Met pracht en praal, massale pelgrimstochten en de aflaat van zonden wil de paus het Heilig Jaar 2000 vieren. Een mammoetspektakel gebouwd op business en op geloof.

In Rome en Jeruzalem, de heilige plaatsen van het christendom, doken kort voor Kerstmis apocalyptische angsten op, ongetwijfeld om zeer uiteenlopende redenen.

De gezagsdragers in Jeruzalem vreesden voor aanslagen en zelfmoordacties van fanatieke heilzoekers. Op de feestdagen en bij de jaarwisseling waren de televisiecamera’s van overal ter wereld gericht op ‘de stad van de vrede’. Enkele leden van religieuze groeperingen werden opgepakt door de politie – van tevoren reeds werden meer dan 50 verdachte aanhangers van sektes opgespoord en uitgewezen.

In Rome ging alle aandacht naar de aanvang van het Heilig Jaar, de laatste levensdroom van paus Joannes Paulus II. Tijdens de kerstnacht opende de pontifex maximus de Heilige Poort in de Sint-Pietersbasiliek. Zoals het Latijnse psalmvers luidt ‘Aperite mihi portas iustitiae’ – open de poorten naar de gerechtigheid.

Ongeveer gelijktijdig met paus Wojtyla vierde patriarch Michel Sabbah, hoofd van het katholieke Israël, de middernachtmis in Bethlehem en luidde ook daar het Heilig Jaar in, in de grot waar volgens de overlevering Jezus geboren is.

Elke kwarteeuw viert de katholieke kerk een dergelijk jaar met de nodige luister en met een reeks aflaten. Anno Domini 2000, dat plaatsvindt in het tijdperk van de mondialisering, zal zoals Joannes Paulus II het wil, wereldwijd worden gevierd. Voor hem is het een symbolische datum, de overgang van zijn Kerk naar het nieuwe millennium. Doelbewust heeft hij zich daarvoor ingezet. In dit jubeljaar – in Italië ‘giubileo’ genoemd – wil de paus zijn record aan zalig- en heiligverklaringen nogmaals verbeteren. Hij heeft daartoe zelfs de jaartelling even stilgezet. Het Heilig Jaar, zo bepaalde hij in de pauselijke bul Incarnationis mysterium (geheim van de menswording), zal liefst 380 dagen tellen en eindigt pas op 6 januari 2001.

KITSCH, T-SHIRTS EN KOFFIEKOPJES

Reeds geruime tijd gaf het Vaticaan de gelovigen de nodige instructies om zich op deze overgang voor te bereiden. Maar hun respons bleef bescheiden. De reservaties van de Rome-toeristen sijpelden slechts druppelsgewijs binnen en zowel bij het gemeentebestuur van Rome als bij de talloze verkopers van preciosa, pizzabakkers en parkeerwachters rees de vraag: draait deze geloofsmarathon uit op een flop?

Producenten van religieuze kitsch en T-shirtverkopers vreesden dat ze hun goederen aan de straatstenen niet kwijt zouden kunnen. En in het Vaticaan begon men zich af te vragen of een pelgrimstocht naar de goede herder in Rome dan toch niet langer de levensdroom zou zijn van elke katholiek…

De kerkbestuurders schatten nochtans dat 20 tot 30 miljoen pelgrims uit de rest van de wereld de eeuwige stad zullen bezoeken. En op 40 massa-evenementen worden telkens 300.000 bezoekers verwacht. Alleen al tussen 15 en 20 augustus, de ‘werelddag van de jeugd’ rekent het Vaticaan op 2 miljoen deelnemers.

Niemand zal verwaarloosd worden, voor bijna elke groep in de samenleving kondigde het Vaticaan een feestdag aan: er is een ‘giubileo’ voor kinderen, een voor kunstenaars, een voor arbeiders en wetenschappers, journalisten en immigranten, er is een feest gepland voor politici en een ander voor delinquenten in de gevangenissen.

Ook aan de consumptiebehoeften van de Romereizigers moet ruimschoots worden voldaan. Er zijn giubileokaas en -wijn, giubileopizza’s en -koffiekopjes, de pelgrims kunnen giubileobrood en -grappa verzamelen alsook giubileojeans, -hemden en sjaals. In de omgeving van het Vaticaan is er het zogenaamde ‘pelgrimspakketje’: een verzameling van giubileohoedjes tot en met de videocassette van paus Joannes Paulus II.

Voor het vlotte verloop van de pelgrimstochten ontwikkelden strategen van de curie een speciale kaart met microchip. Met een antwoord op de vraag welke erediensten de gelovigen het best kunnen bezoeken en met een selectie van aan te bevelen restaurants. Met de kaart kunnen ze telefoneren, de bus nemen en korting krijgen voor bepaalde aankopen.

De stad Rome nam haar voorzorgen en leidde honderden nieuwe politieagenten op om gauwdieven te kunnen inrekenen. Kerkgevels werden vernieuwd, er werden miljoenen uitgegeven om de Sint-Pietersbasiliek te restaureren en opnieuw te beschilderen.

Maar hét middelpunt van het Heilig Jaar is en blijft de overgang naar een nieuw millennium. In zijn bul verkondigt de paus dat de katholieken bij de aanvang van het nieuwe millennium een ‘volle aflaat’ kunnen krijgen ter vergeving van hun zonden waarvoor ze anders zouden moeten boeten in het vagevuur. Alle pelgrims die in Rome of Israël de traditionele kerken als de Sint-Pietersbasiliek of Jezus’ geboortekerk in Bethlehem bezoeken, kunnen genieten van dit geschenk.

Wie dat wil, kan zijn hemelse rechten echter ook verwerven door tijdelijk te vasten, zich seksueel te onthouden of door niet te roken of te drinken. Of door een inspanning te leveren bij werken van religieuze of sociale aard.

De goddelijke aflaat is in die zin niet alleen de pelgrims voorbehouden: elke berouwvolle zondaar die de voorschriften van de pauselijke autoriteit voor de aflaat naleeft, kan worden gezuiverd, of dat nu in Brussel is of in Kigali. Maar de schriftgeleerden van het Vaticaan nuanceren dat het pas echt goed werkt wanneer de drie gecombineerd worden: de bedevaart naar Rome, de doorgang door de Heilige Poort en de aflaat zelf.

VERMENIGVULDIGING VAN HET HEILIG JAAR

En zo moet het ook zijn. Want het concept van het Heilig Jaar werd al vroeg bedacht om de glans en de heerlijkheid van de eeuwige stad te vieren en terzelfder tijd de macht van de paus te verstevigen.

Het eerste, dat werd georganiseerd door Bonifatius VIII in het jaar 1300, “redde het pausdom van het bankroet”, weet de nestor van de Italiaanse journalistiek, Indro Montanelli. Om de honderd jaar moest het aardse gejubel uitbreken, zo luidde de wens van Bonifatius.

Maar Clemens VI halveerde de tijdsspanne tussen twee heilige jaren. Hij verkeerde in ballingschap in Avignon en hoopte, in het aanschijn van het Heilig Jaar 1350, gemakkelijker naar het vijandig gezinde Rome te kunnen terugkeren.

Het liep fout, maar toch werd er gevierd, spoedig zelfs om de vijfentwintig jaar. Aangezien er naast de aflaat later ook jubileumfeesten werden toegevoegd, werden tot vandaag officieel in totaal 111 Heilige Jaren gevierd.

De protestantse christenen houden zich ook deze keer geheel afzijdig. Geld koppelen aan de kwijtschelding van zonden kan voor hen nog steeds niet, precies zoals dat was ten tijde van Martin Luther. Hij hekelde de aflaathandel en verdeelde daardoor de Kerk. De gereformeerden, met 70 miljoen evangelische christenen, trokken zich uit protest uit het oecumenische jubileumcomité terug.

Niet alleen in oecumenisch, maar ook in economisch opzicht, vreet de werkelijkheid de verwachtingen van de curie aan. Bij het centrale registratiekantoor lagen voor Kerstmis amper 800.000 aanmeldingen van aflaatreizigers naar Rome klaar. Signore Francesco Silvano, organisatieverantwoordelijke, schuift de schuld op het buitenland: de voorbereidingen verliepen er te traag.

Maar de organisatoren van het religieuze megafeest kwamen nog tot een andere onthutsende vaststelling. Nooit hadden ze de doelgroep van hun feest echt bestudeerd: “de typische bedevaarder is jong en arm, komt naar Rome met luchtbed en slaapzak”, zegt kardinaal Camillo Ruini. En ook Luigi Zanda van het Agenzia Romana per il Giubileo bereidt zijn medeburgers op een ontgoocheling voor: “Verwacht geen miljonairs die in vijfsterrenhotels zullen verblijven.”

DISNEY IS OVERAL

Ook in Israël zijn de euforische verwachtingen sterk geslonken. Meer dan 10 miljoen pelgrims zouden het land bezoeken. De reisorganisatoren moesten het inmiddels stellen met drie miljoen.

Met gemengde gevoelens kijken de Israëli’s uit naar het voor maart geplande bezoek van de paus. Behalve Bethlehem en Jeruzalem zal Joannes Paulus II ook Nazareth bezoeken, waar Jezus is opgegroeid, en waar moslims naast de kerk van de Annunciatie tegen alle protest in een moskee willen bouwen.

En Israël is niet de enige precaire bestemming van de Heilige Vader. Ook een andere oude droom van de paus ging aan diggelen: het bezoek aan Irak dat zijn reismaarschalk reeds in detail had voorbereid, werd geannuleerd. Vanuit Bagdad wilde paus Paulus II met de helikopter naar het oude Ur in Chaldea vliegen, de bijbelse geboorteplaats van de stamvader Abraham. De Chaldeeuwse patriarch Raphaël I Bidawid riep veiligheidsredenen in om de reis uit te stellen. Amerikanen en Britten controleren het luchtruim. Onlangs zou de omgeving van Ur bestookt zijn. “Wat zou er gebeuren wanneer ze ook aanvallen tijdens het pausbezoek?” vroeg de patriarch.

Washington en Londen hadden toestemming moeten geven voor het pausbezoek. Maar de VS en Israël meldden het Vaticaan niet te willen weten van een opwaardering van Saddam Hoessein door het bezoek van Joannes Paulus II. Ze hadden liever dat het Vaticaan helemaal van de reis zou afzien. In elk geval zouden zijn plannenmakers ook nog in Israël moeten onderhandelen, waar de strijd om de moskee in Nazareth alle goedbedoelde plannen in het honderd zou kunnen sturen.

Ook daar zullen de zaken rond het Heilig Jaar op volle toeren draaien. Er werden evenementenparken aangelegd, waar de pelgrims vertrouwd kunnen worden met de ‘wonderen en de daden van Jezus’. Een stopplaats is voorzien op de Golanhoogte, waar op een totnogtoe betekenisloze heuvel de plaats ontdekt werd van de wonderbaarlijke vermenigvuldiging van de broden. Of in het dorp Kana waar Jezus ter gelegenheid van een bruiloft water zou veranderd hebben in wijn.

Aan de Jordaan, waar Jezus zich volgens de bijbel heeft laten dopen, zullen bussen vol pelgrims binnenkort kunnen baden. De Israëli’s hebben er parkeerterreinen, restaurants en kleedhokjes aangelegd. Nadat ze gezwommen hebben in de Jordaan, komen de toeristen langs een supermarkt waar ze souvenirs kunnen kopen, van doornenkronen tot en met voetzalf.

Voor de pelgrims wordt een groot vissersfeest georganiseerd aan het meer van Genezareth en – veeleer voor Amerikanen – zijn er massafestijnen met muzikale omlijsting. Ook de houten ‘boot van Jezus’, 2000 jaar oud, die in het meer werd ontdekt, wordt tentoongesteld.

Precies op de valreep naar het derde millennium na Christus werd daarmee een gat in de markt gedicht. Het Heilig Land werd in een religieus Disneyland omgetoverd.

Copyright Knack/Der Spiegel

Bewerking Ingrid Van Daele

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content