Vakbondsleider Jonny Van Den Rijse wil de splitsing van de NMBS omdat de Vlaamse werknemers er zwaar gediscrimineerd worden. En voor de komende weken: nieuwe stakingen in het verschiet.
De socialistische vakbondsleider Jonny Van Den Rijse zit momenteel in een moeilijk parket: hij weet niet meer of hij nu de vele brandjes moet blussen of aanwakkeren. Als hij het laatste doet, wordt het één grote heidebrand bij het spoor, vreest hij. Vorige week ondervond het treinverkeer zware hinder van acties in Antwerpen, uit protest tegen de diefstal van een auto op het (slecht beveiligde) parkeerterrein van de NMBS. Een staking waar de publieke opinie helemaal geen begrip voor kon opbrengen. Enkele dagen eerder waren er al spontane acties in Oostende en Brugge geweest. Volgens Van Den Rijse (Vlaams voorzitter van de ACOD-Spoor), die nu openlijk voor de regionalisering van de NMBS pleit, spruit al die onvrede voort uit het enorme personeelstekort in Vlaanderen. Deze week beslist zijn vakbond om vermoedelijk nog deze maand een grote staking te organiseren.
Jonny Van Den Rijse: De explosieve toestand wordt veroorzaakt door het falende personeelsbeleid en de enorme onderbezetting. In Vlaanderen, en op de eerste plaats in Antwerpen, is er een tekort van minstens 1500 personeelsleden, en dat zowel in de stations, de werkplaatsen als op de treinen. Wij worden al jarenlang gepaaid met beloften om die achterstand in te halen, maar de toestand op het terrein wordt erger en erger. Het gevolg is dat de mensen nu nog amper verlofdagen kunnen opnemen. Op sommige plaatsen staan ze vijftig vrije dagen per persoon achter.
U spreekt over Vlaanderen. In Wallonië was er toch ook een aanwervingsstop?
Van Den Rijse: Ja, maar de Walen hebben altijd de mentaliteit gehad om zoveel mogelijk mensen aan te nemen. Na de aanwervingsstop konden zij nog teren op een bredere marge, terwijl Vlaanderen aan een pijnlijke vermageringskuur begon. Dat zorgt nu voor een groot onevenwicht. Er werken bijna evenveel Franstaligen (48,5 procent) bij de NMBS als Vlamingen, hoewel de werkbelasting in Vlaanderen bijna dubbel zo groot is als in Wallonië! Het gevolg is dat er bijvoorbeeld in de centrale werkplaats van Mechelen veel te weinig stielmannen zijn om de rijtuigen te onderhouden. Dus laat men dat werk doen door de Waalse werkplaats van Salzinnes. Of men besteedt werk uit aan de privé-sector…
Maar NMBS-baas Etienne Schouppe, een Vlaming nota bene, zegt dat hij wel mensen wil aanwerven.
Van Den Rijse: Voor Schouppe telt maar één ding: zijn budget moet kloppen, zodat hij op het eind van het jaar met een paar miljard frank winst kan uitpakken. En dus is er geen extra ruimte voor het personeelsbeleid. Er bestààt trouwens geen personeelsbeleid meer bij de NMBS. Er is hoogstens wat oplapwerk. Zolang zijn budget klopt, kan het hem niet schelen dat zijn trein nu door een Waal in plaats van door een Vlaming gesleept wordt, of dat er in Wallonië een overschot aan personeel en in Vlaanderen een tekort bestaat… Hij discrimineert de Vlamingen ongelooflijk.
Binnenskamers bekent de directie tegenover ons nu haar onmacht en onbekwaamheid: zij kan het probleem van de aanwervingen van treinbestuurders niet meer oplossen! Het excuus luidt nu dat er in Vlaanderen niet genoeg kandidaten zouden zijn. Maar dat is sabotage op grote schaal. Wij hebben bewijzen van hun sluwe methoden om van de honderd kandidaten, die in een ingangsexamen lukken, aan het eind van de rit nauwelijks zeven man over te houden. Opzettelijk! Het is duidelijk dat de wil er niet is om het personeelsprobleem op te lossen, en daarom kan nu elke dag wel een actie uitbreken.
Zoals vorige week in Antwerpen, toen een machinist het net lamlegde omdat zijn auto gepikt was. En de socialistische vakbond had begrip voor die actie.
Van Den Rijse: Ja, maar die gestolen auto was natuurlijk de druppel die de emmer deed overlopen. Normaal gezien zou dat niet tot een actie leiden. Maar in de huidige omstandigheden zeggen de mensen: foert, we leggen het werk neer. Wat daaronder zit te broeden, is het probleem van die ondertewerkstelling en al de gevolgen ervan. Alleen in Antwerpen zijn er al 120 machinisten te weinig. Dus die zogenaamde wilde, spontante acties komen niet zomaar uit de lucht vallen. Wij kennen de grote brandhaarden. Als wij die zouden aanwakkeren, gaan wij naar een wekenlange staking! Dat wil ik niet. Maar anderzijds is het ook niet aan mij om de zaak te blussen.
De voorbije weken hebben wij met de directie onderhandeld om tot een protocol voor 1999-2000 te komen, maar inzake tewerkstelling krijgen wij geen enkel redelijk antwoord. Op de laatste vergadering kwam Schouppe niet eens opdagen. Weet u, als ik nu in vijf depots zou gaan uitleggen wat de respons van de directie was, ligt het spoor een uur later al plat! Zo groot is de actiebereidheid. Als het tewerkstellingsprobleem niet opgelost wordt, gaan wij de komende weken sowieso naar nieuwe acties. Deze week vergadert de socialistische vakbond hierover. Een eventuele staking zal er dan nog voor het eind van deze maand komen.
Dan gaat u de reiziger weer tot razernij voeren. Waarom geen klantvriendelijke actie, zoals een betaalstaking?
Van Den Rijse: Wij zien geen alternatieven. Als je een actie organiseert, moet je de werknemers de gelegenheid geven om eraan deel te nemen. Bij een betaalstaking is dat nauwelijks het geval. Hetzelfde bezwaar geldt voor het voorstel om een staking te beperken tot het goederenverkeer, dat ’s nachts plaatsvindt. Bovendien doen de Walen dan niet mee, want daar is er veel minder goederenverkeer.
De reiziger wijst met de vinger naar de vakbond, wat Schouppe natuurlijk goed uitkomt. Hij wordt alleen op de korrel genomen als de treinen niet op tijd rijden. Maar verder lig ik daar niet echt van wakker. Ik heb heel mijn leven geknokt en zal blijven knokken. Mijn enige verantwoordelijkheid is de belangen van de werknemers verdedigen. Maar die belangen zijn gelijklopend met die van de reizigers, die wij zeker niet willen afstoten.
Trouwens, iedere staking levert ons extra leden op. Soms wel honderd man tegelijk.
Het ontslag van Schouppe is geen eis van jullie?
Van Den Rijse: Ik ben zelf niet voor stakingen, wat u misschien zal verbazen. Ik ben altijd voorstander van overleg geweest. Maar dat is moeilijk met een man als Schouppe, die de conflicten zoekt en aanwakkert. Hij werkt dat welbewust in de hand. Schouppe creëert bestendig zoveel problemen met het personeel dat er geregeld acties uitbreken. Hij maakt ons een aantal zaken wijs die achteraf absoluut niet kloppen. Hij organiseert de wanorde in zijn bedrijf om er zelf bovenuit te rijzen als de enige die nog redding kan brengen. En het personeelsbeleid is een van zijn instrumenten om wanorde tecreëren. Zo wil hij de totale macht behouden. En dat hij de totale macht heeft, blijkt om de haverklap. Hij drijft zijn eigen wil door, ook al is een meerderheid van het directiecomité ertegen gekant. Enkele maanden geleden riep men nog dat er koppen moesten rollen, maar nu de ergste treinvertragingen wat teruggedrongen zijn, zwijgt men daar weer over.
Kortom, voor jullie moet hij wél weg?
Van Den Rijse: Indien het tewerkstellingsprobleem in Vlaanderen, en vooral dan in Antwerpen, niet vlug verbetert, moet men op zijn minst het personeelsbeleid regionaliseren. De huidige constructie werkt niet. Deze uitspraak zal Schouppe en een aantal directeuren misschien in de gordijnen jagen. Maar als Schouppe geen uitkomst kan bieden, kan hij ook voor Vlaanderen niet meer de man zijn die aan de leiding staat.
Jullie zeggen dat het geld van de NMBS beter naar tewerkstelling zou gaan in plaats van naar allerlei nevenbedrijfjes.
Van Den Rijse: Daar ligt een grote controlerol voor het parlement. Terwijl er veel te weinig aandacht gaat naar het binnenlands treinverkeer, rijzen er nu allerhande filialen als paddestoelen uit de grond, waarvan de financiële structuren toch niet erg doorzichtig zijn.
Neem nu een filiaal zoals ABX, de vroegere pakjesdienst, waar de weg van de financiële stromen zeker minder goed te volgen valt. Zoveel werknemers hebben bij ons klacht ingediend over de financiële gang van zaken dat ik er niet meer aan twijfel dat daar gesjoemeld wordt. Tegelijkertijd moeten de ruim duizend werknemers van ABX in sociale omstandigheden werken die twintig jaar geleden al achterhaald waren. De werkdruk is enorm. Er heerst een echte kadaverdiscipline. Er is niet eens een arbeidsreglementering. Ik heb de klachten zelf bezorgd aan de paritaire organen. Ik hoop dat de zaak nu op zijn minst intern wordt onderzocht. Maar tot hiertoe hebben wij weinig resultaat.
Wij klagen zo ook al jaren het sluikwerk bij de NMBS aan: aannemers die met spoorwegmannen in het zwart werken; spoorwegmensen die zelf een firmaatje oprichtten en na hun uren voor de NMBS in het zwart presteren enzovoort. Dat gaat over honderden mensen alle dagen. Tot op heden is ook daar zeer weinig aan gedaan.
Gaat dat beteren door de NMBS te regionaliseren?
Van Den Rijse: Ik ben daar zelf in geëvolueerd. Vroeger stond ik als socialistische vakbondsman onvoorwaardelijk voor de eenheid van het bedrijf. Maar als je al twintig jaar vaststelt waar het schoentje knelt, en er wordt toch niets aan gedaan, moet je concluderen dat het enige middel de regionalisering van de NMBS is. Te beginnen met de splitsing van het personeelsbeleid. Want het personeelsbeleid is altijd in Waalse handen geweest. Dat is al één oorzaak van het huidige onevenwicht.
De tweede oorzaak is dat Schouppe twee meesters moet dienen: de CVP in Vlaanderen en de PS in Wallonië. Om als Vlaming de noodzakelijke steun van de PS te kunnen houden, moet hij zeer veel water in de wijn doen. En dat niet alleen op personeelsvlak, maar ook op investeringsvlak. Luik krijgt nu een TGV-station van 6,6 miljard frank, ook al is dat op basis van het reizigersverkeer niet te motiveren. Dat geld komt van de massale verkoop van Vlaamse gronden van de NMBS in Brugge, Antwerpen enzovoort. Terwijl er in Wallonië nog geen vierkante meter verkocht werd, heeft men in Vlaanderen zo miljarden binnengerijfd. Maar die miljarden gaan naar Luik. De gelden die eigenlijk aan de gemeenschappen behoren, worden dus voor andere doeleinden gebruikt. In Vlaanderen lukt men er intussen niet eens in om de voorziene investeringskredieten uit te geven!
Wij willen niet langer het slachtoffer zijn van die wafelijzerpolitiek. Dus pleit ik voor een eigen, Vlaamse spoorweg. Dat is onontkoombaar. En ik ben zeker dat ik alvast in mijn achterban daarvoor een meerderheid kan vinden.
Maar jullie eigen vakbond is zélf nog niet eens geregionaliseerd.
Van Den Rijse: Nee, maar in de dagelijkse werking is de scheiding al zeer groot. Omdat wij ook in eigen huis al jaren met onze kop tegen de muur liepen, hebben wij trouwens wel al onze financiële onafhankelijkheid bekomen. Ik ben Vlaams voorzitter van de sectie spoor, alleen door de Vlaamse leden verkozen. Maar de nationale voorzitter blijft een Waal. Toen er voor de centrale ACOD niet lang geleden trouwens een nieuwe voorzitter moest worden gezocht, stelden de Walen uitdrukkelijk hun veto tegen een Vlaming.
Min of meer hetzelfde is overigens gebeurd in het ABVV, waar Mia De Vits logischerwijze de in 1995 overleden François Janssens had moeten opvolgen. Maar zij werd afgewezen omdat zij Vlaming was. Ook in het nationale ABVV woedt nu dus dezelfde discussie. Ik denk dat wij ook op dat niveau naar een structuur moeten die de Vlaamse werknemers beter verdedigt.
Vroeger hingen de Vlamingen binnen de ACOD-Spoor aan de slippen van de Walen. Zij werden als het kleine broertje behandeld. Ik heb die tijd nog meegemaakt, maar ik heb mij er altijd tegen verzet. Ik ben wel tegen een opsplitsing en hoop dat er een samenwerking blijft. Ik denk dat de vurigheid van het Waalse syndicalisme en de koelbloedigheid van het Vlaamse syndicalisme elkaar kunnen versterken.
De vakbond heeft altijd veel macht gehad bij de spoorwegen. Maar waarom wil u geen sociale verkiezingen organiseren?
Van Den Rijse: Ja, een vakbondsleider heeft macht. Maar als hij die macht niet goed gebruikt, zal hij daar vlug op gepakt worden. Het is al lang niet meer zoals in de tijd van mijn voorganger Tonnaux, die zelf de directeurs benoemde. De vakbond is nu een pressiegroep als een ander. Ik ken geen enkele beslissing in de raad van bestuur die onder invloed van de vakbond genomen werd.
Ik ben persoonlijk wel voorstander van sociale verkiezingen, maar bij de NMBS is nu eenmaal een andere traditie gegroeid. Omdat bijna iedereen daar gesyndiceerd is, zijn de ledentellingen van de vakbonden uiterst correct, in tegenstelling tot in de privé-sector. Verkiezingen zullen zeker niet tot een betere syndicale actie leiden. En de leden en militanten vragen er ook niet om.
U zegt dat de vakbond een gewone pressiegroep is. Maar u hebt nog altijd een vinger in de pap bij de benoemingen.
Van Den Rijse: Bij benoemingen op hoger niveau zal je vaststellen dat het nu voor drie vierden mensen van de christelijke vakbond zijn. Mijn christelijke collega Michel Bovie is goeie vriendjes met Schouppe, die CVP’er is. Bovie wordt daar altijd goed ontvangen. Maar ik zelden of nooit.
Voor de benoemingen op hoger niveau doet Schouppe de verdeling over de CVP en de christelijke vakbond voor Vlaanderen, en de PS en de socialistische vakbond voor Wallonië. Zelfs al hebben wij op dat niveau een goede kandidaat, dan nog delven wij soms het onderspit. Daarvan kan ik veel voorbeelden van de laatste jaren aandragen.
Het is natuurlijk waar dat de vakbond tussenbeide komt voor benoemingen. Dat gaat heel simpel: benoemingen gebeuren door mensen, en wij kennen die mensen. Kandidaten worden ook begeleid door de vakbond, die goed op de hoogte is van de materie. Het is de plicht van een vakbond om zijn leden te steunen, ook op dat vlak. Ook politici komen wel eens tussenbeide, want de NMBS blijft een door de overheid gesubsidieerd bedrijf.
Maar men moet daar niet hypocriet over doen. In de privé-sector wordt er evenveel gelobbyd.
Met al die kleine, wilde stakingen lijken de vakbonden de greep op het voetvolk te verliezen.
Van Den Rijse: De tijd dat er alleen actie gevoerd wordt als de vakbond het ordewoord geeft, is al lang voorbij. Er zijn nu gemiddeld een twintigtal acties per jaar, en de meeste ontstaan onaangekondigd.
Maar wie denkt dat de vakbond niet meer nodig is, vergist zich. Schakel in België de vakbond zes maanden uit, en de werknemers zullen aan den lijve ondervinden hoe de klok wordt teruggezet.
De vakbond blijft een belangrijke medespeler. Ook al omdat wij via de politiek een aantal zaken vertalen. En op dat vlak blijft de SP onze geprivilegieerde partner. Uiteraard zitten wij regelmatig samen rond de tafel.
Gaan stakingen in een electorale periode geen morrende reizigers naar het Vlaams Blok drijven?
Van Den Rijse: Dat gevaar bestaat. Maar wij hebben geen alternatief. Als het personeelstekort en de andere problemen niet opgelost worden, gaan wij van conflict naar conflict, van actie naar actie.
Chris De Stoop
