Als Saddam Hoessein van de macht wordt verdreven, dreigt in Irak een burgeroorlog uit te breken. Diplomaten vragen zich bezorgd af of Washington wel weet waar het aan begint.

‘We hebben VN-resolutie 1441 ondertekend. Dat is een de facto capitulatie’, zegt een Iraaks Baath-lid vertwijfeld. ‘Wat wil Washington nog?’

Vreemd dat een hooggeplaatst partijlid dat vraagt. Hij moet toch beter weten dan de gezagsgetrouwe Irakezen die in hun regeringskranten enkel lezen over de vele Franse, Duitse en Britse vrienden van Irak die elke dag massaal betogen. De Irakezen die het zich kunnen permitteren, beluisteren ook de Arabische uitzendingen van de BBC en van Radio Monte Carlo. Daar horen ze hoe de escalatie elke week wat wordt opgedreven.

En er is de geruchtenmolen. De Amerikanen zouden een naburig Arabisch land hebben overtuigd om Saddam Hoessein politiek asiel te geven. Prompt zakte de dinar met bijna tien procent. In het Koerdische Noord-Irak is een konvooi Amerikaanse wapens aangekomen, meldde televisiezender Al-Jazeera. Weer zakte de dinar en steeg de koers van de dollar.

Washington wil Saddam wég. En om dat voor elkaar te krijgen, is het wachten op een acceptabele reden om de oorlog te starten. Dat weet de entourage van Saddam Hoessein ook. Het regime in Bagdad loopt op eieren en zendt de meest tegenstrijdige signalen uit. Verzoening voor binnenlands gebruik, dreigen met doemscenario’s voor buitenlandse waarnemers. Maar het doel is hetzelfde: tijd winnen en de Amerikaanse bondgenoten uit elkaar spelen.

Vandaar de onverwachte verontschuldigingen voor de invasie in Koeweit die Saddam begin december via de televisie liet uitzenden. Vandaar ook de teruggave van de archieven die de Iraakse troepen in Koeweit buit maakten en de uitnodiging aan de Amerikaanse VN-ambassadeur en het Internationale Rode Kruis om zelf te komen zoeken naar de zeshonderd krijgsgevangenen die volgens Koeweit in Iraakse gevangenissen zitten.

‘Het Westen beseft niet hoe Saddam zijn Arabische buurlanden manipuleert’, zegt een diplomaat. De grensovergang naar Saudi-Arabië is weer open, het telefoonverkeer met dat land na twaalf jaar hersteld. Ook Iran wordt opgevrijd, net als Syrië dat nochtans ‘verraad’ pleegde toen het Resolutie 1441 ondertekende.

In eigen land handelt Saddam Hoessein uiterst gewiekst. De voedselrantsoenen zijn verhoogd, de verarmde middenklasse mag weer reizen en in oktober kondigde Saddam een algemene amnestie af. Die kwam zo onverwacht dat Irak-experts vermoeden dat het ging om een gebaar van uiterst goede wil voor de invloedrijke leiders van de sjiitische stammen in Zuid-Irak.

DE MEERDERHEID

De sjiieten vormen zestig procent van de Iraakse bevolking en leveren het gros van het leger. Sinds de oorlog tegen Iran heeft Saddam hen met weldaden overladen. Daar kwam even verandering in toen ze na de Golfoorlog van 1991 plotseling tegen het regime in opstand kwamen. Maar sinds kort worden Saddam-getrouwe sjeiks gelokt met geld, auto’s, wapens en hoge posten in de regering.

Saddam is niet de enige die beseft dat zestig procent van de bevolking sjia is. Ook de Iraakse oppositie in ballingschap weet dat. Half december kwamen de driehonderd afgevaardigden van de verschillende oppositiegroepen samen in Londen. Na vier dagen ruziën raakten ze het eens over enkele punten. Ze kozen de 65 – vroeger 25 – leden van de commissie die als een soort regering in ballingschap moet fungeren. Van de 65 zetels zijn er 32 toegewezen aan de sjiitische groepen verenigd in de Hoge Raad voor de Islamrevolutie in Irak (SCIRI) en 15 aan de twee Koerdische partijen. De rest van de zetels gaat naar de twee koepels – het Iraaks Nationaal Congres (INC) en de militaire overlopers van het Irakees Nationaal Akkoord (INA) – en naar de monarchisten.

Bagdad reageerde meteen. De nieuwe commissie leunde – volgens Irak – nauw aan bij het ‘Libanese model’ en zou zo een burgeroorlog aan de Tigris voorbereiden. En die kans zit erin. Want hoewel de kaarten een tamelijk netjes verdeeld Irak tonen, is de realiteit op veel plaatsen heel anders. In de meeste grote steden kun je zo de wijken herkennen van etnische en religieuze groepen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen.

Het is het gevolg van een politiek die weinig besproken werd. Maar Peter Bouckaert van Human Rights Watch weet dat in de laatste jaren een ‘gigantische verhuizing’ werd georganiseerd. Zo’n miljoen mensen zijn door het regime uit hun woonplaats verdreven. ‘Als die terugkeren, zullen ze de nieuwkomers verdrijven’ waarschuwt Bouckaert.

Het probleem wordt nog ingewikkelder omdat elke bevolkingsgroep wel steun vindt bij een buurland. Met uitzondering van de 600.000 christenen. Vandaar dat die hun trouw betuigen aan het regime in Bagdad, het enige dat hen tot nu toe kon en wilde beschermen. Graag zelfs, want de Iraakse christenen zijn goed opgeleid en welgesteld. Alleen zullen zij in geval van burgeroorlog de hardste klappen krijgen.

Diplomaten vragen zich dan ook bezorgd af of Washington wel weet waar het aan begint. De 65-koppige commissie biedt immers geen écht alternatief, ondanks de orgie van handtekeningen en verklaringen die bij zulke vergaderingen hoort.

VEROORDEELD TOT ANARCHIE

Van eenheid is immers weinig te merken. De monarchisten werden nipt binnen de alliantie gehouden met de belofte dat er een referendum zou komen over het herstel van de in 1958 afgeschafte monarchie. De vrouwenorganisaties verlieten de conferentie omdat ze naar eigen zeggen geen gehoor kregen. De traditionele leiders van vijf sjia-stammen werden opzijgezet. Washington kan met hen niet onderhandelen omdat hun politieke agenda zo verward is, dat niemand er wijs uit raakt.

Maar ook de agenda van de anderen is onduidelijk. Zelfs over de manier waarop Saddam verjaagd wordt, zijn ze het niet eens.

Het INC heeft zijn zetel in Washington en zou – volgens Washington – een valabel alternatief kunnen bieden. Ook al omdat zowel Koerden als sjiieten binnen de koepel zitten. En de Koerden vormen met hun veertigduizend soldaten de belangrijkste gewapende oppositie tegen Saddam.

Het INC wil Irak van drie kanten aanvallen, maar moet dan wel de steun krijgen van Syrië, Turkije en het sjiitische Iran. En dat zit er niet in. De Amerikaanse bondgenoot Turkije is alvast niet van plan om de kans te lopen dat de Koerden in Irak een eigen republiek uitroepen. Dat zou de 12 miljoen Turkse Koerden immers op ideeën kunnen brengen. Trouwens, de beide Koerdische partijen willen enkel meewerken als ze weten wie Saddam zal opvolgen. Want zoals het nu loopt, hebben ze immers weinig te klagen.

De Koerden krijgen van Bagdad goedkope brandstof geleverd en halen heel wat geld uit de oliesmokkel. Ze leven vrij ongestoord in de Koerdische Autonome Regio, beschermd door de Britse en Amerikaanse vliegtuigen die de noordelijke no-fly zone controleren. En hoewel ze naar buiten de beste vrienden zijn, proberen ze elkaar – met occasionele hulp van Bagdad – de vernieling in te vechten.

Het INA wil via het Iraakse leger waaruit het voortkomt een staatsgreep lanceren en claimt dat het daartoe in staat is. Experts betwijfelen dat omdat het Iraakse netwerk is geïnfiltreerd door de veiligheidsdiensten van Irak. Regelmatig worden militairen opgepakt en geëxecuteerd.

Het SCIRI dat nu de meeste zetels heeft, is in de ogen van de Verenigde Staten geen alternatief. Want hoewel die Hoge Raad beweert te spreken voor alle sjiieten en dus voor de meerderheid in Irak, leunt ze te veel aan bij Iran.

Wellicht was de vraag van de Iraakse ambtenaar dan toch niet zo gek. Wat wil Washington? Wie wordt de opvolger van Saddam Hoessein? Misschien zouden de strategen in het Pentagon toch even de geschiedenis moeten naslaan. De eerste koning van Irak, Faisal I, zei zo’n tachtig jaar geleden al dat ‘er geen Iraaks volk bestaat, maar een troep mensen die elke religieuze strekking of absurditeit nalopen. Mensen die veroordeeld zijn tot anarchie en op elk moment tegen elke regering in opstand willen komen.’

Misjoe Verleyen