Dirk Draulans in het kielzog van Darwin

Op 10 september ging de Stad Amsterdam voor anker voor een onooglijk stuk rots tussen Madeira en Tenerife: Selvagem Grande. Hij moest er een kleine expeditie van Nederlandse paleontologen oppikken, die op het eiland onderzoek hadden gedaan.

De wetenschappers kwamen aan boord met een waanzinnig verhaal. De 76-jarige paleontoloog Bert Boekschoten en zijn jonge assistente Hanneke Meijer hadden zich haast toevallig kandidaat gesteld voor het Beagle-programma van Canvas en de VPRO. Boekschoten, al lang gepensioneerd, was zoals vele wetenschappers op leeftijd nooit gestopt met zijn onderzoek en had tijdens een bezoek aan zijn universiteit een vergadering van collega’s meegemaakt die brainstormden over welke projecten ze voor het programma zouden indienen. Boekschoten was niet in het verhaal betrokken, maar besloot zijn kandidatuurin te dienen, handgeschreven, zoals het een man van zijn leeftijd past. Achter het vakje ‘leeftijd’ had hij ingevuld: 76 (doch gezond).

Geen van zijn collega’s was geselecteerd, maar hij mocht wel mee, hoewel zijn verhaal een risico op mislukking inhield. Meer dan dertig jaar geleden was hij al eens op Selvagem geweest. Hij had er vastgesteld dat op het eiland een massa zeevogels broedt, en hij had er fossiele vogelbeenderen gevonden. Veel later had hij vernomen dat een Duitse collega er een fossiel vogelei had ontdekt. Hij wilde ook zo’n ei.

Boekschoten en Meijer waren nauwelijks twee dagen op het eiland, en toch vonden ze een fossiel ei. Met een slijpschijf werd het voorzichtig uit het gesteente gezaagd, en vervolgens verpakt in vuile hemden. Op de Stad Amsterdam toonde Meijer het als een relikwie, in een bijna heilige stilte, met devoot gevouwen handen.

Ik vond er niets aan, aan dat ei. Een bruin eitje van een kip met afgeslagen kopje, leek het, half ingemetseld in een brok rots. Het was niet eens groot, zoals eieren van dinosaurussen. Maar voor de paleontologen was het de ontdekking van hun leven. Het tweede fossiele vogelei dat op het eiland gevonden werd, na minder dan een dag zoeken, het leek bijna te mooi om waar te zijn.

Er was een jong uit het ei gekomen, wist Boekschoten af te leiden uit de breuklijnen op de rand. Nadien was de eischaal per toeval volgelopen met gesteente, mogelijk tijdens een kleine vulkaanuitbarsting, waardoor ze bewaard bleef. Dat het ei 15 miljoen jaar oud was (of ergens tussen 12 en 18 miljoen jaar oud, in de paleontologie wordt niet op een miljoen jaar meer of minder gekeken), leidde hij af uit de aard van het gesteente waarin het zat.

Het ei zal op alle mogelijke manieren bestudeerd worden. Er is haast bij,want de Nederlanders mogen het maar een jaar houden. Daarna moet het naar een natuurhistorisch museum op Madeira. DNA- of andere chemische analyses die veel zouden kunnen leren over de legger van het ei, zijn onmogelijk: de schaal mag niet aangeraakt worden.

Het leek me veel geblaat voor weinig wol, maar de twee onderzoekers lieten zich niet intimideren door vragen over wat uit zo’n ei kan worden afgeleid. Het gaat volgens hen om het legsel van een verre voorouder van de Kuhls pijlstormvogel, die in grote aantallen op het eiland broedt. Maar hoe kun je nu uit een ei iets leren over de vogel die het gelegd heeft? Ze wisten het zelf ook niet. Ze wisten wel dat ze geen reconstructie van de vogel zouden kunnen maken, en dus evenmin een nieuwe soort, want de wetenschap aanvaardt niet dat er van een ei een dier wordt gemaakt.

Het enthousiasme van de twee maakte echter veel goed. Het is goed te weten dat er mensen zijn die laaiend enthousiast kunnen worden over een fossiel ei. Liever dat dan mensen die een belasting op het dragen van een hoofddoek willen invoeren of mordicus het bestaan van buitenaards leven willen bewijzen.

De twee paleontologen kwamen niet alleen aan boord. Enkele uren na het vertrek van de Stad Amsterdam ontdekten matrozen een verstekeling: een hagedis die waarschijnlijk in hun bagage was gesukkeld. Het wemelt op het eiland van de hagedissen. Het dier is endemisch op Selvagem en komt alleen daar voor, dus als hij ergens anders aan wal zou gaan, zou hij er de fauna vervalsen. Daarenboven zijn sommige hagedis-soorten levendbarend, of kunnen de vrouwtjes zich zonder mannetjes voortplanten, waardoor één vrouwtje met wat tegenslag een nieuwe populatie kan starten. Er werd een klopjacht op het diertje georganiseerd, maar het verdween tussen de planken van het dek.

Als er binnen twintig jaar op Tenerife een populatie van de Selvagemhagedis wordt ontdekt, weten we wie daar verantwoordelijk voor is.

BLOG! Dirk blogt over zijn expEditie op blogs.knack.be/draulans