In ‘De Kroonraad’ geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Willy De Clercq over de crisis in de Europese Unie, het crisisplan van premier Verhofstadt, en de luchthaven van Zaventem.

Mijnheer De Clercq, de Europese top van regeringsleiders in Brussel is verlopen in een crisissfeer en zonder akkoord over de begroting. Beleven we het einde van de Europese Unie?

WILLY DE CLERCQ: Zeker niet. De Europese Unie staat in de sterren geschreven. Het is een trage maar onstuitbare beweging vooruit. Het Europese project zelf staat niet op de helling, maar beleeft een crisismoment. Europa lijkt op drift geslagen. Ik steun het voorstel om even te temporiseren, en om grondig na te denken over hoe en waarom we Europa moeten uitbouwen, hoe ver en tegen welk tempo we willen uitbreiden, en op welke manieren we de economische motor weer kunnen doen aanslaan. De hoofdopdracht is nu: alles doen wat mogelijk is om het vertrouwen van de Europeanen te herstellen. Het vertrouwen in de EU, maar ook in zichzelf. De Europeanen moeten hun positie innemen in een grote wereld, waarin de andere blokken niet wachten tot wij hier orde op zaken hebben gesteld.

Maar de Europese politici geloven zelf niet in de EU, wat zouden de burgers het dan doen?

DE CLERCQ: Het nationale egoïsme heeft nadrukkelijk de kop opgestoken. Maar als puntje bij paaltje komt, geeft het gezond verstand toch meestal de doorslag. Ik blijf ten volle vertrouwen in de vooruitgang van de Europese constructie. Maar na al die jaren is het de hoogste tijd om dé fundamentele vraag ondubbelzinnig te beantwoorden: wil men enkel een vrijhandelszone of wil men een echte politieke unie? Wie zoals ik kiest voor meer Europa, moet aanvaarden dat hij daarvoor een prijs moet betalen, al ligt die in mijn ogen niet erg hoog, en moet ophouden met zijn nationale vlag te zwaaien.

De Europese grondwet is officieel in de koelkast gestopt, maar eigenlijk is ze afgevoerd na de referenda in Nederland en Frankrijk, misschien volgende maand ook in Luxemburg. Wat moet daar nu mee gebeuren?

DE CLERCQ: In theorie is het referendum misschien het summum van democratische besluitvorming, maar in de praktijk is het dat allesbehalve. Meestal worden vragen gesteld die niet eenduidig met ‘ja’ of ‘neen’ te beantwoorden zijn. En al te vaak baseren mensen hun stem op argumenten die niets met de gestelde vraag te maken hebben. Dat is het bedrieglijke van sommige referenda.

Ik denk niet dat de bevolking tégen de Europese Unie is. De mensen begrijpen best dat de Europeanen alleen via samenwerking en onderlinge verstandhouding een kans hebben om overeind te blijven in de wereldwijde politieke en economische concurrentie met een bestaand blok als de Verenigde Staten, en met blokken in razendsnelle opkomst als China en India, misschien ook Brazilië.

Die hele grondwetkwestie moet maar even worden uitgesteld, we kunnen met Europa ook verder zonder grondwet. We hebben het eenmakingsproces gedurende zestig jaar doorgedreven, stap na stap, traag maar zeker. Europa is een stappenplan, een moving project, en zolang er movement is, is het goed. Maar bij de huidige generatie politieke leiders is te weinig Europese bezieling aanwezig. We kunnen er alleen vanuit zoveel mogelijk hoeken voor blijven ijveren dat dat verandert.

Maar ook de begrotingsdiscussie is, onder meer door Brits verzet, compleet mislukt.

DE CLERCQ: Ook dat is geen ramp. Het gaat om de begroting 2007-2013, er is dus nog tijd. Het zou beter zijn mocht de EU eigen belastingbevoegdheid hebben, zodat ze niet telkens afhangt van de bijdragen die de regeringen willen geven. Men zou dan ook beter beseffen wat Europa kost, en wat men ervoor terugkrijgt. Voorlopig is die kost trouwens zeer klein, aangezien we nauwelijks 1 % van onze Europese welvaart aan de EU besteden. In de VS ligt dat boven de 20 %. Maar de VS zijn dan ook een echte federale staat, daar is de EU nog ver van verwijderd.

Toch blijf ik een optimist: Europa is niet dood. De EU is er nu eenmaal, de instellingen zijn er, de euro is er… dat zal allemaal niet zomaar verdwijnen. Helaas heeft ook de begrotingsdiscussie aangetoond dat het nationale egoïsme herleeft. Dat moet men absoluut overstijgen, want de wereld wacht niet.

De groei van de investeringen in onderzoek & ontwikkeling wordt beperkt. En de doelstellingen van de Lissabondoctrine, die aanvankelijk in 2010 gerealiseerd moesten zijn, waren eerder al uitgesteld.

DE CLERCQ: Dat is een kwalijke zaak. We lopen al achterop ten opzichte van de Verenigde Staten en Aziatische reuzen als China en Japan. Besparen op onderzoek & ontwikkeling is een zware vergissing voor de toekomst. Ik kan alleen hopen dat men dat nationaal compenseert.

De Commissie-Barroso staat bij de hele crisis aan de kant toe te kijken. U was positief gestemd bij het aantreden van José Manuel Barroso, bent u dat nog?

DE CLERCQ: Ik ben ervan overtuigd dat de Commissie wel vooruit wil, en het parlement ook, maar het is de Raad die dwarsligt en afremt. Bij de huidige stand van de besluitvormingsmechanismen is de Commissie machteloos als de Raad niet mee wil. Dat kun je Barroso niet verwijten. We hebben in de Raad meer politici nodig die Europa verdedigen. Met hun verstand, maar vooral met hun hart en ziel.

Dat zal er niet op verbeteren als Groot-Brittannië het voorzitterschap overneemt van Luxemburg.

DE CLERCQ: Er komt hoe dan ook een moment waarop het de beurt is aan de Britten om de leiding te nemen. Het zal hen misschien verplichten zich wat Europeser op te stellen. En als de andere landen initiatieven nemen om de crisis te keren, zie ik de voorzitter dat nog niet zo snel verhinderen.

In eigen land kondigt premier Guy Verhofstadt (VLD) een crisisplan aan, dat hij in zijn beleidsverklaring begin oktober zal concretiseren. Hij pleit alvast voor een verschuiving van de lasten op arbeid naar btw.

DE CLERCQ: Een oud idee, dat door Vivant-voorzitter Roland Duchâtelet al lang wordt verdedigd. In theorie valt er iets voor te zeggen, op voorwaarde dat men de lasten blijft spreiden over zowel arbeid als consumptiegoederen. Maar we moeten elkaar geen Liesbeth noemen, en ook geen Guy: het gaat hier over een belastingverhoging. Sommige reacties zijn dan ook bij voorbaat negatief. Dat geldt voor de werkgevers uit de distributiesector, maar ook voor PS-voorzitter Elio Di Rupo, die al min of meer een njet heeft uitgesproken. En een idee als dit heeft alleen kans op slagen als het Europees wordt toegepast. Als België het in zijn eentje doet, gaat iedereen over de grens shoppen en krijg je een contraproductief effect. Elke belastingverhoging houdt trouwens een gevaar in, en is vaak een verkeerde oplossing. Daar hameren wij liberalen voortdurend op.

Verhofstadt wil vasthouden aan een begroting in evenwicht, terwijl minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) een klein tekort plotseling geen drama meer vindt.

DE CLERCQ: Dat wijst niet op een grote eensgezindheid binnen de regering. Een nieuwe begroting in evenwicht lijkt mij niet onmogelijk, ondanks de onheilstijdingen van de jongste weken. Want er is ook positief nieuws: de analisten van de ING-bank verwachten dat de economie de tweede helft van het jaar weer zal aantrekken. Dat optimisme wordt gestaafd door een stijging in de bedrijfsinvesteringen, de lage langetermijnrente, en de geleidelijke stabilisering van de olieprijzen. Een groei van 1,3 procent dit jaar moet nog kunnen, en dan valt het tekort dat nu dreigt nog wel weg te werken.

Een begrotingsevenwicht mag geen fetisj worden, maar desondanks zou het toch een stunt zijn indien België voor de zesde keer op rij de rekeningen zonder tekort kan afsluiten. Dat moet een unicum zijn in de Belgische geschiedenis. Het is een politiek bewijs dat de paarse regering het zo slecht niet doet. En het heeft onze hoge openbare schuld verder doen dalen, terwijl die in de ons omringende landen weer aan het stijgen is.

Verhofstadt wil ook opschieten met de eindeloopbaandiscussie. De regering heeft de eerste voorzichtige stappen gezet.

DE CLERCQ: De regering heeft in het verleden al twee cruciale beslissingen genomen. Ze heeft het Zilverfonds opgericht, dat reserves moet aanleggen voor de aankomende moeilijke periode 2010-2030. En ze heeft de Studiecommissie voor de Vergrijzing opgericht, die een jaarlijks rapport moet opmaken met een inschatting van de kosten van de vergrijzing. Daaruit kan dan worden afgeleid welk budgettair beleid moet worden gevoerd, en hoeveel reserves moeten worden aangelegd.

Die commissie trekt nu aan de alarmbel: ze schat de bijkomende kosten van de vergrijzing in 2030 op 3,6 % van het bruto binnenlands product. Dat betekent concreet dat de sociale uitgaven in 2030 27,3 % van het bbp zullen bedragen, tegenover nu 23,7 %. In reële cijfers gaat dat om bijzonder veel geld, en het maakt het eindeloopbaandebat alleen maar moeilijker. We kunnen hopen op een hogere economische groei, maar in de eerste plaats moet de activiteitsgraad omhoog. Dat impliceert dat we de werknemers langer aan de slag moeten houden, een idee dat langzaamaan begint door te sijpelen in de hoofden van de mensen.

Minister van Mobiliteit Renaat Landuyt (SP.A) waarschuwt dat onder meer door rechterlijke beslissingen de luchthaven van Zaventem moet sluiten, als er geen akkoord met het Vlaams en Brussels Gewest komt over de geluidsnormen.

DE CLERCQ: Er moet klare wijn worden geschonken: willen we nog een nationale luchthaven of niet? De verantwoordelijkheid ligt bij de gewesten, die bevoegd zijn voor de geluidsnormen. De federale regering heeft daar weinig over te zeggen. Alles wat minister Landuyt kan doen, is pleiten bij het Vlaams en vooral bij het Brussels Gewest om enige soepelheid aan de dag te leggen. Er is geen ideale oplossing, men moet kiezen voor een spreiding van de hinder. Zaventem sluiten is 60.000 banen schrappen, en de toekomst van Brussel als politieke hoofdstad van zowel EU als NAVO hypothekeren. Dat zou wel onwaarschijnlijk dom zijn.

Koen Meulenaere

Willy De Clercq ‘Besparen op onderzoek & ontwikkeling is een zware vergissing.’