Op 27 april gaat in De Munt een vergeten opera uit de 17e eeuw in wereldpremière.

INFO: ‘Eliogabalo,’ opera van Francesco Cavalli, creatie op 27 april in de Munt. Info: 02 229 12 00

De opera Eliogabalo dateert van 1668 en toch beleeft hij straks in de Munt zijn wereldpremière. Op een obscure poging enkele jaren geleden na werd dit werk van Francesco Cavalli immers nooit uitgevoerd. Ook niet in zijn tijd. Tegenwoordig gebeurt het wel vaker dat een opera niet tot in de zaal raakt. Maar in de zeventiende eeuw was dat uitzonderlijk: je zou het nu kunnen vergelijken met een dure film die niet in roulatie komt. Cavalli, leerling van Claudio Monteverdi, was in zijn tijd nochtans een hele grote. Hij schreef veertig opera’s voor het grote theater van Venetië en eindigde zijn carrière als kapelmeester van San Marco: toentertijd de hoogste betrekking die een musicus kon hebben.

Opera was in de late 17e eeuw geen pleziertje meer van de adel, maar van het volk: harde business dus. De operagangers van toen betáálden hun entreekaartje en beslisten op die manier ook over wat succes had en wat niet. In 1668 was Cavalli aan het einde van zijn operacarrière en al een beetje uit de mode. Als goede leerling van Monteverdi bleef hij opera’s schrijven waarin het drama, het verhaal voorrang krijgt. Terwijl de operaliefhebbers op dat moment niets liever hoorden dan het belcanto. Prachtige melodieën, virtuoze zanglijnen, de mooiste stemmen.

Het zou kunnen dat Cavalli’s opdrachtgevers niet zo tevreden waren met zijn Eliogabalo, want het staat vast dat het libretto een tweede keer is gebruikt, door een andere en mindere componist. Maar als het lag aan de muziek van Cavalli, dan had dit libretto grondig moeten worden herschreven. Belcanto vraagt immers meer solozang, minder scènes. En dat is niet gebeurd. Dat sluit ook uit dat het onderwerp van de opera, het leven van een van de meest decadente keizers uit het oude Rome, de fatsoensnormen van het Venetië uit de zeventiende eeuw zou hebben overschreden. Daar kon tijdens het carnaval heel wat. Het opera- libretto heeft het overigens slechts over drie vrouwen op wie de keizer zijn welgevallig oog had laten vallen, terwijl de historische Heliogabalus minder kieskeurig was in aantallen en seksen. Hij kwam aan de macht op veertienjarige leeftijd en vier jaar later werd hij al door zijn eigen garde afgemaakt.

Wanneer de twee operateksten naast elkaar worden gelegd, vallen toch twee verschillen op. In de versie van Cavalli wordt de keizer op het einde vermoord. Bij zijn opvolger Giovanni Antonio Boretti is er sprake van inkeer en boetedoening. Dat zou kunnen wijzen op censuur en het vermanende vingertje van de jezuïeten die in Venetië sinds kort weer waakten over het morele fatsoen. En een keizersmoord op scène, dat stond ongeveer gelijk met een oproep tot moord op de doge. Het wereldlijke gezag was toen nog altijd door God gegeven. De jezuïeten keken daar- op toe.

Ook andere scènes zijn in het nieuwe libretto verdwenen. Bijvoorbeeld die waar Heliogabalus in vrouwenkleren een vrouwensenaat installeert. Daar zou de wereldlijke macht dan weer kittelorig op hebben gereageerd. Want gelijktijdig liep er een schandaal waar de Senaat van Venetië in verband werd gebracht met prostitutie. Hoe dan ook, de theatereigenaars kozen eieren voor hun geld en schrapten de gewraakte passages. Cavalli zou hebben geweigerd zijn muziek aan dat nieuwe libretto aan te passen. En dus gaven de theateruitbaters een nieuwe compositieopdracht.

Zo kan de Munt dus na 336 jaar voor ’t eerst de oorspronkelijke Elio- gabalo creëren. Alleen jammer dat dit niet meer met de verve en geheimzinnigheid van toen – denk maar aan de maskers die de operabezoekers tijdens carnaval mochten dragen – kan gebeuren. Maar het zal wel extra feestelijk worden die avond. Al was het maar omdat René Jacobs het hele artistieke project leidt. Als er één dirigent is die zich bijna z’n hele leven aan Cavalli wijdde, was hij het wel. Met een absoluut prachtige La Calisto – tot voor kort nog in de Weense opera te zien – als ijkpunt.

Lucas Huybrechts