Hoe gezond en veilig is kweekvlees?

Onze vleesconsumptie staat onder druk: het is slecht voor de gezondheid, de dieren en het milieu. Kweekvlees wordt door aanhangers gepromoot als hét alternatief. Maar niet iedereen is even enthousiast.

De huidige consumptie van vlees heeft tal van negatieve effecten. Door de vrijstelling van broeikasgassen, het grondgebruik en het hoge waterverbruik is de productie van vlees milieubelastend. Een hoge consumptie van vooral rood vlees heeft ook een negatief effect op onze gezondheid. Het zou het risico op darmkanker, maar ook longkanker, beroerte en diabetes type 2 verhogen. En dat in de intensieve veeteelt het dierenwelzijn niet altijd hoog op de agenda staat, is een bekend probleem. Er wordt volop gezocht naar alternatieven om aan de nog steeds toenemende vraag naar vlees te voldoen. Een van de alternatieven die alsmaar meer naar voren geschoven worden, is kweekvlees. Het zou niet alleen gezonder, maar ook diervriendelijker en beter voor het milieu zijn.

Vlees uit het lab

Kweekvlees is vlees dat in het lab gekweekt wordt, vertrekkende van een aantal dierlijke stamcellen. Momenteel wordt geëxperimenteerd met stamcellen van runderen, varkens, gevogelte en vis. De cellen worden uit spierweefsel van levende dieren gehaald of zijn afkomstig van een embryodier. De stamcellen worden in een speciaal kalfsserum geplaatst om zich te vermenigvuldigen. Na verloop van tijd vormen de stamcellen zich om tot spiercellen. Vervolgens worden de spiercellen ‘getraind’ zodat zich spiervezels ontwikkelen die in theorie verder kunnen evolueren tot spierweefsel. Maar daarmee hebben we nog geen spier of vlees zoals we het kennen. Een spier bestaat namelijk uit een mix van spierweefsel, bindweefsel, bloedvaten en zenuwen. Met de huidige technologie slaagt men er enkel in om kleine spiervezels te ontwikkelen. Om een product te krijgen dat min of meer op onze klassieke hamburger lijkt, moeten de spiervezels verder verwerkt en opgesmukt worden met bindmiddelen, kleur- en smaakstoffen. De eerste kweekvleesbiefstuk is duidelijk nog niet voor morgen.

Hoe gezond en veilig is kweekvlees?

Of kweekvlees effectief ook gezonder is, is niet duidelijk. Over de voedingswaarde van kweekvlees zijn amper gegevens beschikbaar. Het is met andere woorden niet geweten of het beter of minder goed scoort dan ‘gewoon’ vlees. Aangezien vlees een belangrijke bron is van eiwitten, vitamines (zoals B1, B2, B6 en B12) en mineralen (zoals zink, ijzer, fosfor en seleen) dient dat goed bewaakt te worden. Bovendien is evenmin duidelijk of de negatieve gevolgen van een te hoge consumptie van rood vlees ook gelden voor kweekvlees. Er is geen reden om aan te nemen dat dat niet zo zou zijn. Vlees vervangen door kweekvlees is op dit vlak niet de oplossing. Minder vlees en meer kiezen voor plantaardige alternatieven zoals peulvruchten wel.

Ook op het vlak van voedselveiligheid is er nog werk aan de winkel. De productie van kweekvlees is niet alleen een zeer complex, maar ook een zeer delicaat proces. De kans op een bacteriële of een schimmelbesmetting is reëel. De verleiding om antibiotica te gebruiken is dan ook groot. Men tracht dat op te vangen door het proces zoveel mogelijk te automatiseren en intensief te monitoren. Dat dat een negatief effect op het kostenplaatje heeft, is evident. En dat kostenplaatje is al zeer hoog. De eerste kweekvleesburger die in 2013 door de Nederlandse onderzoeker Mark Post ontwikkeld werd, kostte 250.000 euro. Tegenwoordig kan hij die ontwikkelen voor 500 euro per stuk. Een spectaculaire daling, maar nog steeds onrealistisch hoog.

Beter voor het milieu?

Ook op milieuvlak moeten nog tal van vragen beantwoord worden. Er wordt vaak van uit gegaan dat kweekvlees per definitie beter scoort. Onderzoekers van Oxford onderzochten onlangs de milieu-impact van beide soorten rundvlees. Zij concluderen dat kweekvlees niet per se beter is voor het milieu dan gewoon vlees. Integendeel: in bepaalde situaties zou het slechter scoren dan gewoon rundvlees. Veel hangt af van de manier waarop het geproduceerd wordt. En aangezien er momenteel geen productie op grote schaal is, is het op dat vlak nog koffiedik kijken.

En wat met het belangrijkste argument pro, dat kweekvlees een einde maakt aan het dierenleed? Ook dat kan nog niet volledig waargemaakt worden. Het kalfsserum dat nodig is voor de groei van de cellen wordt afgenomen van foetussen. Er zijn wel al plantaardige alternatieven voor het serum, maar die zijn niet goed genoeg om kweekvlees op grotere schaal te produceren. Ook de draagstof voor de cellen is vaak van dierlijke oorsprong. Kweekvlees is met andere woorden nog niet volledig diervrij.

De technologie om kweekvlees te produceren staat duidelijk nog in de kinderschoenen. Om te kunnen komen tot een kostenefficiënte en duurzame productie op grote schaal dienen nog tal van knelpunten aangepakt te worden. Ondertussen kunnen we proberen minder vlees en meer plantaardig te eten. Daarvan staat wel vast dat het beter is voor onze gezondheid, het milieu en het dierenwelzijn.