Als alles goed gaat, vertrekt de Europese ruimtesonde Rosetta ten vroegste op 13 januari naar de ruimte. Rosetta moet als eerste rond de kern van een komeet draaien en er ook een lander op neerzetten.

http://www.esa.int/export/esaMI/Rosetta (ESA)

http://sci.esa.int/home/rosetta (ESA)

http://www.astrium-rosetta.de (Astrium)

In 1986 al nam de Europese ruimtesonde Giotto een komeet van zeer dichtbij onder de loep. Giotto was het vlaggenschip van een heuse internationale armada van ruimtetuigen naar de komeet Halley. Zij passeerde de kern van ’s werelds beroemdste komeet in de nacht van 13 op 14 maart 1986 op amper 600 kilometer afstand en onthulde een donker aardappelvormig object, met aan de door de zon verlichte en warmere zijde heldere jets van gassen en stofdeeltjes. Giotto overleefde ietwat verrassend haar kamikazeopdracht. Op 10 juli 1992 had ze een nieuw rendez-vous met de komeet Grigg-Skjellerup, waar ze op amper 200 kilometer voorbij scheerde.

De kometenkoorts heeft Europa niet meer losgelaten. Op Europa’s ruimtehaven Kourou in Frans Guyana heeft een Ariane 5-raket vanaf 13 januari minder dan drie weken tijd om de sonde Rosetta van de European Space Agency (ESA) op weg te zetten naar de komeet Wirtanen. En deze keer is zelfs een landing op een komeet gepland.

ZONNESTELSEL

De zon en de planeten ontstonden 4,6 miljard jaar geleden uit de samentrekking van een oernevel, een interstellaire wolk van gas en stof. Waarschijnlijk als gevolg van de invloed van de grote planeet Jupiter konden de vele kleine planetisimalen tussen de planeten Mars en Jupiter niet samenklonteren tot een volwaardige planeet en ontstond de planetoïdengordel, die volgens een recente schatting tot bijna twee miljoen objecten van minstens een kilometer groot bevat. Niet alle planetoïden draaien overigens netjes tussen Mars en Jupiter rond de zon. Sommige volgen een baan die ze bedreigend dicht bij de aarde kan brengen.

Ook kometen zijn overblijfselen uit de tijd waarin het zonnestelsel ontstond. Soms is een komeet als een spectaculaire ‘staartster’ te zien aan de hemel, een indrukwekkende verschijning die in de ogen van onze voorouders onheil aankondigde. Heel lang was hun ware aard onbekend. Nu weten we dat ze een soort vuile sneeuwbal zijn van rots, stof en ijs. Als kosmische diepvriezers bevatten ze onaangeroerde materie uit de begintijd van het zonnestelsel en dat maakt ze juist zo interessant.

En het kometen- en planetoïdenverhaal blijft verrassen. De afgelopen tien jaar zijn verschillende honderden ijsplaneetjes ontdekt in de zogenaamde Kuipergordel in de buitenste regionen van het zonnestelsel . De verste planeet Pluto is er waarschijnlijk een lid van, een vermoeden dat in oktober 2002 nog sterker werd, toen astronomen het Kuiperobject Quaoar ontdekten, dat met een diameter van 1300 kilometer half zo groot als Pluto is. Het laatste woord over de geschiedenis en de evolutie van het zonnestelsel is duidelijk nog niet gezegd.

De belangstelling voor kometen en planetoïden is overigens niet alleen ingegeven omdat ze getuigen zijn van het ontstaan van het zonnestelsel. Ze vormen ook een bedreiging voor de aarde. Alleen al op onze fel bekraterde ruimtebuur de maan is te zien dat de geschiedenis van het zonnestelsel er een is van botsingen en inslagen. De evolutie van onze eigen planeet kende meerdere malen een keerpunt als gevolg van de botsing met een stuk ruimterots. Zo betekende 65 miljoen jaar geleden een zware inslag het einde van de dinosaurussen…

LEVEN

Terwijl ze voor dood en vernieling kunnen zorgen zijn kometen misschien ook wel de bron van leven. Mogelijk zorgden ze voor veel van het water in onze oceanen en bestaan wij zelf uit ‘kometenstof’… Rosetta zal terugkijken op een tijd toen er nog geen planeten bestonden en alleen een grote zwerm planetoïden en kometen de zon omzwermden.

Europa’s nieuwste kometenjager weegt drie ton en bestaat uit een grote orbiter en een kleine lander, die in 2012 op de kern van de komeet Wirtanen moet landen. Rosetta is gebouwd door meer dan 50 bedrijven in 14 Europese landen en de Verenigde Staten, onder leiding van het Duitse Astrium.

De odyssee van Rosetta zal in totaal bijna elf jaar duren ( zie kader) en de sonde zal als een kosmische biljartbal vijf hemellichamen in ons zonnestelsel aandoen: eerst Mars in 2005, dan de aarde eveneens in 2005, vervolgens de planetoïde Otawara in 2006, nog eens de aarde in 2007, de planetoïde Siwa in 2008 en uiteindelijk de komeet Wirtanen in 2011.

De orbiter heeft 165 kilogram aan wetenschappelijke apparatuur aan boord, waaronder een camerasysteem. Elf experimenten zullen de fysische kenmerken en de samenstelling van de komeet Wirtanen en van de planetoïden Otawara en Siwa onderzoeken.

Rosetta is voor haar energievoorziening uitgerust met zonnepanelen. Dat is merkwaardig, want zij zal zich tot een afstand van bijna 800 miljoen kilometer van de zon verwijderen, meer dan vijf keer verder dan de aarde van de zon staat. De twee panelen zijn dan ook zeer groot: ze zijn elk 15 meter lang en hebben een totale oppervlakte van 68 vierkante meter.

Op technologisch vlak was Rosetta een enorme uitdaging. Tijdens haar tocht wordt zij letterlijk diepgevroren tot -270°C, maar ook verhit tot +100°C. Daarom heeft Rosetta enerzijds radiatoren aan boord om overtollige warmte af te voeren en anderzijds is zij als het ware ingepakt met dik isolatiemateriaal.

Het kan voorts tot 50 minuten duren alvorens een commando van de aarde de sonde bereikt. De boordcomputers en reservesystemen aan boord moeten er daarom voor zorgen dat Rosetta grotendeels zelfstandig kan werken. Voor de communicatie met de aarde beschikt Rosetta over een schotelantenne met een diameter van 2,2 meter. ESA heeft in New Norcia bij Perth in Australië een nieuwe deep space-antenne met een diameter van 35 meter in gebruik voor de communicatie met de sonde. Omdat Rosetta niet altijd ‘zichtbaar’ is vanop de aarde kan zij haar waarnemingen ook in uitgesteld relais naar haar thuisplaneet doorsturen.

De vluchtcontrole gebeurt vanuit het European Space Operations Centre (ESOC) van ESA in Darmstadt (Duitsland). Hier volgt men Rosetta, bepaalt men haar traject en verspreidt men de bekomen wetenschappelijke gegevens naar onderzoekers.

De nieuwe kometenmissie van ESA kost 700 miljoen euro. Haar naam verwijst naar de beroemde Steen van Rosetta in het British Museum in Londen. Die lag aan de basis van de ontcijfering van de Egyptische hiërogliefen. ‘Op dezelfde manier moet onze sonde Rosetta belangrijke aanwijzingen leveren over hoe de planeten ontstonden en misschien wel over de oorsprong van het leven zelf’, zo zegt men bij ESA.

Benny Audenaert