De Belgische blindenbevolking groeit elk jaar aan. ?De vergrijzing zit daar voor iets tussen, maar het gebeurt dat blindheid kan vermeden worden,? beweert de Brailleliga.
BELGIE TELT ONGEVEER 12.500 blinden. Tweeduizend van hen zien werkelijk niets, de rest van de groep is in meerdere of mindere mate slechtziend. Hun blindheid heeft in 37 procent van de gevallen een erfelijke oorsprong. Ook ziekten als diabetes, glaucoom of cataract en ongevallen kunnen visuele handicaps veroorzaken. Eén op tien blinden is jonger dan achttien jaar, één op vier zit tussen de leeftijd van 18 en 60 jaar. Van de blinden in België heeft 65 procent de kaap van de zestig jaar overschreden.
Voor de Belgische blinden werd in 1920 de Brailleliga opgericht, genoemd naar het reliëfschrift dat Louis Braille 150 jaar geleden voor zijn lotgenoten ontwikkelde in Parijs. Of beter : het reliëfschrift dat hij perfectioneerde. ?Eigenlijk baseerde Braille zich op het werk van zijn leraar, een zekere Valentin Hau, die op zijn beurt verschillende elementen ontleende aan het speciale schrift waarmee het Franse leger zijn boodschappen codeerde,? legt Piet Van Dionant bij de Brailleliga in Brussel uit. Het Brailleschrift werkt met zes punten, samen goed voor 63 letter- en leestekencombinaties. Informaticabraille, de moderne versie van het blindenschrift, vertrekt van acht basispunten. Maar lang niet elke blinde of slechtziende leest brailleschrift. Van Dionant : ?Laatblinden leren de taal vaak moeilijk aan. Omdat hen de motivatie ontbreekt, maar soms ook omdat hun vroegere beroep of hun ziekte het niet toelaat. De huid bij metselaars, bijvoorbeeld, of bij diabetici beschikt over minder vingerspitsengevoel en detectievermogen.?
DEMYSTIFIEREN.
De Belgische Brailleliga probeert niettemin de kennis van de blindentaal te bevorderen. Haar thuishaven in de Brusselse Engelandstraat, waar sterk contrasterende decorelementen en sprekende liften de visueel gehandicapte wandelaars proberen te begeleiden, biedt verschillende cursussen aan. Ze leest ook boeken en tijdschriften op band in, in samenwerking met De Vlaamse Blindenbibliotheek en het atelier- Helen Keller. Ze laat blindenhonden africhten, biedt een parcours aan voor debuterende stoklopers, geeft sociale impulsen in twintig over het hele land verspreide Brailleclubs en probeert de drempel naar een zelfstandig leven te verlagen door huishoud- en andere gewenningscursussen te doceren. Sinds kort bezit de stichting zelfs een museum : via houtsculpturen van Paul Vercauteren kan een blinde bezoeker zich, puur op het gevoel, een voorstelling maken van de vogels die er in verschillende Belgische biotopen rondvliegen. Alle activiteiten zijn gratis. Piet Van Dionant : ?We willen blinde mensen helpen om zich in de maatschappij te integreren. Het zou niet fair zijn om hen daarvoor te laten betalen. De Brailleliga draait voor 17 procent op overheidstoelage, het saldo zuiveren wij aan via onze grote tombola en door spontane giften en legaten naar de Belgische blinden te laten terugvloeien.?
De Brailleliga probeert dus vooral de integratie van de blinden te bewerkstelligen. ?We mogen blinde mensen niet mystifiëren,? vindt Piet Van Dionant. ?Hen allemaal vergelijken met beroemde blinden als Ray Charles of Stevie Wonder is geen goede zaak. De blindenbevolking bevat, net zoals andere groepen, mensen met uiteenlopende gaven en fouten. Daarom is medelijden ook uit den boze. Blinde mensen willen als zelfstandige gelijken behandeld worden. De tijd, dat een blinde alleen als pianostemmer aan de slag kon, behoort tot het verleden. De mogelijkheden zijn enorm, de technische vooruitgang overwint vaak de handicap. Tegenwoordig zijn er sprekende koortsthermometers op de markt, lichtdetectoren die sonorisch melden dat het licht in de woonkamer is blijven branden, er bestaan zelfs al gezelschapsspelen in braille.?
Vaak gaat het om kinderlijk eenvoudige aanpassingen, die de deur voor de blinden opengooien. Van Dionant geeft het voorbeeld van de man, die op het idee kwam om één kleur uit het spel Vier op een Rij te perforeren. ?Meteen was het spel ook voor blinden toegankelijk.?
Zelfs voor het bedrijfsleven bestaan er oplossingen. Met het juiste computerprogramma of een aangepaste scanner kan moeiteloos uit en naar braille geconverteerd of desnoods zelfs tekst in geluidsband omgezet worden. De Brailleliga fungeert trouwens als schakel tussen de Belgische bedrijfswereld en de vooral Duitse en Californische bedrijven die dergelijke adaptieprogramma’s aanmaken. Bij de Brailleliga hopen ze dat er zich een nieuwe arbeidsmarkt voor de blinde bevolking opent ; zeker omdat de overheid elke indiensttreding ook van de nodige subsidiëring laat vergezellen. Van Dionant : ?Gelukkig, want de mogelijkheden bleven al bij al beperkt. Twee van de honderd personeelsleden in openbare dienst hebben een handicap, maar slechts een fractie daarvan is blind. De nood aan telefonisten dreigt door de opmars van de volautomatische centrales te verminderen en de beschutte werkplaatsen bieden ook maar een gelimiteerd aantal jobs aan. We moeten de buitenwereld dringend overtuigen van de kwaliteiten van blinde mensen.?
Mogelijk schuilt een argument in de stelling dat blindheid de andere zintuigen versterkt. Recente onderzoeken aan de Université Libre de Bruxelles en aan een Finse universiteit dragen nog bijkomende elementen aan. De positrone camera’s van de Belgische universiteit reveleerde een hogere chemische hersenactiviteit na een impuls bij zienden en geboren blinden, dan bij mensen die op latere leeftijd blind waren geworden. Finse onderzoekers kwamen tot een gelijkaardige conclusie. Het zou kunnen onderstrepen dat de hersenmassa, die vrijkomt als het zicht wordt uitgeschakeld, bij de blinde een dienende functie verwerft. Ook de ogen van visueel gehandicapten krijgen blijkbaar een nieuwe functie. Onderzoekers noteerden, bijvoorbeeld, slaapstoornissen bij blinden bij wie de ogen afgedekt werden.
TUNNELZICHT.
In de Europese context scoort België nog goed qua procentueel aantal blinden : 1,25 per duizend Belgen heeft een visuele handicap. Het Europese gemiddelde bedraagt 1,4 per duizend. De meeste Europese landen hebben iets meer blinden, vooral Ierland en Portugal trekken het gemiddelde fors naar boven. Maar ons land volgt wel de algehele Europese trend : jaar na jaar neemt het aantal blinden toe. ?Dat heeft vooral te maken met de vergrijzing van onze bevolking,? verklaart Piet Van Dionant. ?Twee van de drie slechtziende Belgen zijn ouder dan zestig jaar. Maar de vergrijzende bevolking is niet het enige probleem. Eigen onderzoeken, die de vereniging elk jaar ter gelegenheid van de Week van de Brailleliga uitvoert, verraden een sterke stijging van het aantal mensen dat een potentiële glaucoomaandoening meedraagt. Glaucoom, ook wel tunnelzicht genoemd, is een aantasting van de oogzenuw, als gevolg van een inwendige oogdruk die boven de 20 millimeter kwik uitstijgt. Glaucoom kan in vele gevallen naar blindheid leiden. Van Dionant : ?Maar je kan de aandoening perfect genezen, als je ze tijdig detecteert en een behandeling met medicatie of, in extreme gevallen, operatief ingrijpen, begint.?
Niettemin verontrusten de cijfers. De onderzoeken in het kader van de week van de Brailleliga leerden, dat één op vijf mensen met een overdreven oogdruk kampt. Dat correleert niet met de Europese cijfers : naar schatting vier procent van de West-Europese 40-plussers klaagt over het probleem. De Belgische cijfers komen naar voor uit een onderzoek dat in mei in Kortrijk, Brussel, Namen en Sankt-Vith op vraag van de Brailleliga werd uitgevoerd door oogartsen van diverse Belgische universiteiten (zie grafiek). Weliswaar moeten de resultaten enigszins gerelativeerd worden : het ging niet om een wetenschappelijke steekproef, wel om vrijwilligers die een oproep beantwoordden. Als ze voldoende vrijwillig medewerkende oogartsen vindt, wil de Brailleliga hetzelfde onderzoek volgend jaar in dertig Belgische steden en op een methodologisch onderbouwde manier overdoen. Met de betrouwbaarste apparatuur ook, want nu stoelen de metingen op resultaten van de pneumotonometer, die meestal hogere waarden geeft dan de aplanatiemeter die de oogartsen gebruiken.
?De cijfers geven geen exact beeld,? geeft Piet Van Dionant toe, ?maar ze schetsen wel een trend. In vergelijking met de vorige jaren is het percentage aangetaste ogen fors gestegen. We stelden ook glaucoompotentie vast bij verschillende jongeren die zich aan onze stands kwamen melden. Dat sterkt ons in de overtuiging dat we voor glaucoomaandoeningen dringend toe zijn aan een voorkomingsbeleid.?
Frank Demets
In het museum van de Brailleliga kan een blinde voelen hoe een vogel eruitziet.
