Met een rondreis door Afrika toonde George W. Bush zich meer geïnteresseerd in wat Afrika voor hem kan betekenen, dan omgekeerd.

Vijf landen in vijf dagen, dat lijkt op Amerikanen die aan toerisme doen en de kalender moeten consulteren om te weten waar ze zich precies bevinden. En zo was het in zekere zin ook: zo trok de Amerikaanse president George W. Bush vorige week op tournee door Afrika. Al bracht hij drie van zijn vijf nachten wel door in het Zuid-Afrikaanse Pretoria. Senegal kreeg hem welgeteld zes uur op bezoek. Daarvan besteedde Bush een kwartier op het ‘slaveneiland’ Gorée voor de kust van de hoofdstad Dakar, vanwaar indertijd miljoenen slaven naar Amerikaanse plantages zijn verscheept. Het bezoekje was goed voor een quote over de ‘zonde’ van de slavenhandel, maar een spijtbetuiging kon er niet af. Ook Botswana kreeg de president zes uur te gast, met inbegrip van een ritje van een uur door een wildpark, waar een koppel olifanten zich ten aanschouwe van de president en mevrouw te buiten ging aan lelijke manieren. In Uganda was Bush al na drie uur en een kwartier weer weg.

Amerikaanse presidenten gaan maar zelden op bezoek naar Afrika – Bush’ voorganger Bill Clinton was er wel in 1998 – en deze president was het aanvankelijk helemaal niet van plan. Hij is trouwens van zichzelf al geen groot reiziger. Tijdens zijn verkiezingscampagne drie jaar geleden had hij duidelijk gemaakt dat hij van de internationale politiek allerminst zijn hoofdbekommernis zou maken. Zeker Afrika moest op niet te veel aandacht rekenen, omdat daar geen Amerikaanse strategische belangen te verdedigen vielen. Maar toen sloeg de terreur van 11 september 2001 toe en veranderde alles, ook de Amerikaanse Afrikapolitiek. De trip was eerst voor januari dit jaar gepland, maar werd uitgesteld omdat Bush’ prioriteit toen naar het voorbereiden van de oorlog tegen Irak moest uitgaan.

GEEN MOEILIJKE LANDEN

De Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld benadrukte vorige week nog, in een commentaar over de zaak-Irak, hoezeer de Verenigde Staten tegenwoordig alles bekijken door het prisma van ‘9/11’. Het is het alles dominerende perspectief voor hun visie op de wereld geworden. De terreurdreiging zorgde dan ook voor het enige nieuwe, specifieke engagement dat Bush in Afrika aanging. Hij beloofde 100 miljoen dollar (iets minder in euro) om de veiligheid in Oost-Afrika te vergroten. Zwakke staten en poreuze grenzen aldaar dreigen de regio – zoals met aanslagen in Kenia en Tanzania al is gebleken – tot een uitvalsbasis en actieterrein voor terroristen te maken. En het lijdt geen twijfel dat Bush her en der ook discrete gesprekken voerde om een Amerikaanse militaire aanwezigheid in Afrika te bepleiten.

George W. Bush lette er wel zorgvuldig op om tijdens zijn rondreisje weg te blijven uit ‘moeilijke’ landen van het door oorlog, aids, dictatuur, onderontwikkeling en honger geteisterde continent. Zuid-Afrika blijft er de economische sterkhouder, Senegal en Botswana kennen vrij stabiele en democratische regimes, Uganda onderscheidt zich door een behoorlijk succesvolle aanpak van de aids-epidemie. En Nigeria is een land met veel olie. Het is geen geheim dat de VS zich grote zorgen maken over de onzekerheid in het Midden-Oosten en daarom hun energievoorziening willen diversifiëren door hun petroleum in grotere mate uit Afrika te betrekken. Nigeria staat nu al op de vijfde plaats als leverancier van ruwe olie aan de Verenigde Staten en moet daarin nog prominenter worden. Bush porde het land al aan om zijn productie van petroleum en gas op te voeren.

Nigeria blijft voorts een door corruptie en religieus geweld ontwricht land, waar de olierijkdom alleen een kleine elite, maar zeker de bevolking niet ten goede komt. Behalve petroleum heeft Bush nog een tweede reden om het regime aldaar te vriend te houden. Nigeria bekommert zich nogal om de stabiliteit in zijn regio, West-Afrika. Het kan daar wat gevaarlijke klussen gaan opknappen, met name in de door wrede, uitzichtloze oorlogen verscheurde landen als Liberia en Sierra Leone, die vooral de controle over de diamantwinning als inzet hebben. Even zag het ernaar uit dat de VS zouden participeren in een vredes- macht die de oorlogsgruwel in Liberia moet stoppen, maar een opvallend afstandelijke Bush hoedde zich er vorige week voor om er ook Amerikaanse grondtroepen voor te beloven.

De president ging nog wel meer lastige problemen uit de weg, hoezeer hij ook de deugden van democratie en vrijheid kwam bezingen. Het ooit welvarende Zimbabwe bijvoorbeeld, dat economisch helemaal de dieperik is ingestuikt door het steeds meer bizarre, dictatoriale beleid van president Robert Mugabe. Zijn aura als vrijheidsstrijder behoedt Mugabe vooralsnog voor al te zware kritiek vanwege collega’s als Thabo Mbeki, president van het machtige buurland Zuid-Afrika. Bush beperkte zich tot de stelling dat hij alle heil verwacht van Mbeki’s ‘stille diplomatie’ tegenover Zimbabwe, al komt die volgens critici neer op een ‘stille instemming’ met Mugabe.

ZWART ELECTORAAT

Ook letterlijk zeilde Bush om het bloedigste conflict in Afrika heen, Congo en de rest van het gebied van de Grote Meren. Uganda’s president Yoweri Museveni, een van de aanstichters van de oorlog in de regio, kreeg daar vanwege Bush naar verluidt geen woord van kritiek over te horen. Vanuit Burundi, waar ondanks de verdere democratisering van het regime de oorlog weer opflakkerde, kwam deze week de klacht dat de VS (en het Verenigd Koninkrijk) hun financiële beloften niet nakomen, waardoor het uitsturen van een Mozambi- kaans-Ethiopische vredesmacht vooralsnog onmogelijk blijft. Iets anders lijkt het in Congo te liggen, waar secretaris-generaal Kofi Annan van de Verenigde Naties de nu zo goed als machteloze VN-vredesmacht wil versterken. Nog deze maand buigt de Veiligheidsraad zich over deze zaak. Zag het ernaar uit dat Washington zich zou verzetten tegen zo’n versterking, dan wijst een uitspraak hier en daar erop dat het er nu toch mee zou instemmen.

De VS schijnen Centraal-Afrika te beschouwen als een probleem dat Europa maar moet zien op te lossen. Want dat wil het toch? Ze kijken dan ook nieuwsgierig aan tegen de door Frankrijk geleide EU-vredesmacht die deze zomer enige veiligheid probeert te garanderen in het Oost-Congolese Ituri, in afwachting van de versterking van de VN-blauwhelmen. Maar net omdat de troepenmacht ook een test is voor de Europese collectieve diplomatie, geven de Amerikanen er verder geen zier om.

Oorlogen, onderontwikkeling of structurele instabiliteit konden George W. Bush hoe dan ook maar matig beroeren. Eist zijn land een wereldomspannend leiderschap op, hij verzuimde het om dat ook te doen voor de problemen die Afrika het meest belasten, de oorlogen en de dictaturen die de economische en sociale ontwikkeling in de weg staan. Dat zorgde ervoor dat de president in vrijwel alle landen die hij aandeed, Zuid-Afrika in de eerste plaats, maar koel en zelfs op protest werd ontvangen. De haast tot een mythe verheven Nelson Mandela zag niks in een ontmoeting met Bush, die hij eerder onder meer wegens diens Irak-politiek al zwaar bekritiseerde, en zorgde ervoor dat hij op stap kon naar Europa toen de president Zuid-Afrika aandeed.

Bush koestert zijn eigen agenda. Hij bracht nogal wat belangstelling op voor de aids-crisis (dat was zijn belangrijkste focus in Uganda en Botswana) en beloofde een omvangrijk, 15 miljard dollar zwaar, over vijf jaar gespreid steunpakket terzake voor Afrika en de Caraïben. Al moet hij zijn Congres nog zien te overtuigen om daar al niet met- een budgettair het mes in te zetten. Met die bekommernis om aids wilde Bush duidelijk maken dat zijn land niet alleen een arrogante grootmacht is die her en der oorlog ten eigen bate gaat voeren, maar ook een natie die grootmoedigheid en deernis voor mensen in nood kan opbrengen.

Al is dat ook nuttig voor binnenlands gebruik. Bush’ entourage ontkende niet dat het de president er met zijn Afrikaanse reis ook om te doen was om het zwarte electoraat te plezieren. Vandaag stemt geen tien procent van de Afrikaans-Amerikanen voor hem, dus daar valt voor hem bij de volgende verkiezingen nog heel wat te winnen.

Marc Reynebeau

De echte problemen van Afrika konden Bush maar matig bekoren.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content