Chris De Stoop
Chris De Stoop Chris De Stoop is redacteur van Knack.

De Staatsveiligheid Nieuwe Stijl zet zijn geheime agenten nu vooral op de sektes, het moslimextremisme, de georganiseerde misdaad en extreem-rechts. Een gesprek.

SINDS IN 1994Bart Van Lijsebeth tot administrateur-generaal van de Staatsveiligheid benoemd werd, is de vroegere spionnendienst van Albert Raes al heel wat veranderd. Maar de volgende weken moet de dienst helemaal klaargemaakt worden voor het post-Koude Oorlogstijdperk door een wettelijke structuur en een controlerend kader. Als hij dan ook nog zijn ongeveer vierhonderd personeelsleden kan motiveren en recycleren, meent Van Lijsebeth die vroeger als parketmagistraat grote dossiers zoals de zaak- Haemers afhandelde voldoende gewapend te zijn om zijn hedendaagse materies aan te pakken : sektes, ideologisch extremisme, terrorisme, proliferatie, contraspionage en georganiseerde misdaad. Binnen dat laatste luik wordt vooral mensenhandel geviseerd. Aan de receptie van het hoofdkwartier in de Northgate I in Brussel, hangen alvast de foto’s van Julie en Mélissa uit.

BART VAN LIJSEBETH : De zaak- Dutroux is in elk geval sociaal destabiliserend voor ons land. Maar het gerecht is er volop mee bezig, en dan zullen wij nooit een parallel onderzoek opstarten. Alleen als we expliciet om bijstand gevraagd worden, doen we dat. Zo heeft onderzoeksrechter Bruno Bulthé onlangs onze hulp gevraagd voor zijn onderzoekscel naar de sekte van de Zonnetempel, en ik heb meteen twee van mijn meest bekwame medewerkers voor onbepaalde tijd aan hem afgestaan.

In de rand van de zaak-Dutroux zijn wij wel, na vraag van de Gerechtelijke Politie, met een onderzoek begonnen naar de Celestian Church of Christ, die in hetzelfde gebouw huist als de Brusselse zakenman Nihoul. Dat blijkt een nieuwe sekte te zijn, die internationaal vertakt is, maar die in België maar een twintigtal leden telt. De groep werkt blijkbaar zeer discreet en in besloten kring. Wij vissen nu uit wat er precies op hun programma staat.

Zijn er verdwenen kinderen die later in sektes opduiken ?

VAN LIJSEBETH : Dat bestaat. Maar het gaat meestal niet om ontvoeringen in de juridische zin. Het gebeurt dat kinderen in gemeenschappen in India terechtkomen, zonder enige familie, maar toch met medeweten van hun ouders. Het is een zeer moeilijke aangelegenheid, zeker wanneer maar één van de ouders bij de sekte is aangesloten, en de andere klacht neerlegt.

Voor sektes vervult de Veiligheid van de Staat op nationaal vlak een coördinerende en centraliserende rol, en in september vergaderen wij daarover met alle betrokken diensten op het ministerie van Justitie, naar analogie met de aanpak van de mensenhandel. Schadelijke sektes zijn hoogst gevaarlijk geworden kijk maar eens naar de publiciteit voor sektes op het Internet en dat zowel individueel als maatschappelijk. Op individueel vlak krijg je de situatie dat mensen systematisch gemanipuleerd en gehersenspoeld worden, zodat ze alle controle over zichzelf verliezen : psychologische slavernij. Dat zijn willoze instrumenten die blindelings uitvoeren wat hen gevraagd wordt.

Op politiek-maatschappelijk vlak zijn totalitaire sekten een sluipend gif : zij zoeken macht of invloed in het bestuur te verwerven. Kijk eens welke politieke impact sekten verworven hebben in enkele vroegere Sovjetrepublieken en Zuid-Amerikaanse staten zoals Paraguay. Wat doen wij als sekten hun tot robotten omgebouwde leden uitsturen naar de politieke wereld, naar de rijkswacht, de dienst Vreemdelingenzaken, of godbeware de Veiligheid van de Staat ? Een sekte zoals Scientology, die in België erg actief is, ook in de Europese instellingen in Brussel, lijkt duidelijk de wil te hebben om te infiltreren. In Amerika heeft zij zoveel invloed verworven dat zij niet alleen als eredienst erkend is, maar dat Amerikaanse parlementairen nu zelfs hevig protesteren tegen de Duitse boycot van een film met Tom Cruise, die lid van Scientology zou zijn.

Uit de parlementaire onderzoekscommissie naar sekten bleek al dat bepaalde rijkswachters lid zijn van sekten. Het Comité P onderzoekt dat nu.

VAN LIJSEBETH : Er beginnen concrete elementen aan het licht te komen, zij het nog vrij marginaal. Nu, als er in België een vijftigtal schadelijke sekten met duizenden leden actief zijn, dan is het toch evident dat velen ergens in een instelling of onderneming werken, ook in officiële dienst en wellicht zelfs in ?verantwoordelijke? functies. En dat hun invloed dan door de leiders van de sekte kan worden uitgebuit, lijkt mij al even evident.

In Duitsland wil men al een soort beroepsverbod voor sekteleden instellen, en in Brussel wil een schepen hen uit de openbare dienst weren…

VAN LIJSEBETH : Dat lijkt mij niet verstandig. Ten eerste moet je toch voorzichtig zijn, want belangrijke waarden zijn hier in het geding : de vrijheid van godsdienst, van meningsuiting, van vereniging. Ten tweede is het ook niet opportunistisch : men geeft ze dan een slachtofferrol en duwt ze in de clandestiniteit. Kijk naar het verbod op de PKK in Duitsland : sinds die volledig illegaal is, is er meer geweld dan tevoren. Een algemeen verbod lost niets op. Belangrijker is het om het publiek te informeren én om die organisaties in hun financiën te treffen, hun achillespees, net zoals bij de georganiseerde misdaad.

Waarom is georganiseerde misdaad een prioriteit ?

VAN LIJSEBETH : Wij onderzoeken de georganiseerde misdaad in zover ze het land economisch en politiek destabiliseert. En dat gebeurt nu zeker op economisch vlak, zoals ik vanuit mijn vroegere parketervaring al kon zien aankomen. De georganiseerde misdaad is hier zo in omvang en efficiëntie toegenomen, dat ze met de illegale geldmassa’s bedrijven kan domineren en de concurrentie kan vervalsen. Ik durf niet te stellen dat de georganiseerde misdaad ook al de politiek in de greep heeft, maar er zijn zeker gevallen bekend van contacten met politici, zij het volgens mij nog meestal op lokale schaal.

Komt u nu niet op het terrein van de politie en gaat u de politieoorlog niet nog vergroten ? Enkele jaren geleden was er nog sprake van dat de rijkswacht uw bevoegdheden zou overnemen ?

VAN LIJSEBETH : Ik denk dat het vanuit democratisch oogpunt niet wenselijk is om monopolies toe te kennen. Ik ben daar een absolute tegenstander van. Bevoegdheden moeten niet in één dienst geconcentreerd, maar gespreid worden. Aan de andere kant moet daar overleg en samenwerking tegenover staan. Nu, wij zijn geen politiedienst en hebben ook geen politionele bevoegdheden : we mogen geen huiszoekingen doen, geen mensen aanhouden, en gerechtelijke dossiers mogen wij maar inzien mits de toestemming van het parket. Ik wil dat zo houden.

Wij hebben een akkoord met de rijkswacht en de nationale magistraten, waarin onze bevoegdheid inzake georganiseerde misdaad erkend wordt, en in de concrete dossiers is de samenwerking goed. Ook met de Gerechtelijke Politie werken we goed samen. Enkele weken geleden hebben we nog een belangrijk Chinees netwerk van illegalen opgerold, dankzij informatie die voornamelijk van de Staatsveiligheid afkomstig was. Maar die aktie werd voorbereid op een vergadering op Binnenlandse Zaken, waar ook alle andere betrokken diensten hun elementen aanbrachten om de puzzel samen te stellen. Netwerken van illegalen zijn voor de Veiligheid van de Staat nu ook een prioriteit geworden.

Waarom ? De rijkswacht heeft al een gespecialiseerde cel.

VAN LIJSEBETH : Dankzij de vroegere contraspionage hebben wij de knowhow en de ervaring van vele jaren om netwerken in de diepte te infiltreren. Wij zijn niet zozeer geïnteresseerd in incidentele misdrijven en oppervlakkige fenomenen, maar kunnen op lange termijn kennis vergaren om structuren bloot te leggen. Een politieagent die een misdrijf vaststelt, is in theorie verplicht om onmiddellijk tussenbeide te komen, of kan dat hoogstens voor korte tijd uitstellen.

Vanuit de oude contraspionage waren wij toevallig goed geïnfiltreerd in het Chinese milieu. Op die manier onderzochten wij grote gestructureerde filières, waar enkele caïds instonden voor een smokkeltrafiek van honderden mensen. Die werden soms in kleine kamertjes opgesloten en in erbarmelijke omstandigheden tewerkgesteld, waarbij alle sociale wetgeving ontdoken werd. Dat netwerk hebben wij nu een zware slag toegebracht, maar wij maken ons geen illusies : het vacuüm zal snel door nieuwe netwerken opgevuld worden.

Wij bereiden nu ook een zwaar dossier voor over de Oost-Europese maffia in België, waarbij het ons is opgevallen dat verschillende structuren nu onderlinge contacten en bindingen blijken te hebben : het gaat om één draak met vele koppen. Zij houden zich bezig met alles dat geld opbrengt, van diamant- en goudsmokkel, tot drugstrafiek, mensenhandel, chantage en afpersing. Op basis van onze verslagen worden nu, in samenwerking met rijkswacht en Gerechtelijke Politie, gerechtelijke operaties voorbereid.

Is diepte-infiltratie niet verboden ? Een agent van de Staatsveiligheid, die hier onlangs terug in dienst gekomen is, was indertijd té diep geïnfiltreerd in de Westland New Post-affaire.

VAN LIJSEBETH : Dat was een onverkwikkelijke zaak voor de Staatsveiligheid, maar de administratieve regels lieten de minister geen andere keuze dan de schorsing van die man ongedaan te maken. Betrokkene was het voorwerp van verdachtmakingen, maar gerechtelijk is hij nooit veroordeeld, en dus speelde ook voor hem het vermoeden van onschuld.

Maar laat mij duidelijk zijn : sinds de WNP-zaak mogen onze eigen mensen niet zelf meer infiltreren. Infiltratie gebeurt dus door derden, die wij een vergoeding betalen. Jammer genoeg is ons budget vorig jaar met tien procent en ook dit jaar met vijf procent gedaald. Door die besparingen zitten we nu op de onderste grens voor onze informantenwerking. Centraal ingeschreven en occasionele informanten samen, hebben wij toch wel enkele honderden mensen ter beschikking.

Informanten zoeken veelal kijk nu weer naar de zaak-Dutroux bescherming voor duistere activiteiten ?

VAN LIJSEBETH : Wij zien daar zeer streng op toe. Ik neem persoonlijk de verantwoordelijkheid over de recrutering van vaste, betaalde informanten. Er wordt een veiligheidsonderzoek gedaan, een uittreksel uit het strafregister gevraagd… Wij laten ook niet toe dat infiltranten misdrijven plegen in het kader van hun opdracht. Natuurlijk kan je dat nooit honderd procent uitsluiten. Maar als het ontdekt wordt, staan ze er alleen voor, punt. Ik zeg niet dat we iemand al voor een verkeersovertreding afdanken, maar als het ernstige zaken zijn, doen we dat zonder verpinken. Dat is een absolute regel. Ik zie zelf toe op de verslagen over de werking van informanten.

Onlangs zei de Federatie van Marokkaanse Verenigingen dat de Staatsveiligheid Antwerpse moskeeën bespiedt ?

VAN LIJSEBETH : Ik heb die uitspraken ook in Knack gelezen, maar dat lijkt mij sterk overdreven. Misschien had dat toen te maken met de vondst van Iraanse explosieven in Antwerpen. Maar een algemene bespieding is zelfs technisch niet meer mogelijk : onze computer laat alleen nog informatie toe die rechtstreeks gelinkt is aan de lijst van activiteiten van groeperingen die wij volgen. Dat wordt nauw gecontroleerd. In het begin kwam daar ook binnen de Staatsveiligheid trouwens fel protest tegen. Bijvoorbeeld : men kan nu wel informatie opslaan over de ? Gia? of het ? Fis?, maar niet over ? moslims? of ? moskeeën?.

Uw dienst was dus niet ingeschakeld in het onlangs uitgelekte legerplan om ?de vreemdelingen? in België als de ?potentiële vijand? te laten bespieden ?

VAN LIJSEBETH : Absoluut niet. Het lijkt totaal onverantwoord wat daar in het leger gebeurd is. Ik was trouwens verheugd vast te stellen dat de minister van Landsverdediging er afstand van nam, want ik vond dat bijzonder ernstig. Wij moeten te allen prijze vermijden om bepaalde bevolkingsgroepen te viseren of een heksenjacht te openen.

Nu, het is wel zo dat wij soms informanten in moskeeën hebben. Wanneer er een imam is die oproept tot de vernietiging van de westerse maatschappij, die alle democratische principes decadent noemt, kunnen wij niet passief blijven. Als er een harde imam komt preken in een moskee, gaat een informant luisteren, en als er ontoelaatbare dingen gezegd worden, deelt hij ons dat mee.

Waarom zou dat niet kunnen ? Ik heb zelfs mensen van mijn dienst die elke middag een kerkdienst gaan bijwonen !

Waarom ?

VAN LIJSEBETH : Tiens, omdat ze gelovig zijn ! Maar laat mij dit toch duidelijk stellen : moskeeën als dusdanig worden niet geviseerd, maar wij hebben helaas moeten vaststellen dat in een beperkt aantal moskeeën soms de jihad, de heilige oorlog, gepreekt wordt. Daarbij gaat men zover om te suggereren dat alle ongelovigen moeten worden omgebracht. We kunnen daar de ogen niet voor sluiten. Dat zit onder onze bevoegdheid ?ideologisch extremisme?.

Onder dezelfde noemer volgt u extreem-rechts. Maar het Vlaams Blok dagvaardt de minister om van uw lijst van groeperingen geschrapt te worden ?

VAN LIJSEBETH : Extreem-rechts is inderdaad één van onze prioritaire materies. Dus zijn we natuurlijk ook geïnteresseerd in mensen van het Vlaams Blok, die zich te buiten zouden gaan aan extreem-rechtse activiteiten.

Het is een delicate kwestie, en daarom citeer ik liever de minister in het parlement : ?De Veiligheid van de Staat volgt de extremistische partijen en organisaties met alle gepaste, wettelijke middelen. De Veiligheid van de Staat legt geen persoonlijke dossiers aan omwille van parlementaire activiteiten en stelt geen onderzoek in nopens daden begaan in de uitoefening van een parlementair mandaat.?

De ervaring leert dat extreem-rechts, soms via democratische weg, naar de vestiging van een autoritair regime streeft, wat de vernietiging van de democratie inhoudt. Dat klinkt clichématig, maar het stemt overeen met de werkelijkheid, zoals in het verleden al herhaaldelijk werd aangetoond. In die zin kan extreem-rechts, dat een bepaalde vorm van respectabiliteit aanneemt, nog gevaarlijker zijn dan de groepen die openlijk voor terreur pleiten. Over de CCC was niet veel discussie nodig, maar extreem-rechts speelt het anders : het probeert via een bepaalde erkenning tot een machtspositie te komen met als doel fundamentele democratische principes te betwisten.

Achter de Bende van Nijvel werd een extreem-rechts complot vermoed. Ex-agent Chevalier zei, in het boek ?De weg naar de wanorde? van Jeroen Wils, dat de sectie extreem-rechts van de Staatsveiligheid daarom werd lamgelegd. En nog onlangs trok u uw expert uit de Bende-cel in Jumet terug ?

VAN LIJSEBETH : Wat meneer Chevalier beweerde, was niet volledig juist. Door interne moeilijkheden vond er een lokale herstructurering plaats bij de mensen die in Brussel op extreem-rechts werkten. En in Jumet hadden wij, op vraag van procureur-generaal Demanet van Bergen, een bekwame medewerker vrijgesteld. Na verloop van tijd bleek dat hij geen toegang tot de dossiers kreeg en gewantrouwd werd. Als reactie heb ik hem daarom teruggehaald. Maar na een nieuwe vergadering is de man daar onlangs weer aan het werk gegaan.

Volgt de Staatsveiligheid de nieuwe strekkingen in het terrorisme ?

VAN LIJSEBETH : Natuurlijk. Zeer verontrustend is nu de internationalisering van bepaalde terroristische groeperingen. Dat we nu banden vaststellen tussen mujaheddin uit Afghanistan, Pakistaanse extremisten, Algerijnen, zelfs Bosniërs, Egyptenaren, Marokkanen… die mensen blijken elkaar te vinden. Dat blijft beperkt tot harde kernen ; maar die harde kernen zijn nu wel met elkaar in contact en vormen een soort Internationale van de Terreur. Met dit moslimextremisme, waarvoor wij een gespecialiseerde brigade hebben, zullen we vermoedelijk nog tientallen jaren geconfronteerd worden.

Anderzijds hebben we een nieuw type terrorisme, zoals dat zich nu voordoet in de Verenigde Staten. Ik hoop dat we daarmee in Europa niet geconfronteerd worden : het is een terrorisme met een manifest extreem-rechtse inslag.

U wil van de Staatsveiligheid bijna een glazen huis maken. Is dat niet vreemd voor een geheime dienst ?

VAN LIJSEBETH : Ik hoop ten eerste dat het wetsontwerp op de inlichtingendiensten, dat eindelijk in het parlement is neergelegd, nu snel goedgekeurd wordt. Dan worden onze bevoegdheden wettelijk geregeld. Dat moet verder gepreciseerd worden op het niveau van de regering : een Ministerieel Comité voor de Inlichtingen wordt opgericht, met als uitvoerend orgaan een College voor de Inlichtingen. Dat College gaat nu in september al van start, zelfs voor de wet gestemd is. In het College zetelen de hoofden van de Staatsveiligheid en van de Militaire Veiligheid, van de rijkswacht en de Algemene Rijkspolitie, en vertegenwoordigers van de premier en van Buitenlandse Zaken. De bedoeling is dat het Ministerieel Comité binnen afzienbare tijd over onze prioriteiten beslist, en bovendien controle heeft over de lijst van te volgen ?onderwerpen? of groeperingen een lijst waar toch enkele honderden organisaties op staan.

Ten tweede dring ik erop aan dat de door ons behandelde materies in een koninklijk besluit precies gedefinieerd zouden worden. Dat sluit dan aan bij de wet ter bescherming van het privé-leven, zodat iedereen zal kunnen weten voor welke activiteiten hij al dan niet door de Staatsveiligheid kan gevolgd worden. Trouwens, wij hebben al drie maanden geleden als eerste in België een protocolakkoord met de Commissie voor de Bescherming van het Privé-leven afgesloten : zij kunnen toetsen of bepaalde informaties kaderen binnen onze lijst van groeperingen en binnen de definities van onze materies.

Wij hebben alvast hard gewerkt op een tekst om onze zes prioritaire materies te definiëren : georganiseerde misdaad, schadelijke sektes, proliferatie, ideologisch extremisme, terrorisme, en nog altijd een stuk contraspionage. Onze definitie van sektes luidt bijvoorbeeld : ?elke gestructureerde groep die onder voorwendsel van het belijden van een zekere spiritualiteit of filosofie en van een bezitten van het elitistische monopolie van de weg naar de waarheid, de wijsheid of de redding, tot doel heeft een totale, exclusieve heerschappij te vestigen over personen, door middel van systematische mentale manipulatie.?

U verwijst naar de wet op het privé-leven. Maar hoe zit het met uw fichier van ruim 900.000 mensen, en met de verregaande onderzoeken voor de veiligheidscertificaten ?

VAN LIJSEBETH : In het verleden is de Veiligheid niet altijd even nauwkeurig omgesprongen met de privacy van de burgers. Dat heeft vanzelfsprekend te maken met het feit dat er toen geen wet op de bescherming van het privé-leven bestond. De tijd is nu gekomen om dat te corrigeren. Ons bestand zijn we sinds drie maanden aan het uitwieden. We hebben daar extra-personeel voor gekregen. Een deel zal vernietigd worden, een ander deel gaat naar de rijksarchieven. Maar ik schat dat wij zelf wellicht maar een derde of minder van de dossiers zullen overhouden.

Wij doen elk jaar ook nog een 2000 veiligheidsonderzoeken voor kandidaat-werknemers bij de Navo, de West-Europese Unie of bepaalde ministeries ; maar sinds 1994 vragen we daarvoor de schriftelijke toestemming van de betrokkene. Natuurlijk heeft die niet veel keuze, want anders komt hij voor de functie waarschijnlijk niet in aanmerking. Ook voor die taak hebben wij nog altijd geen wettelijke basis. De dag dat er een wetgeving zal zijn, betaal ik een rondje.

Chris De Stoop

Bart Van Lijsebeth : Extreem-rechts streeft, soms via democratische weg, naar de vernietiging van onze democratie.

De Staatsveiligheid in actie : In sommige moskeeën in België wordt de heilige oorlog gepreekt.

Met de rijkswacht sloten wij een akkoord over ons werk in de georganiseerde misdaad. Wij zijn tegen monopolies.

Bart Van Lijsebeth : Sommige schadelijke sektes in België hebben duidelijk de wil om te infiltreren.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content