Van ziek zijn ga je stinken. Met de e-neus kunnen de dokters binnenkort misschien al een diagnose stellen door even aan uw adem te ruiken. ‘In het ideale geval heeft elke huisarts in de toekomst een e-neus in huis.’
‘Kunt u even blazen, meneer?’ De vraag is tot nu toe voorbehouden aan verkeersagenten, maar daarin komt weldra verandering. Misschien krijgt u ze binnenkort wel van uw huisarts. Die zal dan wel niet zelf aan uw adem ruiken, maar de taak delegeren aan een elektronische neus: een draagbaar apparaatje dat aan de hand van een geuranalyse een diagnose stelt.
‘De werking van een elektronische neus verschilt niet echt van die van een gewone neus’, zegt Jeroen Lammertyn, professor bionanotechnologie aan de KU Leuven. ‘Het toestel heeft een rij sensoren die geuren vangen. Die sensoren zijn niet zo precies, maar ze geven wel een soort vingerafdruk van de aroma’s die een bepaalde lucht meedraagt.’
Het concept is absoluut geen sciencefiction. De e-neus bestaat al langer, en heeft verschillende toepassingen. In de voedselindustrie wordt hij bijvoorbeeld gebruikt om bedorven voedingswaren te detecteren, of de rijpheid van een voorraad fruit of groenten na te gaan. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA gebruikt de e-neus om lekkages van schadelijke of giftige vloeistoffen aan boord te detecteren.
Kanker
In de medische sector is het gebruik van de e-neus voorlopig nog experimenteel, al hebben bepaalde tests al spectaculaire resultaten opgeleverd. Zo hebben grootscheepse onderzoeken in Paraguay, Zuid-Afrika, Indonesië en Kenia al tot een methode geleid om tuberculose vast te stellen. In een continent als Afrika is zo’n e-neus een grote meerwaarde, vindt professor infectieziekten Steven Callens (Universiteit Gent). ‘De techniek is redelijk accuraat, je hebt er geen laboratorium voor nodig, en het gaat bovendien supersnel. Met de traditionele opsporingstechniek duurt het zeven à acht weken om tuberculose vast te stellen.’
Maar de spectaculairste toepassing van de elektronische neus is wellicht kankerdetectie. Daar zijn de methodes nu nog vaak ongemakkelijk, om niet te zeggen pijnlijk. Darmkanker wordt bijvoorbeeld nog steeds gedetecteerd met een endoscopie, waarbij een grote buis via de anus naar binnen moet: dan is vijf minuten in een bakje ademen een welkom alternatief. Bovendien kan de e-neus ook kleine tumoren detecteren, die bij een scan vaak over het hoofd worden gezien.
Keel-, neus- en oorspecialist Kenneth Kross, die het onderzoek naar kankerdetectie coördineert aan de Universiteit van Maastricht, gelooft dat de elektronische neus voor een absolute revolutie kan zorgen. ‘In het ideale geval heeft elke huisarts in de toekomst een e-neus in huis.’ De neus blijkt in de testfase alvast bijzonder effectief om hoofd- en halskankers te detecteren. Bij het onderzoek dat Kross organiseerde, bleek de neus in negentig procent van de gevallen een correcte diagnose te stellen. ‘Met het eerste onderzoek wilden we vooral vaststellen dat het überhaupt mogelijk was om kanker te detecteren. Nu bekijken we of de methode ook toepasbaar is voor long-, blaas- en dikkedarmkanker.’
Revolutie
Ook in de nazorg ziet Kross mogelijkheden. ‘Nu merken we nog vaak dat mensen na bestralingen bepaalde afwijkingen vertonen, evenwel zonder kanker te hebben. Zij moeten nu nog een ingrijpend onderzoek onder narcose ondergaan, waarbij we weefselstukjes wegsnijden. Dat zorgt in vele gevallen voor ontstekingen, waardoor je mensen van de regen in de drop helpt. Met de e-neus hopen we die mensen een pijnlijke operatie te besparen.’ Toch zal de neus niet elke ongemakkelijke ingreep kunnen vervangen, waarschuwt hij. ‘De onderzoeken waaraan we patiënten zullen blootstellen, blijven vaak bijzonder onaangenaam. Alleen zal de beslissing om die onderzoeken uit te voeren nu veel beter gefundeerd zijn.’
Ook Callens gelooft dat de e-neus een revolutie in de gezondheidszorg zal veroorzaken. ‘Ik ben ervan overtuigd dat dergelijke technieken ons beroep drastisch zullen veranderen. Eens computerapplicaties sneller, accurater en goedkoper werken dan wij, zie ik niet in waarom routineopdrachten niet door dergelijke systemen uitgevoerd kunnen worden, om meer tijd voor artsen vrij te maken. Dan kunnen we meer mensen inzetten voor behandelingen waar zich complicaties voordoen.’
DOOR JEROEN ZUALLAERT, ILLUSTRATIE BART SCHOOFS
De e-neus kan ook kleine tumoren detecteren, die bij een scan vaak over het hoofd worden gezien.
