‘Het falen van de internationale gemeenschap is koren op de molen van extremisten die betogen dat alleen een hard nationalistisch regime resultaten boekt.’ Servisch oppositielid Predrag Simic over de lessen van Kosovo.

‘De kortste les is dat bommen zonder politiek geen resultaat opleveren, en dat ook niet kunnen. Het Westen staat vandaag, acht maanden na het einde van de oorlog, in Kosovo precies even ver als Milosevic er tevoren stond. Het heeft, precies zoals Milosevic toen, meer dan voldoende soldaten, ongeveer voldoende politie, maar geen politiek, geen visie.’

Dat antwoordt Predrag Simic op de vraag wat voor de Servische oppositie de belangrijkste les is uit de Kosovo-crisis en de NAVO-bombardementen van een jaar geleden. Simic was jarenlang directeur van het Instituut voor Internationale Politiek in Belgrado, tot hij een paar jaar geleden door de regering van Slobodan Milosevic de laan werd uitgestuurd. Nu is hij politiek adviseur van Vuk Draskovic, de leider van de grootste Servische oppositiepartij SPO.

Simic zou graag positiever zijn, ook al omdat zijn partij in juni vorig jaar in het parlement het vredesverdrag mee heeft goedgekeurd. ‘Wij waren ervan overtuigd dat de internationale gemeenschap garant zou staan voor een multi-etnische samenleving en een rechtsstaat in Kosovo’, zegt hij. ‘We dachten zelfs dat we dat model ook hier in Servië konden gebruiken. Maar Kosovo verzinkt in de ergste chaos.’

De Albanezen in Kosovo zullen toch wel vinden dat er wat veranderd is.

Predrag Simic: De etnische zuiveringen en de repressie tegen de Albanezen zijn gestopt, ja. Maar het Albanese bevrijdingsleger UCK heeft de rollen gewoon omgedraaid en onderdrukt en verjaagt nu de Serviërs en de Montenegrijnen – en wat iedereen schijnt te vergeten: het onderdrukt ook de niet-extremistische Albanezen, die het niet eens zijn met de politiek van UCK-leider Thaci.

De internationale gemeenschap heeft de afgelopen acht maanden ieder conflict met het Kosovaars Bevrijdingsfront willen vermijden en zich dan maar neergelegd bij zijn feitelijke heerschappij op het terrein. De huidige internationale aanwezigheid in Kosovo doet niet anders dan verhullen dat de facto het UCK, vermomd als Kosovo-korps, er nu aan de macht is. Ondertussen verandert Kosovo onder leiding van het UCK in een aparte staat.

Heeft het optreden van Bernard Kouchner, hoofd van het VN-bestuur in Kosovo, dan geen enkel resultaat?

Simic: Of meneer Kouchners werk iets oplevert, ik heb er een hard hoofd in. Het falen van de internationale gemeenschap levert alleen maar argumenten aan de extremisten, met hun discours dat alleen harde nationalistische regimes iets kunnen bereiken. En dan heb ik het niet alleen over Kosovo. De afgelopen maand zijn er ernstige moeilijkheden in het zuiden van Servië – dat Kosovaarse extremisten ‘Oost-Kosovo’ noemen. Het UCK is er ondertussen actief; de grens daar wordt niet bewaakt, dus iedereen kan het land zo in. Dat bezorgt ons wel een déjà-vu-gevoel. Staat er een herhaling op stapel van wat eerder in Kosovo is gebeurd?

De bommen brachten misschien geen oplossing. Maar wat had het Westen anders nog kunnen doen om de etnische zuiveringen in Kosovo te doen ophouden? Alle diplomatieke middelen waren uitgeput.

Simic: U zult misschien verbaasd zijn, maar ik deel grotendeels de analyse van de conservatieve Republikeinen in de VS, die tegen de NAVO-operatie waren gekant. Zij stellen dat de etnische zuiveringen niet de oorzaak maar wel het resultaat waren van de bombardementen. Twee jaar geleden, op het hoogtepunt van de strijd tussen de Joegoslavische politie en het UCK, waren er meer dan 200.000 Albanese vluchtelingen. Maar dit aantal was al tot 45.000 geslonken op het moment dat de NAVO besloot te interveniëren. Operation Allied Force deed de vluchtelingenstroom zwellen tot over de 900.000. Het UCK kon daar niet van wakker liggen: zoals de meeste ‘bevrijdingsbewegingen’ beschouwden Thaci en de zijnen het lijden van de Albanese bevolking vooral als een middel om de sympathie van de internationale gemeenschap op te wekken.

Het Westen was er met deze operatie vooral op uit om de geloofwaardigheid van het jubilerende NAVO-bondgenootschap veilig te stellen. De grote misrekening van de NAVO-strategen was dat Milosevic niet na het afschieten van een paar kruisraketten door de knieën ging. Duizend kruisraketten hebben ze afgevuurd, de opslagplaatsen waren op het einde waarschijnlijk zo goed als leeg. Maar Milosevic verkondigt nog steeds dat hij de strijd gewonnen heeft. Al is dat een al te optimistische kijk op de zaak, helemaal verloren heeft hij niet: hij zit nog altijd in het zadel.

En om eerlijk te zijn, welke credibiliteit heeft de NAVO nu verworven? Ze heeft 78 dagen moeten bombarderen om een kleinere militaire macht als de Joegoslavische, met militair tuig van 20 tot 30 jaar oud, eronder te krijgen. Hoeveel tijd zal ze dan nodig hebben als ze ooit tegen een vijandig Rusland of vijandig China moet optreden?

Is het gerommel in het zuiden van Servië en in Mitrovica door Milosevic gestuurd?

Simic: Die vraag is moeilijk te beantwoorden. Maar de nieuwe onrust komt Milosevic zeker niet ongelegen. Milosevic heeft maar één politiek: hoe slechter de dingen gaan, hoe beter. Hij heeft geen alternatief, nu hij aangeklaagd is voor het tribunaal in Den Haag, dan zich in te graven. Hoe meer chaos er is, hoe langer hij aan de macht kan blijven.

Milosevic’ redenering gaat als volgt: ‘Als jullie in het Westen een partner willen om de problemen in deze regio aan te pakken, ik ben ter beschikking. Jullie weten vast nog wel dat jullie in Bosnië niks konden beginnen zonder mij en dat jullie toen met mij zijn beginnen te onderhandelen en ik jullie het vredesakkoord van Dayton heb geleverd.’ En hij heeft natuurlijk gelijk dat het Westen totaal niet in staat is zonder lokale partner de crisis op de Balkan op te lossen.

Het lijkt me toch weinig waarschijnlijk dat het Westen Milosevic nog opnieuw als gesprekspartner zal accepteren.

Simic: Laten we het hopen. Hier ligt ook de belangrijkste opdracht voor de Servische oppositie: wij moeten onszelf naar voren schuiven als een betrouwbare partner voor het Westen. We hebben al een paar succesjes geboekt. Alle oppositiepartijen hebben zich verenigd en we hebben het Westen ertoe kunnen brengen het luchtembargo op te schorten. Nu moeten we erin slagen ons momentum aan te houden en maken dat we echt als volwaardige gesprekspartner worden erkend. Wie heeft Milosevic dan nog nodig? Waarom zouden de Serviërs dan nog op hem stemmen? Hij heeft hen alleen maar nederlagen en rampen gebracht. Wij maken minder glorieuze beloften, maar wij kunnen er wel voor zorgen dat de Serviërs, na dit verloren decennium, weer een fatsoenlijk leven kunnen leiden, in een veilig, democratisch, westers georiënteerd land.

Milosevic zal u geen vrij spel laten.

Simic: De repressie van het regime wordt met de dag groter: in één week tijd werden drie televisiestations en drie radiostations gesloten, leden van de oppositie worden om de haverklap opgepakt voor ondervraging, wie niet loyaal is aan het regime verliest zijn baan… Dat heeft alles te maken met de vooruitgang die wij in onze contacten met het Westen hebben geboekt. Natuurlijk wil Milosevic koste wat het kost verhinderen dat er bruggen worden gebouwd tussen de Servische samenleving en het Westen.

Wat is volgens u de toekomst van Kosovo?

Simic: Milosevic wil Kosovo minstens gedeeltelijk terug. De Albanese leider Thaci wil een onafhankelijke staat. Beide heren hanteren eenzelfde logica, namelijk die van de natiestaat. Maar om op de Balkan natiestaten te creëren, moeten er, schat ik, nog eens 500.000 slachtoffers worden gemaakt. De herschikking van de verschillende etnische groepen zal nog eens vier tot vijf miljoen mensen op de vlucht drijven.

Kan zoiets niet vreedzaam gebeuren?

Simic: Laat me niet lachen. In het begin van de oorlog werden er ook sterke pleidooien gehouden voor een ‘vreedzame en ordelijke uitwisseling van bevolking’. Ik heb dat nog nooit ergens gezien. Ik heb alleen slachtpartijen gezien, vervolgingen, verkrachtingen, genocides. Dat is waar de logica van de natiestaat toe leidt.

Zou u akkoord kunnen gaan met onafhankelijkheid voor Kosovo, als de Kosovaarse Serviërs de garantie krijgen dat ze veilig terug naar huis kunnen?

Simic: Mevrouw, ik ben 46. Ik geloof niet meer in Sinterklaas. Dat zou mooi zijn, hoor, maar ik vrees dat het alleen in Hollywood-films mogelijk is.

Als morgen de oppositie aan de macht komt in Servië, hoe zou uw Kosovo-beleid er dan uitzien?

Simic: De enige oplossing is volgens mij de Tiroolse weg. Italië en Oostenrijk hebben hun dispuut over Zuid-Tirol niet met de wapens beslecht, maar ze hebben de regio een apart statuut met heel wat autonomie gegeven. Europa kan ook helpen. Vele Albanezen willen toenadering zoeken tot de Europese Unie. Vele Serviërs willen dat ook. Dat is wellicht het enige gemeenschappelijke doel van beide bevolkingsgroepen. Door op Europa te focussen, kan de onderlinge animositeit misschien enigszins afnemen.

Welke rol heeft het Westen volgens u te spelen?

Simic: We zouden het erg appreciëren als het Westen nu eindelijk eens een duidelijk beleid zou uitstippelen voor Kosovo en de rest van de regio. We willen jullie daar ook graag bij helpen. Maar het Europese stabiliteitspact wordt een mislukking, vrees ik. Alleen als er op de donorconferentie deze week in Brussel geld op tafel is gekomen, is er nog een beetje hoop.

Maar los van het financiële aspect heeft het natuurlijk geen zin om een regionaal samenwerkingsprogramma op te stellen indien de belangrijkste component van de regio, namelijk Servië, uitgesloten blijft. Zo’n politieke isolering van Servië treft ook andere landen, want Servië is het geografische hart van de Balkan. Drie van de vier transitcorridors lopen door Belgrado: de Donau; de Morava, die de regio verbindt met de Egeïsche Zee en het oosten van het Middellandse-Zeegebied; en de spoorweg Belgrado-Bar, de corridor naar Italië en het westelijke deel van de Middellandse Zee. Alleen de Via Egnatia, die van de Albanese havenstad Laura naar Thessaloniki en Istanbul loopt, ligt buiten Servië. De uitsluiting van Servië isoleert dus automatisch ook Roemenië en Bulgarije.

Nee, uiteindelijk zijn er maar twee oplossingen voor de Balkan: ofwel een nieuwe oorlog, die dan zou moeten leiden tot de oprichting van nationale staten, ofwel een europeanisering van de regio, met een jarenlange, massale aanwezigheid van Europese troepen hier.

Belgrado gonst van de geruchten dat er nieuw geweld, misschien wel een burgeroorlog op komst is.

Simic: Sommige Amerikanen denken dat het eindspel in Servië een burgeroorlog moet zijn. Dat zo’n burgeroorlog voor Servië een katharsis zou betekenen en de transformatie van de samenleving mogelijk zou maken. Vorig jaar hebben ze me expliciet gevraagd waarom wij niet kozen voor ‘een Roemeens scenario’. Maar wij weten hoe vreselijk machtsgeil de socialisten van Milosevic zijn. Wij weten ook hoeveel mensen er verschrikkelijk geleden hebben onder het communistisch regime van Tito, en hoe sterk die op wraak belust zijn.

Dit land is vijftig jaar later nog niet hersteld van de wonden van de burgeroorlog ( 1941-1945, nvdr) toen communistische partisanen en anticommunistische royalisten, chetniks, tegenover elkaar stonden. Als nu tussen de erfgenamen van die twee groepen van zeloten opnieuw geweld uitbreekt, zal dat niet in een weekje uitgewoed zijn. Onze samenleving zou voor decennia gebroken zijn. Daarom hebben we zo lang geaarzeld om een nieuwe protestbetoging tegen Milosevic ( nu gepland voor 14 april, nvdr) samen te roepen: we zijn bang dat we onze eigen achterban misschien niet in toom zullen kunnen houden.

Christine Albers

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content