Wie de beurs volgt, herinnert het zich nog: het laatste kwartaal van 2018 voorspelde weinig goeds. Gelukkig trokken de financiële markten begin 2019 alweer aan. Niets aan de hand dus? Of is er toch een recessie op til? ‘Slappe groei of de voorbode van een recessie, dat is de cruciale vraag’, zegt Peter Vanden Houte, Chief Economist bij ING Belgium.
In de tweede helft van 2018 trad er een groeivertraging in de economie op. Waarop de beurs een flinke duik nam. ‘Er waren meerdere verklaringen’, zegt Peter Vanden Houte, Chief Economist bij ING Belgium. ‘Onder meer een groeivertraging in rentegevoelige sectoren, zoals de bouwsector en de auto-industrie. De vertraging in de autosector begon in de ‘groeilanden’. Vooral China had er last van, een gevolg van de daling van de autoverkoop in de tweede helft van 2018. Nota bene voor het eerst in 20 jaar! Toch bleven ze stoïcijns en zonder blozen groeicijfers van 6 tot 6,5% aankondigen.’
Samen met de vertraging in de industrie liet ook de ontwikkeling van de binnenlandse vraag in China het wat afweten. ‘Dat was voelbaar in andere zones in de wereld. Landen die afgewerkte producten naar China exporteren, zagen hun orderboeken dunner worden. En ook wie grondstoffen leverde, werd er niet gelukkiger op.’
‘Een ongeluk komt bovendien nooit alleen. Tegelijk was er de renteverhoging door de Amerikaanse centrale bank (Federal Reserve of FED), waardoor kapitaal dat eerder – bij lage VS-rente – naar de groeilanden was gevlucht, terug naar de VS begon te vloeien. Dat zorgde al in de zomer van 2018 voor monetaire spanningen. De groeilanden zagen zich genoodzaakt om de “nationale” rente op te krikken om een te grote kapitaalvlucht tegen te gaan. In Turkije moest de beleidsrente zelfs tot meer dan 20% stijgen en de daggeldrente voor ondernemingen tot meer dan 30%. Daardoor is de groei in Turkije – nochtans een van de betere groeilanden – volledig stilgevallen. Voor 2019 komt daar wellicht een nulgroei of, wie weet, een negatieve groei.’
De Rijn beneden alle peil
In relatieve cijfers is Europa afhankelijker van export dan het enorme China, omdat het bij ons meer in het bbp doorweegt. Dus begonnen het sputteren van de Chinese motor en de aanslepende brexit-perikelen hier op de investeringen te drukken. Peter Vanden Houte: ‘Duitsland had ook te kampen met een vertraging in de autosector vanwege de geringere export (naar China). En bovendien stagneerden de productie en de verkoop van Duitse auto’s omdat de constructeurs maar traag in het reine kwamen met de nieuwe Europese milieunormen.’
En Duitsland had nog van iets anders last. ‘Te gek om los te lopen, maar na de droge zomer was het water in de Rijn beneden alle peil gezakt. Daardoor werd de chemiesector fors gehinderd in de aanvoer van grondstoffen en de uitvoer van afgewerkte producten. Inmiddels heeft het gelukkig wat geregend in Duitsland. Die regen en de stabilisering in de autosector zorgden voor een economische heropleving in het eerste kwartaal van 2019.
De FED verandert van koers
‘Ook de aankondiging van verdere renteverhogingen door de FED, eind 2018, deed de wereldeconomie afkoelen, met de beurzen in het kielzog’, vervolgt Peter Vanden Houte. ‘Maar al snel volgde alweer wat economische heropleving. Vanwege de nieuwe aankondiging, door diezelfde FED, “dat het misschien dan toch niet nodig zou zijn om de rente op te trekken”. Tegelijk bleef de inflatie laag, stegen de lonen en zakte de werkloosheid naar het diepste punt in vijftig jaar.’
‘Dat wijst erop dat er in de voorbije kwartalen een versnelling van de productiviteitswinst is opgetreden. De productiviteit was de laatste jaren wat gedaald door de vergrijzing van de bevolking en omdat het effect van belangrijke innovaties (zoals het ontstaan van het internet) was uitgewerkt. Maar volgens McKinsey staan we nu – misschien – aan de vooravond van een nieuw elan in productiviteit. Dankzij, jawel, de ontwikkeling van artificiële intelligentie en robotisering… Hoe dan ook, de FED zal dit jaar de rente niet meer verhogen. Een indicatie van enige nieuwe groei in de wereld sinds begin 2019 is de stijging van de tarieven voor zowel containervervoer (Harpex Shipping Index) als voor bulkscheepvaart (Baltic Dry Index). Dat die tarieven stijgen, wijst op een toename van de handel (en de productie).’
30% kans op recessie
‘Er is dus weer wat verbetering’, stelt Peter Vanden Houte vast, ‘maar de cruciale vraag is niet veranderd: blijft de groei verder kabbelen of gaat het om een laatste opflakkering voor de economie stilvalt? Sommige indicatoren geven aan dat we in de buurt van een cyclische recessie komen.’
‘China heeft inmiddels wel alle geldkranen opengedraaid. Vorig jaar nog stond de overheid er vanwege de enorme schuldgraad op de monetaire rem, maar nu voert ze een soepeler monetair beleid, bouwt aan de infrastructuur, verlaagde in mei 2019 de btw… Die ontwikkelingen in China zijn goed voor iedereen. Iedereen heeft wat zuurstof gekregen. Ook Europa, dankzij een lichte toename van de Chinese import.’
‘Tegelijk belemmert de daling van de werkloosheid in de VS – en ook enigszins in Europa – een snelle groei. Want om groei te krijgen, is er volk nodig dat aan het werk is. Volgens berekeningen door de FED komt er in 2019 wellicht geen recessie. Misschien wel in 2020, men schat de kans momenteel op 30%. Natuurlijk is er door eerdere renteverhogingen in de VS marge voor beperkte nieuwe renteverlagingen.’
De tactiek van Trump
Wat zijn voorlopig de gevolgen van de strubbelingen en onderhandelingen door Donald Trump op het gebied van invoertarieven? Verbeteren die verhogingen effectief de handelsbalans van de VS? ‘Ja, vast wel wat in het begin van 2019’, antwoordt Peter Vanden Houte. ‘Maar dat had wellicht meer te maken met Amerikaanse bedrijven die eind 2018 voorraden van producten uit China aanlegden. Zo werd de handelsbalans cosmetisch verbeterd. Trump had namelijk aangekondigd dat hij de invoertarieven op Chinese goederen vanaf januari 2019 zou verhogen van 10 naar 25%. Later zou hij dan toch weer eerst met China onderhandelen.’
‘Misschien is het een tactiek van de Amerikaanse president. Eerst dreigen om dan toegevingen te verkrijgen. Eens zijn Chinese zaken “geregeld” zijn, zou hij zijn pijlen wel eens op Europa kunnen richten. Te beginnen met 25% heffing op de invoer van Europese auto’s. Dat zou natuurlijk vooral Duitsland treffen, daar dreigt dan een groeivermindering van 0,1 tot 0,2%. Niet onoverkomelijk, maar toch ook weer niet niets. De financiële markten zouden alvast niet juichen.’
‘De brexit wordt surrealistisch’
De schuldgraad in Europa is minder extreem dan in de VS. Toch stellen Europese bedrijven investeringen uit, ondanks de lage rente. Dat heeft volgens Peter Vanden Houte te maken met Europese onzekerheden. ‘Denk aan de brexit die op de gemoederen begint te wegen. Uit een studie door de Nationale Bank blijkt dat een harde brexit voor België, Nederland en Ierland nare gevolgen zou hebben. Het zijn landen met een open economie, gericht op export met vooral het Verenigd Koninkrijk.’
‘In België produceren we ten belope van circa 3% van het bbp voor die export. Dat lijkt niet veel, maar als door logistieke problemen bij een harde brexit – onder meer vrachtwagens die zich in de Britse havens vastrijden – de export met 10% afneemt, dan verliest ons land toch 0,3% van zijn bbp. Dat kan significant zijn voor bijvoorbeeld onze tapijtensector.’
‘Ten aanzien van de brexit treedt er overigens in Europa een surrealistische vermoeidheid op. Hier en daar in het Verenigd Koninkrijk rijst al de vraag hoe lang een bijkomend uitstel van de brexit – dus ook nog een ná oktober – zou mogen en kunnen duren? Die brexit blijft zeuren als tandpijn.’
ECB zit aan haar plafond
‘De groei in Europa was in het eerste kwartaal van 2019 vrij goed’, zegt Peter Vanden Houte. ‘Maar in de verwachtingen voor het huidige kwartaal is de Europese Centrale Bank (ECB) wat minder enthousiast. Op jaarbasis zouden we een groei van 1 tot 1,2% hebben. Niet fantastisch, maar toch geen recessie.’
‘Tot voor kort verhoogde de ECB de liquiditeit in de Europese economie door de opkoop van (overheids)obligaties (Quantitative Easing). Wat dat betreft zit voorzitter Mario Draghi met een probleem. Omdat er is afgesproken om onder een bepaald plafond van opkoop te blijven. Anders zou de ECB over een blokkeringsmeerderheid beschikken en dat zou kunnen leiden tot belangenvermenging. Bij een faillissement van een land zou de ECB als een bevoorrechte schuldeiser kunnen optreden. De ECB zou dan een politieke speler worden in de plaats van een monetaire instelling.’
‘Wel weerhoudt de ECB zich ervan de obligatieportefeuille af te bouwen en zal ze de beleidsrente nog tot eind 2019, en wellicht langer, niet verhogen. Tegelijk is er in de eurozone bij een gemiddelde werkloosheid van ongeveer 7,5% nog wat extra productiviteit te rapen. Toch zal de economie in 2020 niet veel groeien ten opzichte van 2019. ‘
