Theatergroep Hollandia speelt Pasolini’s ?Varkensstal? onder een verkeersviaduct.

WIE NA afloop van ?Varkensstal? de site verlaat waar Theater Hollandia twee uur lang tegen het geweld van het razende verkeer heeft opgebokst, verkeert in een opperste staat van opwinding. Door het autogeweld natuurlijk, maar ook om andere redenen. Het locatieproject slaagt er in om voor de duur van een voorstelling het theater opnieuw een ritualistisch karakter te verlenen. Voor even is de verloren gewaande band met de externe werkelijkheid hersteld en lijken publiek, acteurs en de wereld één. Dat het theater het vermag om tegen de opdringerigerealiteit stand te houden, volstaat al om de toeschouwer euforisch te maken.

Toch is ?Varkensstal? geen aanrader voor gevoelige zielen. De voorstelling zelf stelt de toeschouwer niet op de proef, maar de geluidsoverlast die hij te verwerken krijgt, is niet mis. Stel u voor : twee uur lang raast het verkeer boven en naast je voorbij, al zorgen de stoplichten af en toe voor welgeteld twintig seconden rust. Dat voortdurende spervuur van stadsgeluid en -stank zet de kijker weliswaar op scherp en houdt de reflexen wakker, maar maakt de toeschouwer ook een beetje doof en ongevoelig voor wat er om hem heen gebeurt. De omgeving is zo ingrijpend aanwezig dat er voor de acteurs niets anders op zit dan met man en macht, en met de technische hulp van microfoons, tegen de stedelijke elementen tekeer te gaan.

Met de steun van medeproducent deSingel bouwde Hollandia een lege, lelijke plek onder de Antwerpse Kipdorpbrug om op het kruispunt van de Frankrijklei en de Franklin Rooseveltplaats tot een afgeschermde theaterruimte. In de breedte van de ruwe IJzerenbrug, zoals ze in Antwerpen wordt genoemd, werd een doorzichtige wand van hoge plastic panelen opgericht waardoor toevallige passanten, voorbijrijdende auto’s en trams een onverwacht deel van de scenografie of in het beste geval mede-acteur van de voorstelling worden. De twee zijden in de lengte van de brug werden met ondoorzichtige plasticfolie afgeschermd, waardoor het drukke leven daarbuiten als een schim opdoemt en weer verdwijnt.

Met dit locatieproject is Hollandia niet aan zijn proefstuk toe. Van bij de oprichting in 1985 draaide de Nederlandse theatergroep de gewone schouwburg de rug toe en gingen ze de boer op. Boerderijen, fabrieken, serres, een autokerkhof, een museum of een luchthavenloods, aan natuurlijke decors geen gebrek. Ook in België kwamen de vaste Hollandia-regisseurs Johan Simons en Paul Koek aan hun trekken. Voor ?Kuschwarda City? bijvoorbeeld, een tekst van de Beierse auteur Herbert Achternbusch, doken ze vier jaar geleden onder in een mouterij in Wijnegem. En twee jaar later betrokken ze het Arsenaal van Etterbeek om er de klassieker ?Lulu? van Frank Wedekind te spelen.

MAALSTROOM.

In zulke maagdelijke theaterruimten wint een Hollandia-enscenering natuurlijk aan werkelijkheidsgehalte. Maar soms is de band tussen het stuk in kwestie en de ruimte minder voor de hand liggend, zoals dat het geval was bij ?La Musica Deuxième? van Marguerite Duras dat in verschillende kerkgebouwen werd opgevoerd. Op verplaatsing spelen kan voor Hollandia soms ook gewoon een kwestie van meer sfeer zijn.

Bij ?Varkensstal? gaat het toch om meer dan sfeerschepping alleen. De tekst van Pier Paolo Pasolini (1922-1975) is een afstandelijke, politiek-economische analyse van de maatschappelijke maalstroom waarin het hoofdpersonage Julian terechtkomt, en de nis onder de kille en nerveuze Kipdorpbrug, in het hart van de binnenstad, past daar perfect bij. Pasolini schreef ?Porcile?, nu voor het eerst in het Nederlands, in 1967. Een jaar later zou hij de tekst overigens zelf verfilmen, met onder andere Jean-Pierre Léaud, Ugo Tognazzi en Marco Ferreri (de cineast) in de hoofdrollen. Pasolini had Jacques Tati voor de rol van grootindustrieel Koltz willen strikken, maar dat ging uiteindelijk niet door.

?Varkensstal? is een poëtisch spreekdrama zonder duidelijk afgelijnde personages of een handeling in de klassieke betekenis. Een eerste verhaallijn is de innerlijke tweestrijd die Julian verscheurt. Als enige zoon van de Duitse industriemagnaat Koltz voelt hij zich niet thuis in de enge wereld van zijn ouders, toch is hij te zwak om zich ertegen te verzetten. Ook Ida, het meisje dat op hem verliefd is, kan hem niet helpen om de knoop te ontwarren.

Uit het dilemma ziet hij geen uitweg, zijn enige geluk vindt hij in de varkensstal, waar hij zich kan terugtrekken om volledig zichzelf te zijn. Die liefde voor de varkens zal uiteindelijk tot zijn dood leiden : hij wordt door de dieren opgepeuzeld. Het is een haast Pasoliniaans motief. In verschillende van zijn romans (?Una vita violenta?, ?Een gewelddadig leven?) en films (?Mama Roma?) heeft de Italiaanse schrijver, dichter en cineast dat thema van het sociale offer weliswaar verplaatst naar het milieu van het Romeinse proletariaat uitgewerkt.

Daarnaast neemt ?Varkensstal? de hogere burgerij stevig op de korrel. De tekst situeert zich anno 1967 in Bad Godesberg, het villadorp nabij Bonn waar politici en grootindustriëlen wonen. Het varkensmotief duikt hier opnieuw op, maar dan wel in een andere vorm. Het is overigens Julians vader die de metafoor terug ter sprake brengt. Hij verwijst expliciet naar de satirische tekeningen van George Grosz die in de jaren twintig de rijke burgers vaak als varkens voorstelde. Ook nu lijken de happy few wel heel erg op varkens vindt hij en voegt de daad bij het woord : hij chanteert zijn concurrent Herdhitze met diens nazi-verleden, terwijl die op zijn beurt vader Klotz met Julians varkensliefde afdreigt. Om de lieve vrede sluiten beide heren een duivelspact : ze gaan een economische fusie aan en vormen een nieuw, machtig concern.

OUTCAST.

Onder de groteske buitenkant van ?Varkensstal? gaat een oprechte vorm van tragiek schuil en de satire op het hoge burgerdom verstomt met de (zelf)moord op de outcast. Die dubbele en dubbelzinnige sfeer heeft Hollandia erg precies weten te vatten. De regie van Simons en Koek en de locatie zetten die tweeledigheid nog verder in de verf.

De marionetachtige verschijningen van het echtpaar Klotz (vertolkt door Jos Verbist en Frieda Pittoors) en Herdhitze (Johan Simons) bouwen hun hypocriet wereldje verder uit. Julian ( Benjamin Verdonck) en Ida ( Robijn Wendelaar) doen op een verkrampte manier uitbundig. Maar ondertussen eist de onverbiddelijke buitenwereld van wagens, trams, lichtreclame en voorbijgangers voortdurend hoor-, zicht- en voelbaar haar plaats op in de voorstelling. Dat het geluid in deze en andere producties een niet-onbelangrijke plaats heeft, verraadt de hand van co-regisseur Koek die in een ander leven percussionist is.

In de afgeschermde theaterruimte onder de Kipdorpbrug heeft de vaste Hollandia-scenograaf Leo de Nijs twee speelplekken ontworpen. De beginscènes spelen zich af op een steiger, die net voor de doorzichtige wand staat opgesteld en uitkijkt op het kruispunt onder de brug. Terwijl het leven van de stad achter hen gewoon doorgaat, hebben Benjamin Verdonck en Robijn Wendelaar hun vaste honk aan de ene kant van de steiger, terwijl Jos Verbist en Frieda Pittoors de andere kant bemannen. Die frontale beeldsymmetrie wordt in het tweede deel van de voorstelling voortgezet en tegelijk verrijkt : de acteurs hokken in een lange, uitgehakte scheur in de grond, waarvan aan weerszijden de toeschouwers zitten.

Zoals we van Hollandia gewend zijn, houden de acteurs zich ver van enige inleving of naturalistische speelstijl. Als stijve marionetten in een grotesk poppenspel wat Pasolini’s tekst in feite ook is debiteren ze met ironische monotonie hun monologen. Vooral Verbist en Pittoors geven hun boordkartonnen personages een cynisch randje om van te smullen, terwijl de jonge Vlaamse acteur Benjamin Verdonck (pas van het Antwerpse Conservatorium) een lillende vertolking van Julian neerzet. Met de volumeknop voortdurend op zeven is ?Varkensstal? een oorverdovende kijkervaring.

Paul Verduyckt

Tot en met 12/10 onder de Kipdorpbrug in Antwerpen. Plaatsbespreking (deSingel).

Frieda Pittoors en Jos Verbist in Varkensstal : als stijve marionetten in een grotesk poppenspel.