Na de verkiezingen voor het Europees Parlement van 22 tot 25 mei moet er een nieuwe voorzitter van de Europese Commissie worden aangeduid. Aan kandidaten geen gebrek. Ook de naam van ex-premier Guy Verhofstadt valt veelvuldig.
De Duitse sociaaldemocraat Martin Schulz ligt in poleposition om de Portugees José Manuel Barroso op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie. De huidige voorzitter van het Europees Parlement zou weleens kunnen profiteren van de nieuwe benoemingsprocedure. Die verloopt straks voor het eerst onder het Verdrag van Lissabon, dat bepaalt dat ‘de Europese Raad, rekening houdend met de verkiezingsuitslag voor het Europees Parlement, met gekwalificeerde meerderheid een kandidaat voordraagt bij het Europees Parlement’. De Europese Raad is het orgaan van de 28 staatshoofden en regeringsleiders, voorgezeten door Herman Van Rompuy. Het Parlement moet die kandidaat vervolgens met absolute meerderheid goedkeuren. Als dat niet gebeurt, moet de Europese Raad binnen de maand een nieuwe kandidaat voordragen. Professor Hendrik Vos, directeur van het Centrum voor EU-studies aan de Universiteit Gent, maakt meteen twee kanttekeningen. ‘Dat rekening houdend met is natuurlijk een rekbaar begrip. Dat betekent niet noodzakelijk dat de volgende Commissievoorzitter iemand van de grootste fractie moet zijn. De Europese Raad creëert zo wat ruimte voor zichzelf. Ten tweede zal de Raad in de praktijk een consensuskandidaat voordragen.’
Het Europees Parlement krijgt nu dus het laatste woord in deze benoeming, wat de democratische legitimiteit van de Commissievoorzitter verhoogt. Toch zijn de meeste Parlements- leden nog niet tevreden. Ze vrezen straks voor een voldongen feit te staan als de staatshoofden en regeringsleiders een consensuskandidaat voordragen. Daarom wil het Parlement ook het éérste woord, wat een informele wijziging van de procedure inhoudt. Officieel onder het mom de burger dichter bij Europa en de Europese kandidaten te brengen. ‘De partijen zijn van plan om in aanloop naar de verkiezingen allemaal hun kandidaat-Commissievoorzitter aan te duiden’, aldus Vos. ‘De partij die na de verkiezingen een meerderheid achter haar kandidaat kan scharen, zal die dan voorleggen aan de Europese Raad, waarna de officiële procedure begint. Zo wil het Parlement de rollen omdraaien en de Europese Raad voor het blok zetten.’
De eerste namen
De meeste Europese partijen zullen in loop van het najaar bepalen wie hun kandidaat-Commissievoorzitter wordt, al lekken de belangrijkste namen nu al uit. De Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten, de tweede grootste partij na de EVP, zal heel waarschijnlijk de Duitser Martin Schulz naar voren schuiven. Dat werd al bevestigd door Europarlementslid Kathleen Van Brempt, die met SP.A deel uitmaakt van de Alliantie. Schulz is 58 jaar en is sinds 2012 voorzitter van het Europees Parlement. Hij heeft er al zitting sinds 1994, wat hem het nodige gewicht geeft. Volgens Duitse analisten heeft hij een bijkomend voordeel: Schulz’ SPD zou als voorwaarde voor een binnenlandse coalitie met de CDU/CSU van Angela Merkel de Duitse post van eurocommissaris opeisen. Als Duitsland vervolgens in aanmerking komt voor het Commissievoorzitterschap, zal dat automatisch naar Schulz gaan – elk land kan maximaal één keer vertegenwoordigd zijn in de Commissie. Het is van Walter Hallstein (1958-1967) geleden dat Duitsland nog de Commissievoorzitter mocht leveren.
De Europese liberalen (ALDE), de derde partij in het Parlement, hebben nog geen keuze gemaakt. Het is een publiek geheim dat ex-premier Guy Verhofstadt (60), momenteel fractieleider, droomt van het voorzitterschap, maar hij geniet niet de volle steun binnen zijn partij. Of zoals Jean-Luc Dehaene (EVP) het uitdrukt: ‘Verhofstadt is een extreem Europees federalist. Hij ziet op korte termijn de Verenigde Staten van Europa tot stand komen en dat schrikt mensen af. Dat zal in een aantal landen zijn grote handicap zijn.’ Ook Hendrik Vos vreest voor Verhofstadts kansen. ‘Het zou me niet verbazen dat het tot een strijd komt die Verhofstadt niet noodzakelijk zal winnen.’ De Fin Olli Rehn (51) wordt een geduchte tegenkandidaat. Rehn maakt momenteel naam als eurocommissaris voor Economische en Monetaire Zaken, al wordt zijn strenge besparingspolitiek niet overal gesmaakt. Zo ligt hij op ramkoers met de socialistische Franse president François Hollande, die een belangrijke stem heeft in de Europese Raad.
De Europese Groenen/Europese Vrije Alliantie, waartoe zowel Groen als N-VA behoort, zal wellicht twee kandidaten aanduiden, een man en een vrouw. De Franse activist José Bové (60) wordt genoemd, net als het Duitse Europarlementslid Rebecca Harms (57) en het Oostenrijkse Europarlementslid Ulrike Lunacek (57). De voormalige Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer (65) draagt de voorkeur weg van Europarlementslid Bart Staes (Groen). Deze alliantie weegt wellicht niet zwaar genoeg om de Commissievoorzitter te leveren.
Druk van Europese leiders
Of het Europees Parlement zal slagen in zijn opzet om zelf een kandidaat-Commissievoorzitter voor te dragen, hangt af van het standpunt van de Europese Volkspartij (EVP), veruit de grootste fractie in het parlement. Die staat terughoudend tegenover het idee. Jean-Luc Dehaene is tegen, net als zijn partijgenote Marianne Thyssen, straks de Europese nummer één van CD&V. ‘Ik heb hier geen goed gevoel bij’, zegt Thyssen. ‘Hoe moet dat allemaal passen in de officiële procedure? De Commissievoorzitter is de enige vertegenwoordiger van die lidstaat in de Commissie. Neem nu dat wij een Fransman van de UMP voordragen. Zal de Franse regering, waar de UMP niet in zit, die persoon ook steunen? Ik betwijfel ook of de beste kandidaten zich op voorhand kenbaar willen maken. En tot slot: hoe zal dit alles Europa dichter bij de burger brengen, wat toch het achterliggende idee is? Als wij iemand uit de Scandinavische landen aanduiden als kandidaat, dan zou die bijvoorbeeld in Frankrijk campagne moeten voeren. Maar de Fransen kunnen niet eens voor hem of haar stemmen!’ Of Thyssen en Dehaene het meerderheidsstandpunt van de EVP vertolken, is niet zeker. De EVP-top plant in november een bijeenkomst om het thema te bespreken én om het profiel van de volgende Commissievoorzitter uit te tekenen. ‘Als wij toch een kandidaat voordragen, zal dat pas op het congres in het voorjaar zijn’, aldus Thyssen. De namen die vallen, zijn die van de Poolse premier Donald Tusk (56) en de Luxemburgse eurocommissaris Viviane Reding (62). Al heeft ook huidig Commissievoorzitter Barroso (57), die straks tien jaar op de stoel zit, zich nog niet uitgesproken over zijn toekomst.
Maar er is nog een reden voor het wantrouwen van de EVP. Er is veel druk uit de omgeving van Europese leiders zoals Angela Merkel en Herman Van Rompuy, die EVP-leden zijn, om geen kandidaat naar voren te schuiven. Zij willen straks in de Europese Raad niet voor het blok gezet worden door het Parlement. De Europese leiders moeten namelijk niet alleen een nieuwe Commissievoorzitter voordragen, ze moeten ook op zoek naar een opvolger voor Catherine Ashton, de hoge vertegenwoordiger voor het buitenlandse beleid, én voor Van Rompuy zelf. Die moeilijke puzzel leggen ze het liefst met zoveel mogelijk bewegingsvrijheid. ‘De Europese Raad wil via de EVP de plannen van het Parlement en de andere partijen dwarsbomen om zo zelf het eerste woord te behouden’, besluit Hendrik Vos. ‘Want als de EVP niet meedoet, heeft het opzet van de andere partijen weinig zin.’
DOOR PAUL COBBAERT
‘Verhofstadt ziet op korte termijn de Verenigde Staten van Europa tot stand komen, en dat schrikt mensen af.’
