Keuze werd een karikatuur van zichzelf. Léo Scheer over de virtuele democratie.
HET WERKELIJKE is vandaag niet meer het tastbare, maar het mogelijke en toevallige. Fataliteit is nu om het even wanneer, om het even wat en voor om het even wie. De wereld vandaag is een werkhypothese, niets dwingends, de facts of life zijn van virtuele aard. Een weke fataliteit. Vandaag aanziet niemand meer een verklaring van het werkelijke als onvermijdelijk. Het bestaande heeft geen dwingende verklaring meer, het is willekeurig. Toevallig is de verkeersopstopping, toevallig de beurscrash, toevallig ieder nieuwsfeit. Onverklaarbaar de werklozen, onvoorspelbaar de uitslag van de televoting, de procenten bij verkiezingen. Morgen is een andere dag, met weer andere uitslagen zonder enige betekenis. Misschien is er wel een verklaring voor, maar ze is poëtisch van aard, een beeldspraak : de beroemde vleugelslag van een vlinder honderden kilometers verder weg. Sociale theorieën geven bezwerend verbanden die thuishoren in de Metamorfosen, niet in een Wetenschap. Verklaarbaar is vandaag niets meer.
De wereld is in de greep van de circulatie en dus van de distributie : van dingen, van mensen, van informatie, van gevoelens. Dát het circuleert weegt eindeloos zwaarder door dan wát circuleert. Circulatie is de structuur van de wereld-als-beweging. En zonder distributie zou er geen beweging zijn. Strategisch in die distributie is de wissel. Maar het gaat nog altijd vanuit één punt. De wereld van morgen is aan de interactie : de omkering van richting sterker dan de feedback, die slechts een echo en een herhaling is. Interactief beïnvloeden we het gebeuren ogenblikkelijk. Maar hoe meer interactiviteit er is, hoe meer de activiteit zelf wordt geneutraliseerd en hoe onvoorspelbaarder het resultaat wordt, hoe minder noodzakelijk de sociale werkelijkheid die door het interactieve wordt gecreëerd.
LOT.
Referenda zijn de matrix van dit mechanisme. Ook daar speelt het geen enkele rol meer ?wat? verkozen wordt ten voordele van wat (geen enkele ideologie of kritiek heeft hier nog effect), omdat er hoe dan ook wordt gekozen. Trouwens, kiezen is een slecht woord voor de grillige aanraking die het zappen is. Bij de bediening van het apparaat kiezen we al, het aanklikken is al een daad. Zo begon het bij de fotografie : ?You press the button, we do the rest?. Wat een vooruitblik in die slogan van Kodak, want vandaag is dat de regel van het sociale gedrag geworden. ?Keuze? is een karikatuur van zichzelf geworden.
De menselijke wereld lijkt op die manier almaar minder substantieel. De stelling dat het sociale de werkelijkheid schept, wordt daarmee a contrario bewezen : het sociale is immers in staat om minder werkelijk te maken. Onze relatie tot de werkelijkheid is irrealiserend geworden. We zien dat aan de alom triomferende houdingen : wanhoop, scepsis en cynisme zijn ons lot. Allemaal tekenen van een ?mindere? werkelijkheid. ?Werkelijkheid? minder maken maar toch het verlangen prikkelen, zodat reacties in steeds grotere hoeveelheden ontstaan. Verontwaardiging, kooplust, kijklust, ieder ogenblik aanpasbaar. Het tot definitieve keuzes dwingende moet uit de werkelijkheid (oude versie) worden gehaald. Aan de nieuwe, virtuele werkelijkheid moet wel de illusie van densiteit worden toegevoegd. Werkelijkheid als industrieel geproduceerd effect, als spektakel van de sensatie. Hoe sterker de impact van klank en beeld, hoe ?realistischer? het lijkt. Sensatie is vandaag de ultieme vorm van het werkelijke.
Sensatie wordt mediaal geproduceerd. Het is bij uitstek het toevallige, het willekeurige, het ?om-het-even-wat?. Het is bij uitstek het middel (alle middelen zijn er goed). De werkelijkheid (oude versie) is een perifeer punt van de wereld aan het worden. De werkelijkheid is er een middel, geen doel meer. Werkelijkheid is geen steunpunt maar het instrumentele bij uitstek, want de grondstof van sensatie. De sensatie is de onklopbare synthese tussen lichaam, gevoel en bewustzijn. In de sensatie wordt de breuk tussen subject en object, tussen het bewuste en het onderbewuste triomfantelijk opgeheven.
OERMODEL.
In de sensatie krijgen we ook een radicaal nieuwe ?chronografie? : de tijd wordt anders geschreven, in andere volgordes en verbanden geplaatst. Het fundament is hier de omgekeerde verhouding tussen impact en geheugen : overdonderend zijn de sensaties, maar zij laten geen sporen na. De ervaring heeft geen echo, geen schaduw meer, ze is een spoorloos verschijnsel geworden : iets mogelijks, maar niet meer bewijsbaar. De opeenvolging in de tijd is vervangen door een grotere densiteit van het gelijktijdige.
De toeschouwer zit via de sensatie immers in dezelfde tijd als het sensationele gebeuren. Er is daarbuiten geen enkele andere tijd meer : geen tijd van de verklaring, het overzicht, de wetmatigheid, de utopie ; er is nog slechts een beangstigend vacuüm over, naast het ogenblik van de sensatie. In het orgasme van het gelijktijdige verdwijnt het werkelijke en het bewustzijn. ?Zijn? is vandaag overal ?verdwijnen? in dat ogenblik. ?Het doet er niet toe? is de grammaticale regel van de werkelijke samenleving. De elektronische en digitale media maken die regel tot dagelijkse praktijk van iedereen : de afstandsbediening is het al archeologische oermodel van die triomferende onverschilligheid. Niets maakt vandaag nog het verschil.
Daarmee staat de democratie aan haar grens. Immers, waar het verschil geen argumenten meer genereert, vervalt een keuze gebaseerd op discussie en overreding. Argumenten hebben met geheugen te maken, met een chronologie waarin syllogismen rechtop kunnen staan. In de wereld geregeerd door indrukken zijn argumenten verouderd.
Dirk Lauwaert
Léo Scheer, ?La Démocratie virtuelle?, Flammarion, 155 blz.
