“A Simple Plan” van Scott Smith: het kwaad kan bij iedereen binnensluipen.
Niemand kiest voor het kwade omdat het slecht is. Men ziet het alleen aan voor het geluk, het goede, waarnaar men op zoek is. (Mary Wollstonecraft) Twee broers groeien op in het stadje Ashenville, niet meer dan een kruispunt met een oranje knipperlicht, zo plattelands als het noorden van Ohio maar kan zijn. 1987. Hank Mitchell, 30 jaar, getrouwd, baby op komst, is assistent-bedrijfsleider en hoofdboekhouder bij een veevoederwinkel. Jacob Mitchell, 33 jaar, ongetrouwd, zwakbegaafd, woont met hond Mary Beth, werkt ’s zomers in de bouw, leeft’s winters van een werkloosheidsuitkering. Hank heeft bruin haar, bruine ogen, is van gemiddelde lengte en postuur. Jacob is groter, zwaarlijvig, blond haar, blauwe ogen achter dikke brillenglazen.
Het is winter, een vlak landschap, bedekt met sneeuw, lage grijze lucht. Net als ieder jaar gaan de broers op 31 december op weg om het graf van hun ouders te bezoeken. Ditmaal rijdt Lou mee, een luidruchtige, alcoholische vriend van Jacob. Ze raken in een slip als ze moeten remmen voor een vos. Mary Beth springt uit de auto, de mannen gaan erachteraan en dan zien ze, in een boomgaard, bijna verborgen door een deken van sneeuw, een neergestort eenmotorig vliegtuig. De piloot zit er nog in. Zijn ogen zijn uitgepikt door kraaien, die met honderden bewegingloos op de donkere kale takken van de appelbomen zitten. Er ligt ook een plunjezak in het vliegtuig. Lou opent hem. Holy fucking shit. It’s money. Meer dan vier miljoen dollar. Houden ze het? Geven ze het aan?
“Het gemak waarmee ik een oplossing vond, leek op tovenarij, een gift van de goden, een simpel plan, een manier om het geld te houden zonder bang te zijn te worden gepakt.” De simpele inval die Hank krijgt, zal hun levens en die van anderen op een godvergeten manier vernietigen. Een mooi gegeven, voor een boek, en een film. De film “A Simple Plan” draait nu al in Nederland in de bioscopen. Regisseur Sam Raimi, bekend van de cult-“Evil Dead”-trilogie, werd unaniem geprezen voor dit meesterwerkje. De gelijknamige roman verscheen al eind 1993 in Amerika en werd bijna tegelijkertijd in zestien andere landen uitgebracht.
HEBZUCHT EN ANGST
De auteur, Scott Smith, toen nog geen dertig, was in total shock over het onverwachte succes van zijn boek over normen, normaliteit en het kwaad, dat bij iedereen binnen kan sluipen. Voor de film gemaakt kon worden, was er de strijd om de rechten van het verhaal, talloze scenaristen schreven negen scripts, diverse regisseurs, te beginnen met Mike Nichols, vielen af. Ten slotte schreef de auteur zelf het scenario. Opmerkelijk genoeg was hij begin jaren negentig, tijdens een cursus creatief schrijven, ook met een scenario begonnen. Daarna maakte hij er een roman van, die zich afspeelt in een deprimerende streek van Ohio, bevolkt door mensen die een uitzichtloos bestaan leiden.
Smith wist er alles van. Hij komt er zelf vandaan. “There was this sense of death and hard times. Things falling apart.” En dan 4,4 miljoen. Toch is het geld dat de broers in handen valt, niet het belangrijkste in het boek, zegt Smith. Maar tot welke vreselijke misdaden iemand, Hank, in staat is om een misdaad te verbergen die hij heeft gepleegd. Hij handelt uit hebzucht en angst. Pleegt de ene moord na de andere omdat hij niet gepakt wil worden. Rationaliseert iedere moord, maakt zichzelf wijs dat hij nog altijd een normale man is en geen slecht mens. Anderen zouden het in zijn situatie ook gedaan hebben. Smith: “Iemand vergeleek de roman met de Watergate-affaire, waar eerst een kleine misdaad werd gepleegd en daarna steeds grotere, om die kleine te verbergen. Het is verleidelijk voor de lezer om zich in Hank te verplaatsen. Hij neemt je in vertrouwen en betrekt je als het ware bij de misdaden die hij pleegt. Naarmate het geweld escaleert, heb ik het ook aanschouwelijker beschreven, zodat de lezer het verschrikkelijke van de situatie voelt. Hij mag er niet langs wandelen.” Smith heeft er hard aan gewerkt om er goed proza van te maken. “Je kan kiezen tussen de meer literaire vorm en de populaire vorm. De populaire had mijn voorkeur. Het is ten slotte een thriller. De plot komt op de eerste plaats. Daarna zijn de karakters aan de beurt, die de plot geloofwaardig moeten maken.” Film en boek, beide zijn geslaagd. In de film: minder zelfbespiegeling, minder moorden. Van het boek is een filmeditie uitgebracht. Meer dan in de film komt aan het einde de pijn tot uitdrukking, waarmee de betrokkenen verder moeten leven. “…Als ik huil, voel ik me – ondanks alles wat ik heb gedaan, waardoor het misschien anders lijkt – menselijk, precies zoals ieder ander.”
Scott Smith, “A Simple Plan”, Luitingh-Sijthoff, Amsterdam, blz. 383, 600 fr.
Ineke van den Bergen
