Hoe zou de wereld de evolutietheorie hebben ontdekt als Charles Darwin er niet was geweest?

De theorie van evolutie door natuurlijke selectie is onlosmakelijk verbonden met Charles Darwin, een man die voor de rest van het bestaan van de mensheid een icoon zal zijn. Maar ze kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Ook Darwin had voorlopers: mannen – er was geen enkele vrouw bij – die met het idee van een geleidelijke verandering van soorten, van een evolutie van het leven, speelden maar nooit op het juiste mechanisme botsten. Dat deed Darwin wel, maar hij was daarin evenmin de enige: parallel met hem was Alfred Russel Wallace op hetzelfde idee van een eindeloos grote variatie in kenmerken binnen een soort gekomen, waarbij de best aangepaste de meeste kans heeft om te overleven en zich voort te planten.

Het lijkt wat vreemd dat het topvakblad Science met een jaartje vertraging aandacht besteedt aan een boek van de Britse wetenschapshistoricus Peter Bowler: Darwin Deleted. Het onderzoekt wat er gebeurd zou zijn mocht Darwin niet lang genoeg geleefd hebben om zijn meesterwerk The Origin of Species te schrijven. Een realistisch uitgangspunt, want Darwin kwam tijdens zijn vijf jaar durende reis rond de wereld bijna aan zijn einde.

De auteur stelt dat niemand anders dan Darwin de combinatie van kwaliteiten had om een boek als The Origin te kunnen schrijven, waardoor het zonder hem ongetwijfeld langer had geduurd voordat het concept van natuurlijke selectie ingang had gevonden. Wallace had niet dezelfde notoriteit als Darwin – het is zelfs niet uitgesloten dat zijn ontdekking nooit bekend was geraakt mocht hij ze niet naar Darwin zelf hebben gestuurd. Anderzijds bood The Origin zó’n harde en confronterende visie op de natuur dat de maatschappelijke aanvaarding van het concept misschien veeleer vertraagd werd. The Origin was als boek een hit, maar het duurde lang voor de ideeën erin gemeengoed werden.

Wat men ondertussen ‘sociaal darwinisme’ noemt – harde sociale maatregelen doorvoeren om vooruitgang te bevorderen – zou er ook zonder Darwins boek gekomen zijn: het hoorde bij de mentaliteit van de tijd. Het belangrijkste verschil zou zijn geweest dat het uiteraard niet ‘darwinisme’ had geheten. Toch kunnen we gerust zijn: het concept van evolutie door natuurlijke selectie is zo sterk en sluit zo dicht aan bij de realiteit dat het in elk geval wetenschappelijk gemeengoed zou zijn geworden. Maar dan misschien eerder als een collectieve ontwikkeling dan als het meesterwerk van een geniaal individu.

Darwin gaf een harde en confronterende visie op de natuur.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content