Onze consumptie van victoriabaars ontwricht een Afrikaanse gemeenschap.

Hij is tegenwoordig in elk zichzelf respecterend restaurant te vinden: de nijl- of victoriabaars. Lekkere steaks van een enorme roofvis uit het reusachtige Victoriameer dat aan Tanzania, Uganda en Kenia grenst.

De Oostenrijkse documentairemaker Hubert Sauper heeft twee jaar lang gefilmd in en rond het Tanzaniaanse plaatsje Mwanza, een vissersstadje langs het meer. Het leverde een ronduit schokkend relaas op over hongersnood, armoede en aids. Sauper toont haarscherp aan hoe een ecologische catastrofe in het meer een minstens even grote ecologische catastrofe langs het meer veroorzaakte.

Vroeger leefden mens en vis er in een gezonde interactie met elkaar. Het meer werd bevolkt door een tweehonderdtal soorten cichliden: niet al te grote vissen die elk hun eigen niche hadden. Een experiment van de evolutie, want de soorten zouden op naar biologische normen vrij korte termijn ontstaan zijn.

De kleine vissen voedden ook de mensen in de dorpen rond het meer.

Maar toen kwam de nijlbaars, ergens in de jaren vijftig van de vorige eeuw, een roofvis die werd uitgezet door iemand die dacht zo het visbestand van het meer wat op te krikken. De gevolgen waren dramatisch. In korte tijd vrat de nijlbaars de populaties van cichliden de vernieling in. Nu voedt hij zich met garnalen en noodgedwongen hoe langer hoe meer met jonge nijlbaarzen, wat doet vrezen dat ook de nijlbaarspopulatie zelf binnenkort zal instorten.

En ondanks het feit dat er nu meer grote vissen dan vroeger in het meer zitten, is er meer hongersnood rond het meer. Want de opmars van de nijlbaars raakte gekoppeld aan de ‘globalisering’. De vis wordt bijna uitsluitend gevangen voor export, vooral naar Europa. De lokale bevolking kan zich geen nijlbaars permitteren, behalve de koppen en de graten die als afval uit de verwerkingsfabrieken komen.

Toch lijkt de evolutie in het meer haar experiment verder te zetten. Er zijn aanwijzingen dat de weinige cichliden die de nijlbaarsramp overleefden, zich aanpassen en misschien zelfs nieuwe soorten vormen, die zich hebben ingesteld op een leven in de schaduw van een rover.

Misschien kunnen die stilaan het bijna leeggeviste meer weer koloniseren. Zodat ze klaar zijn om maximaal uit te breiden als de roofvispopulatie eronderdoor gaat. Wij zullen dan de nijlbaars op onze borden moeten missen. Maar de lokale populaties zullen weer lekkere visjes te eten hebben.

Alles komt altijd in cyclussen in de natuur. Alles.

Dirk Draulans

De evolutie zet in het Victoriameer haar experiment naarstig verder.