Is president Jacques Chirac een briljante schaker of een gekke gokker ? De risico’s van de vervroegde verkiezingen in Frankrijk.
Putain, ça y est, c’est fait !? Dat was het weinig academisch discours van Jacques Chirac, toen op een zwoele voorjaarsavond in 1995 tot hem doordrong dat zijn levensdroom in vervulling was gegaan. Eindelijk, eindelijk was hij president van Frankrijk. Terwijl zijn voorganger François Mitterrand zich altijd de allures van een farao had aangemeten, wilde Chirac het presidentschap moderniseren. De president was voortaan een eenvoudige citoyen, een jongen van de gestampte pot, een bierdrinker, die liever kalfskop dan ortolaantjes at. Op de avond van zijn verkiezingsoverwinning liet Chirac zich in zijn oude CX door de straten van Parijs rijden. De Fransen wisten niet wat ze zagen toen de nieuwe president op de boulevard Saint-Michel zijn chauffeur opdracht gaf te stoppen als de verkeerslichten op rood sprongen. Er waren andere tijden aangebroken zoveel was zeker.
Chirac die in 1981 en 1988 al twee keer de presidentsverkiezingen verloren had (?De Fransen houden niet van mijn man,? pruilde Bernadette Chirac), begreep in 1995 dat de verkiezingen niet ter rechterzijde gewonnen zouden worden, waar hij Jean-Marie Le Pen moest laten voorgaan. Hij besloot tot een tamelijk wilde gok. In de wetenschap dat zijn landgenoten dol zijn op dooie mussen en gebakken lucht, koos hij voor een links profiel. Hij beloofde verandering le changement en maakte van ?de strijd tegen armoede en ongelijkheid? de inzet van de verkiezingen. Zijn recept om Frankrijk uit de crisis te halen was van een verbijsterende eenvoud : hij zou tegelijkertijd de lonen en de pensioenen verhogen, meer geld uitgeven voor gezondheidszorg, onderwijs en sociale huisvesting, én het begrotingstekort verminderen. Toén al was duidelijk dat Chirac als president geen andere keuze zou hebben dan al zijn verkiezingsbeloftes door het toilet te spoelen maar dat was van later zorg. De ambtstermijn van de Franse president duurt zeven jaar. In de Assemblée Nationale beschikte de rechtse coalitie van liberalen en neogaullisten sinds 1993 over een comfortabele meerderheid (zo’n 480 van de 577 zetels) en pas in maart 1998 moest een nieuw parlement worden gekozen.
FLUITEN IN HET DONKER
Wat kan Chirac bezield hebben om de verkiezingen nu met een jaar te vervroegen ? Zijn tegenstanders beschuldigen hem van ?bonapartisme? en herinneren hem aan zijn plechtige belofte (op 14 juli 1996) dat hij de Assemblée nooit ?om tactische redenen? zou ontbinden, maar alleen in geval van een zware crisis zoals zijn leermeester Charles de Gaulle dat deed in 1962, ten tijde van de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog, en in 1968, na het barricadenoproer. Er moet dus iets ernstigs aan de hand zijn.
Chirac blijft fluiten in het donker. Het gaat er alleen om ?een nieuwe etappe te beginnen? houdt hij vol. De toespraak waarin hij vervroegde verkiezingen aankondigde klonk snorkerig en nietszeggend, als vanouds. Toch moet Chirac er zich rekenschap van geven dat de Fransen alle vertrouwen in hun president verloren hebben. Alleen zijn meesterknecht Alain Juppé scoort nóg slechter in de opiniepeilingen niet eens dertig procent van de ondervraagden is ?min of meer tevreden? over de premier. Dat heeft alles te maken met de kwakkelende Franse economie. Laten we even de cijfers overlopen. Frankrijk verwacht in 1997 weliswaar een groei van 2,3 procent, maar die groei schept geen banen. De strijd tegen de werkloosheid voor presidentskandidaat Chirac in 1995 nog ?een absolute prioriteit? is vooral een kwestie van cosmetica geworden : ondanks het opsmukken van de statistieken bleef het werkloosheidspercentage stijgen. Bijna 13 procent van de beroepsbevolking zit handenwringend thuis of in het Café de Commerce. De investeringen blijven achter. En de overheid slaagt er niet in het financieringstekort terug te dringen. Hoewel de belastingdruk (onder meer door de verhoging van BTW-tarieven) aanzienlijk is gestegen, en hoewel Juppé niet vies is van creatief boekhouden (overheveling van de pensioenfondsen van France Télécom brengt de Franse staatskas dit jaar bijna tweehonderd miljard Belgische frank op) ziet het er niet naar uit dat Frankrijk de Maastrichtnorm haalt. Pessimisten voorspellen voor 1997 een tekort van 3,8 procent.
In die omstandigheden, moeten Chirac en Juppé hebben gedacht, helpt alleen een paardenmiddel. Het recept voor de nieuwe panacee luidt, kort samengevat : minder belastingen, minder staat, minder ambtenaren, minder uitkeringen. Wil Frankrijk in het voorjaar van 1998 meedoen met de Economische en Monetaire Unie, dan zal er flink gesabeld moeten worden in de sociale zekerheid. Dat verhoogt het risico op stakingen en straatrumoer. Een regering die met knikkende knieën verkiezingen afwacht, kan geen bezuinigingsbeleid voeren, en dus kozen Chirac en Juppé voor de korte pijn. De vervroegde verkiezingen krijgen nu het karakter van een referendum over de eenheidsmunt. Het kan geen toeval zijn dat vorige week in Parijs de euro werd gepresenteerd althans de Franse keerzijde daarvan, met een afbeelding van Marianne op de munten en de vrijheidsboom op de biljetten.
GEZALFD DOOR MITTERRAND
Allemaal bangmakerij, zegt de socialistische veteraan Jacques Delors in een interview met Le Nouvel Observateur en hij kan het weten. Natuurlijk zal Frankrijk slagen voor zijn examen. ?Budgettaire fundamentalisten,? zoals de Duitse minister van Financiën Theo Waigel, kunnen kakelen wat ze willen, het zal uiteindelijk geen boekhoudkundige maar een politieke beslissing worden. Zonder Frankrijk geen euro, zo simpel is dat.
Chirac had wel degelijk ?tactische redenen? om de Fransen nu al naar de stembus te roepen. Hij loopt weliswaar een groot risico (sinds 1978 is geen enkele regering er nog in geslaagd parlementsverkiezingen te winnen), maar de opiniepeilingen geven aan dat hij niet kansloos is. Het wordt kantje boord, dat wel, maar misschien is dat juist de bedoeling. De gok van Chirac moet Alain Juppé in staat stellen de rangen gesloten te houden. Sinds de broederstrijd tussen Chirac en voormalig premier Edouard Balladur (die in 1995 in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen de duimen moest leggen), rollen chiraquiens en balladuriens vechtend over het vloerkleed. Maar de aanhangers van Balladur worden nu weer in genade aangenomen, zoals Chirac duidelijk maakte toen hij vorige week hun patron eindelijk nog eens op de koffie vroeg. En als Juppé de verkiezingen wint, zullen ook eurohaters en eurosceptici als de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Charles Pasqua en de voorzitter van de Assemblée Philippe Séguin zich koest moeten houden.
Chirac en Juppé hebben niet voor een loopgravenoorlog maar voor een Blitzkrieg gekozen. Het wordt een van de kortste campagnes uit de geschiedenis, met veel vrije dagen, het Festival van Cannes en het tennistoernooi van Roland Garros op de televisie. Hoezo, crisis ? Wélke crisis ? Als het een beetje meezit, blijft alles rustig. Kwatongen beweren dat Chirac met zijn holderdebolderbeslissing ook de onderzoeksrechters heeft willen verrassen, die de gaullistische burgemeester van Parijs Jean Tiberi op de hielen zitten in een affaire van duistere partijfinanciering en corruptie. Een kwestie van timing.
Juppé mag dan mateloos impopulair zijn, hij heeft één sterke troef : de zwakte van zijn tegenstander. Want al heeft de socialistische partijleider Lionel Jospin in 1995 tijdens de presidentsverkiezingen verrassend goed gescoord het is geen Tony Blair. Veeleer Guus Flater. Hij blunderde toen hij er voetstoots van uitging dat de Fransen massaal de immigratiewet van minister van Binnenlandse Zaken Jean-Louis Debré zouden verwerpen, hij ging in de fout toen hij in het Zuid-Franse Vitrolles de socialistische burgemeester Jean-Jacques Anglade de hand boven het hoofd hield en zo de rode loper uitrolde voor het extreem-rechtse echtpaar Mégret. Bovendien heeft hij het nadeel dat hij nog door François Mitterrand gezalfd is de president die niet alleen zijn tegenstanders, maar ook zijn maîtresses liet afluisteren, zoals de Fransen inmiddels weten.
Affaires à suivre.
Piet Piryns
Jacques Chirac kondigt vervroegde verkiezingen aan : snorkerig.
