Een Gnawa-nacht op Sfinks ’98.

Het Sfinksfestival in Boechout-Antwerpen is dit jaar aan zijn 23ste editie toe. Het wordt opnieuw moeilijk kiezen, maar één gebeurtenis is beslist niet te missen: de Gnawa-nacht of lila. Deze uitgebreide ceremonie brengt drie Gnawa-meesters uit drie verschillende Marokkaanse steden samen; een ritueel van aanroepingen en offerzangen, waar men letterlijk met geuren en kleuren werkt.

De Gnawa stammen af van volkeren in Zuid-Mali, Sudan, Niger en Guinee. In de zestiende eeuw werden ze als slaven Marokko binnengevoerd. Net zoals in de Nieuwe Wereld wisten ze ook hier hun Afrikaanse riten – inclusief dansen, dierenoffers en trance – over te leveren onder de dekmantel van respectabele verenigingen. Die zwarte broederschappen kozen Sidna Bilal, de zwarte assistent en eerste gebedsoproeper van de profeet Mohammed, als schutspatroon. In zijn naam wisten de Gnawa hun eigen heiligdommen (de zaouia) in zowat alle belangrijke nederzettingen in Zuid-Marokko uit te bouwen.

Op de naamdag van Sidna Bilal vindt een ritueel feest plaats: de derdeba. De ceremonie opent met een processie. De Gnawa voeren een offerdier mee – een kleine stier of een ram – tot aan de zaouia. Ondertussen slaan de leider van de gemeenschap en één van zijn helpers op een grote trom. Ook de andere leden van de broederschap laten zich niet onbetuigd en klepperen met ijzeren castagnetten. Onder het zingen van lofzangen ter ere van de profeet en de goden, voert men het offer uit.

Het hoogtepunt van de ceremonie is de lila, een nachtelijk bezweringsritueel. Door een uitgebreide reeks evocaties beelden de Gnawa eerst de geschiedenis van hun volk uit. Daarna gaat de broederschap over tot het aanroepen van de geesten. Men plaatst onder andere een mand voor de leider ( maâlem) waarin meestal zeven kleurrijke halsdoeken en gewaden liggen. De diverse kleuren komen overeen met de geesten die zullen worden opgewekt. Bijzonder raadselachtig zijn bijvoorbeeld de layalat, de geesten van de vrouwen. Hun kleuren zijn geel-oranje, violet of zwart (Lalla Aïcha). Het blijft echter moeilijk ze precies te identificeren. De centrale figuur is Aïcha Kandicha, de zwarte demonische figuur met het gelaat van een engel maar met de bokkenpoten van de duivel. Zij sluit de reeks van de layalat af met een aantal voorspellingen via de mond van een maâlika-bezetene.

Daarna neemt de maâlem opnieuw zijn trom ter hand en eindigt de derdeba zoals hij begonnen is, meestal bij het ochtendgloren.

Sfinksfestival, Molenveld, Oude Steenweg, Boechout: vanaf 30/7 t.e.m. 2/8. De Gnawa-nacht vindt plaats op 1/8 tussen 23.00 en 2.15. Info en tickets: 03/455.69.44.

Johan Van Acker

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content