Het einde van het land. Het failliet van een politieke generatie. De democratie bedreigd. Het regime op zijn laatste benen. Consensus-democratie ten grave gedragen. Einde van compromistijdperk. En ga zo maar door. De voorbije weken leenden zich dankbaar tot een forse graai in de lade van de Grote Woorden. Dat is wat media doen bij maatschappelijk onheil: mediacommotie en -emotie.

Fraai was het Wetstraatspektakel allerminst. We hebben weinig talent aan het werk gezien dat inzette op een toekomstproject, gezond verstand, maatschappelijke integratie of samenlevingsopbouw: segregatie en apartheid waren aan de orde van de dag, en dat rond een grotesk dossier met beperkte maatschappelijke relevantie. In de gestage voortgang van de Vlaamse identiteit, en de verdere afwerking van de staatshervorming – of: van de statenvorming – zou de splitsing van het kiesarrondissement een logische stap geweest kunnen zijn zonder meer. Maar in een land zonder grote besluitvaardigheid, met complexe minderheden die soms (maar niet al te lang) meerderheidje zijn, met weinig compromiservaring en een publieke opinie met een groot incasseringsvermogen, is niets nog eenvoudig.

In een rijke regio waarin we 180 nationaliteiten gastvrij onthalen, is het soms een probleem om te kunnen besturen in de eigen taal; en dat levert buitenlands het verkeerde beeld op van een retrograde en xenofobe stam die lompe taaloorlogjes voert. Leve de media? De zingende volksvertegenwoordigers in de federale parlementskamer symboliseerden absurd deze paradox. In het zuiden van het land werd dat beeld zeer breed uitgesmeerd – ook al weet ook daar iedereen dat de politieke invloed van het fractiekoortje onbestaande is. Sommige Franstalige media opiniëren al wel langer tegen die boerenkinkels in Vlaanderen. Zo kwam de RTBF destijds met een deontologisch onaanvaardbare fictieve reportage in het journaal makkelijk weg. Zo ook dacht Le Soir een opiniestuk over achterlijk Vlaanderen gepast te kunnen illustreren met een foto van een Afrikaans massagraf – zowaar een fijne allusie op hun noorderburen.

En nochtans, en nochtans: onze media verwierven hun grote en belangrijke vrijheid als publieke waakhond van de demo-cratie. Dat wil zeggen: om de werking van de drie klassieke machten – wetgever, regering en justitie – kritisch te volgen en door hun waakzaamheid te verbeteren. In zoverre het mediaverhaal waar zou zijn – in mediatermen eventjes krachtig samengevat als: ‘Niets werkt nog naar behoren!’ – rijst dan ook de voor de media prangende vraag: waar was dan al die tijd de vierde macht, de kritische waakhond van onze instellingen? Was het dan verkeerd om van de media te verwachten dat ze die kritische en vooruitgangbevorderende rol zouden spelen én hen daarvoor met zeer uitgebreide expressievrijheid en -rechten uit te rusten?

Je zou het haast gaan ge-loven, als je de collusie zag, vorige week, toen de media elkaar met hun microfoons en camera’s voor de voeten liepen en de parlementsgangen onveilig maakten.Een quote-jacht zonder meerwaarde, holle beeldenschieterij. Een illustratie van: ‘ Journalists do not want to report the news, they do want to be the news.’ Daarmee vallen ze samen met wie ze zouden moeten volgen, verdampt de kritische distantie en zijn ze even zo gevoelig voor het faillissement dat ze over de in-stellingen uitspreken. Of niet?

Niet altijd en niet iedereen, het is waar. Er verschenen ook weer zeer lezenswaardige stukken en, in de luwte van het debat, ook inhoudelijke tv-debatten (zoals TerZake, 30 april). We werden ook goed en snel geïnformeerd, over elk scheetje in elk flesje – dat kwam dan weer dicht in de buurt van de overdosis aan anekdotiek. Die ervaren we nog nauwelijks als zodanig, misschien omdat we daartegen inmiddels zo resistent zijn geworden als bacteriën in een ziekenhuis?

Leo Neels doceert mediarecht aan de K.U.Leuven en UAntwerpen.

door Leo Neels

Waar was dan al die tijd de vierde macht, de kritische waakhond van onze instellingen?

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content