In het kasteel van Edingen werd het begin van het einde van het imperium van de familie Empain ingeluid.
Tuinen en parken zijn meestal duur betaalde verveling.? Een stelling van een Franse graaf, waarop meteen twee uitzonderingen moeten worden gemaakt : het kasteelpark van Beloeil en dat van Edingen, beide in Henegouwen. Het eerste omdat het werd gedroomd door veldmaarschalk en prins Charles-Joseph de Ligne over wie meer op een buitengewone zitting van het Waals Congres. De andere uitzondering geldt dus het park van het rustige Edingen.
Het kasteel van Edingen behoorde tot voor kort toe aan de familie Empain, de Waalse entrepreneurs die in Belgisch Congo, Frankrijk, Egypte, Rusland en China spoorwegen aanlegden en trams lieten rijden. Langs een van de dreven staat een tuinpaviljoen, opgesmukt met chinoiserieën, en voor de entree van het kasteel liggen twee sfinxen, als memento’s aan dat verleden. De Empains echter gleden in de beste parvenutraditie weg in onderling gekuip, afrekeningen, affaires.
Er is trouwens nog een reden om Beloeil en Edingen in een adem te vermelden. Edouard Empain, stichter van het zakenimperium, werd in 1852 in Beloeil geboren, als zoon van de dorpsonderwijzer. Een en ander staat ook te lezen bij Yvon Toussaint, gewezen hoofdredacteur van de krant Le Soir, die onlangs het spannende ?Les barons Empains? publiceerde. Daarin komen de episodes in en rond het kasteelpark van Edingen, uiteraard, ter sprake.
EDINGEN WORDT in het Empain-verhaal pas belangrijk na de dood van Edouard Empain, de man achter onder meer de Cairo Electric Railways, Heliopolis Oases Cie, de Compagnie des chemins de fer du Congo supérieur aux Grands Lacs, en de Compagnie Russo-Française des chemins de fer et tramways. Hij stierf op 22 juli 1929. In Brussel droeg de pauselijke nuntius een rouwmis op, die werd bijgewoond door al wie in België iets betekende. Zeven maanden later had in Heliopolis, de stad die hij even buiten Caïro had opgetrokken, de begrafenis plaats van generaal-baron Empain. ( Leopold II paste hem, als dank voor in Congo bewezen diensten, in 1907 een erfelijke baronstitel aan, Albert I bombardeerde hem tijdens het Eerste Wereldconflict letterlijk tot generaal, voor zijn tomeloze oorlogsinspanning.) Zijn oudste zoon en dauphin Jean Empain hield tijdens die plechtigheid zijn nieuwste vlam bij de hand, de revuedanseres Josephine Baker.
Jean en zijn jongere broer Louis waren enkele jaren eerder door vader Empain als rechtmatige erfgenamen erkend. Dat gebeurde nadat Edouard Empain in 1921 eindelijk in het huwelijk trad met hun moeder, de dertig jaar jongere Schaarbeekse Jeanne Becker, dochter van de uitvinder van het aperitief Amer Becker. Bij de dood van hun vader erfden Jean en Louis een conglomeraat dat, in hedendaagse muntwaarde, op zo’n 35 miljard frank mag worden geschat.
Tot het huwelijk van Edouard Empain met zijn geattitreerde maîtresse gold, althans in de ogen van zijn tijdgenoten, de zoon van zijn jongere broer François Empain als de troonopvolger. François had op kosten van Edouard rechten gestudeerd. Na zijn huwelijk met Jeanne Becker had Edouard zijn broer gevraagd om zijn oudste zoon Jean op te leiden. Die opleiding had er in bestaan Jean steeds de weg naar de dichtstbijzijnde casino en nachtclub te tonen. François, in 1914 getrouwd met een barones van Ingelmunster, had immers zelf grote plannen voor zijn eigen zoon, die hij Edouard had gedoopt, naar zijn oudere broer. Een wat opvallende elleboogstoot die broer Edouard had begrepen, want hij dropte bij diens geboorte in 1914 prompt 35 miljoen frank in het wiegje van zijn neef. Eens iets anders dan doopsuiker.
Maar eens de oude Edouard begraven in de basiliek van Heliopolis, stuurden Jean en Louis oom François de laan uit. Die trok zich daarop terug op zijn kasteel in Edingen en vond soelaas onder de kurk.
Dat kasteel in Edingen had François, dank zij toenmalig minister van Financiën en huisvriend Georges Theunis, een toekomstige premier, voor een prikje, amper 3,15 miljoen frank, gekocht uit het sequester dat na de Eerste Wereldoorlog was gelegd op de bezittingen van de familie Arenberg die van Duitse origine is. Deze prinselijke familie had België in 1914-1918 nochtans geen stro in de weg gelegd. In tegenstelling tot een andere familie van Duitse afkomst de Coburgs, om ze niet te noemen die heimelijk, buiten het weten van de bondgenoten en de regering, toenadering zocht met de Duitsers. Maar we dwalen af…
DE ARENBERGS hadden het goed van Edingen, op enkele tientallen kilometer ten zuidwesten van Brussel, in de zestiende eeuw gekocht van de Franse koning Hendrik IV. Maar tegen het eind van de negentiende eeuw geraakte het jachtpaviljoen in het park verwaarloosd. Om het voor verval te behoeden, werd het nog voor de Eerste Wereldoorlog aan François Empain verhuurd.
De aankoop, naderhand door de Empains, wekte de ergernis van de autochtonen. Die hadden immers onder de Arenbergs altijd vrije toegang gekregen tot het park. Aan die wandelingen, was prompt een einde gemaakt met de komst van François Empain en vooral van diens nurkse vrouw Ghislaine, die de omwonenden voor rapaille uitschold.
In Edingen heeft François Empain zich dood gedronken, terwijl zoon Edouard plannen smeedde om het zakenimperium, waarop hij recht meende te hebben, in handen te krijgen. Hij kocht alvast elk Electrorail-aandeel dat op de beurs te verkrijgen was, want die holding was de sleutel tot het Empain-patrimonium.
Edouard zou ongevraagd de hulp krijgen van zijn twee neven, Jean en Louis Empain. De jongste, Louis, bemoeide zich zelden met de zaken, en hield zich onledig met caritas. Het beheer kwam zo volledig in handen van oudere broer Jean, een fuifjas van Olympische klasse. Die trouwde in 1937 met de Amerikaanse naaktdanseres Rozell Rowland bijgenaamd Goldie, omdat zij voor haar optredens haar lichaam met goud beschilderde.
Goldie had Jean Empain een mannelijke opvolger geschonken. Daarom was hij, zoals beloofd, meteen na haar bevalling in Boedapest met haar getrouwd. Het is die zoon, Edes-Janos of Edouard-JeanWado voor de intimi die in 1978 in Frankrijk werd ontvoerd.
Toen hij met Goldie trouwde, flikflooide Jean Empain evenals neef Edouard in Edingen al een tijdje met leider Leon Degrelle van het extreem-rechtse Rex. In het parlement werden de Empains zelfs publiekelijk nagewezen als Degrelles financiers. Onder de oorlog werkte Jean, die veelal in Parijs en in zijn Franse kasteelverblijf Bouffemont vertoefde, nauw samen met de Duitse bezetters. Zo liet hij zijn bedrijf Acec voluit leveren aan Siemens en dus aan het nazi-regime.
Zoals te verwachten, werd Jean Empain daarop na de oorlog aangekeken, zowel door de Franse als door de Belgische regering. Hij vluchtte naar Madrid, maar zijn Goldie smokkelde hem opnieuw Frankrijk binnen, naar Bouffemont, ten noorden van Parijs, toen bleek dat de keelkanker waaraan hij leed terminaal was. Jean Empain had de goede smaak te sterven nog voor hij voor het krijgsgerecht werd gesleept. Op die manier bleef de Belgische en Franse overheid en wellicht een aantal industriëlen een hoogst vervelend proces bespaard.
DOOR HET VROEGTIJDIG overlijden van Jean spartelde de groep-Empain heelhuids door het oorlogsavontuur. Edouard Empain, de neef in Edingen, rook meteen zijn kans. Want Jeans broer Louis was niet bekwaam de teugels meteen over te nemen. Bovendien had die er, in een woedebui, mee gedreigd Goldie het hoederecht over haar zoon Wado te ontnemen. Van pure angst om zonder een cent op de keien te belanden, wist de gewezen stripster niet meer waar ze had. Daarom aanvaardde ze subito het huwelijksaanzoek van Edouard, de neef van haar man en trotse eigenaar van het goed in Edingen en van menig Electrorail-aandeel. Het aanvaarden van zijn aanzoek viel Goldie des te gemakkelijker omdat ze van Edouards moeder vernam dat de kasteelheer van Edingen volslagen impotent was.
Het huwelijk was trouwens niets meer dan een zakelijk contract. Edouard wou de hand leggen op het Empain-rijk ; Goldie wou haar inkomen op peil houden en tegelijk de rechten van zoon Wado veilig stellen. Die zou bij zijn meerderjarigheid daarmee had Edouard in een notariële akte ingestemd het Empain-roer in handen krijgen.
Na het huwelijksfeest trok Goldie zich snel terug in Bouffemont, samen met haar minnaar, de Franse jockey Jacques Doyasbère bijgenaamd Tarzan , van wie ze een dochter kreeg, Diane.
Ook Diane zal naderhand, evenals Wado, door Edouard worden geadopteerd. De kasteelheer van Edingen leek wel gedoemd steeds kinderen van anderen als de zijne te moeten erkennen. Hij zette echter de voet op de rem toen ook zijn tweede vrouw, de Duitse Rosmarie Lorenz, met wie hij in 1975 trouwde, hem op een dag meldde dat ook zij, als gevolg van een vakantieliefde, in verwachting was geraakt. Zijn weigering betekende meteen de scheiding.
In Edingen bleef Edouard weer alleen achter. Wado, die als zwierbol z’n vader naar de kroon stak, verkreeg onderwijl de controle over het Empain-imperium. Hij wist bovendien tot ergernis van de Franse overheid de hand te leggen op de groep- Schneider, parel aan de kroon van de Franse nucleaire industrie. De groep werd daarop herdoopt tot Empain-Schneider.
Na zijn ontvoering echter werd Wado prompt en zonder veel plichtplegingen door de Schneider-top uitgekocht en afgevoerd. In 1981 hield het Empain-imperium op te bestaan. Van de 35 miljard die Edouard Empain in 1929 naliet, bleef hooguit een tiende over, verspreid over al zijn rechtstreekse en onrechtstreekse nakomelingen.
In 1984 stierf Edouard Empain. Zijn laatste wens om, zoals oom Edouard en diens zoon, in Heliopolis te worden begraven, werd door de clan-Empain nooit ingewilligd.
Enkele jaren na zijn ontvoering trouwde neef Wado, voor de tweede keer. Eregast op het huwelijk was leider Jean-Marie Le Pen van het extreem-rechtse Front National de Empains hebben zo van die slechte gewoonten. Het kasteeldomein van Edingen is intussen eigendom van de gemeente. De wandelaars kregen weer toegang tot de dreven en het park die opnieuw de geest van de Arenbergs ademen.
Rik Van Cauwelaert
Yvon Toussaint, Les barons Empain, Paijs, Fayard, 276 blz, 1020 fr.
De Empains : vaak het voorwerp van karikaturen.
De Empains : vaak het voorwerp van karikaturen.
