Nationalistisch, populistisch, xenofoob en extreem-rechts Europa heeft de wind in de zeilen en wil zich verenigen. Jörg Haider, de sterke man van de Oostenrijkse FPÖ, wil een extreem-rechtse eurolijst.

Eind juli bloeide iets vreemds op de Oostenrijkse alpenweiden. Vlaams- Blokvoorzitter Frank Vanhecke en Filip Dewinter hadden in Karinthië, samen met collega’s van de Italiaanse regionalisten van Lega Nord, een ontmoeting met Jörg Haider, het gebronzeerde gezicht van de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ).

Deze van oorsprong liberale partij slaagde er bij de parlementsverkiezingen van 1999 in om 26,9 procent van de stemmen te behalen, onder andere met een sterk xenofoob discours en door in te spelen op de afkeer van de verkokerde machtsbalans tussen sociaal-democraten (SPÖ) en christen-democraten (ÖVP).

Stemmenkanon Haider zorgde ervoor dat zijn partij een regering vormde met de conservatieve ÖVP. Maar Haider droomt verder. Hij trok zich niet voor niets terug als partijvoorzitter. Hij heeft Europese aspiraties en wil daarom geestesgenoten uit andere EU-landen verenigen om met een gezamenlijke lijst naar de Europese verkiezingen van 2004 te trekken.

De ontmoeting in Karinthië heette voor de buitenwereld ‘informeel’. Maar in feite werden op 25 en 26 juli concrete afspraken gemaakt, gericht op een gezamenlijke beginselverklaring. Het Vlaams Blok ‘wil voorzichtig aftasten of samenwerking met gelijkgestemde partijen uit het buitenland in de toekomst mogelijk en wenselijk is’, aldus een persmededeling.

Dewinter is desgevraagd een stuk concreter. ‘Andere partijen eten de kaas van ons brood door onze thema’s te recupereren’, zegt hij vanuit zijn favoriete vakantiebestemming Oostenrijk, in gesprek met Knack. ‘Het wordt tijd dat wij in Europa een volwaardige rechts-nationalistische politieke stroming worden. Haider heeft het me ook letterlijk gezegd, dat als wij als politieke stroming willen overleven, we ons moeten verenigen.’

En dus belegde Andreas Mölzer, voormalig FPÖ-partij-ideoloog en adviseur van Haider, de recente bijeenkomst. Mölzer is tevens uitgever van het extreem-rechtse tijdschrift Zur Zeit, waarin de Groot-Duitse gedachte een favoriet thema is.

‘Mölzer heeft al enkele keren zomeruniversiteiten georganiseerd, waar bijvoorbeeld Vlaams-Blokjongeren op afkwamen’, vertelt extreem-rechts-watcher en auteur Marc Spruyt. ‘Het is wel nieuw dat Haider nu openlijk contacten onderhoudt met partijen als het Vlaams Blok. Tot nu toe had hij de boot afgehouden. Er zijn wel pogingen geweest van extreem-rechts om bijvoorbeeld in het Europees parlement samen te werken, maar die zijn nooit echt gelukt.’

TWEELEDIG BELANG

Het belang van de bijeenkomst is volgens Dewinter tweeledig. ‘Het is de eerste keer dat er een officieel contact is en een discussie plaatsvindt in Europees verband. Haider profileert zich als Europees leider en hij ís en draagt nog altijd de FPÖ. Er waren overigens nog veel andere FPÖ-prominenten aanwezig, onder wie de nationale ombudsman.’

Het tweede belangrijke aspect is volgens Dewinter dat ‘de pleinvrees’ die extreem-rechtse partijen voor elkaar hebben, langzaam maar zeker wegebt. ‘U weet toch hoe die pleinvrees door de media wordt aangewakkerd? Iemand als Haider wordt bij ons veel meer gedemoniseerd dan in Oostenrijk zelf. En omgekeerd gebeurt dat daar met ons. Maar we gaan Europees samenwerken en Haider is de gedroomde leidersfiguur om die kar te trekken. De Denen zijn ook al mee.’

Dewinter doelt op de Denen van de Dansk Folkeparti (DF), geleid door Pia Kjaersgaard. Net als bij de jongste verkiezingen in Nederland stemden in Denemarken (12 procent in 2001) veel sociaal-democratische kiezers uit onvrede op de rechts-nationalistische DF.

De angst en/of haat tegen ‘het vreemde’ – vreemdelingen, vluchtelingen, asielzoekers – wil dus salonfähig worden. ‘Alleen politieke vluchtelingen uit Europa, inclusief Oost-Europa zijn wat ons betreft nog welkom’, aldus Dewinter. ‘Vluchtelingen uit andere continenten moeten in de eigen regio worden opgevangen, desnoods met steun van Europa.’

Dat minstens driekwart van de ruim 20 miljoen mensen op de vlucht voor politiek of economisch geweld al wordt opgevangen in de ‘eigen regio’ (vooral Afrika en Azië) verzwijgen de xenofobe partijen liever. De facto willen ze de grenzen potdicht.

‘De FPÖ is niet tegen immigranten’, zegt Peter Sichrovsky, secretaris-generaal van de FPÖ en europarlementslid, wat geïrriteerd. ‘Wij wonnen de verkiezingen niet dankzij het migratiethema, maar omdat Haider de al veertig jaar bestaande machtsbalans van socialisten en christen-democraten wilde breken. In belangrijkheid stond immigratie op de vijfde plaats. We hebben ook andere ideeën. Het gedachtegoed van de FPÖ is een mix van sociale issues als steun aan gezinnen, alleenstaande moeders en andere zwakken in de maatschappij en een klassiek neoliberale aanpak op het economische vlak.’

NAAR HET CENTRUM

Sichrovsky zegt dat de bijeenkomst in Karinthië fel overroepen is. ‘Dewinter was al vaker met vakantie in Karinthië en Mölzer heeft al vaker bijeenkomsten georganiseerd.’ Ironisch: ‘Weet u, ze maakten een gezamenlijke bergwandeling door de bloemrijke alpenweiden.’

Sichrovsky: ‘In het Europees parlement wilde niemand met ons samenwerken. Dus het idee van een Europese lijst is een goed idee. Alleen willen we dat niet doen met niet-democratische partijen als het Vlaams Blok of Jean-Marie Le Pen (Front National). Als we samengaan, dan denk ik meer aan de Nederlandse LPF, de Deense DF en de partij van Fini.’

Gianfranco Fini hervormde de neofascistische Italiaanse MSI in 1994 tot de Alleanza Nazionale. Die openlijke afstand van het radicalisme maakte Fini salonfähig en vorig jaar werd zijn partij door premier Silvio Berlusconi gevraagd om in de regering te stappen.

Volgens Sichrovsky heeft Fini de juiste weg gekozen: ‘Ik zie een overeenkomst met de linkse partijen in de jaren ’60. De communistische partijen hebben toen hun stalinistische dogma’s afgeschud om deel te kunnen nemen aan regeringen. Ze zijn richting centrum opgeschoven. Er zijn in een democratie nu eenmaal regels die gerespecteerd moeten worden. Ik heb geen advies aan het Vlaams Blok te geven, maar het beste wat ze kunnen doen, is de stap van Fini volgen. Maar intussen wil ik gerust een dialoog met ze hebben, maar dan informeel. Bij een kop koffie of zo. Maar ik zie het wel als de taak van de FPÖ om het nieuwe rechts in Europa naar het centrum te loodsen.’

Een stapje richting centrum? Dewinter: ‘Sichrovsky heeft ons altijd met de nek aangekeken en wilde nooit een gesprek. Wij gaan onze succesformule niet veranderen. Ons succes bestaat erin dat we recht voor de raap zijn. Wij moeten ons niet bemoeien met de interne keuken van de FPÖ en zij niet met de onze.’ Volgens Dewinter heeft Haider zelf geen probleem met het Vlaams Blok.

Sichrovsky: ‘Haider verkeert niet in de positie om het buitenlands beleid van de FPÖ te bepalen. Haider is nog steeds belangrijk voor de partij, maar ik verzeker u dat zijn opvolgster, Susanne Riess-Passer, een zeer sterke persoonlijkheid is en absoluut geen buikspreekpop van Haider. Overigens is het een reële mogelijkheid dat Haider in de periode 2004-2009 een rol zal spelen in de Europese politiek.’

Vanaf 2009 zal de helft van de zetels in het Europese parlement moeten worden opgevuld door stemmen uitgebracht op Europese lijsten. Het elkaar opzoeken is voor de extreem-rechtse partijen, vrij marginaal in het Europees parlement, dus ook een kwestie van overleven.

Maar hoe zit het nu met de migranten? Op welke toon ze het ook zeggen, het is duidelijk dat alle rechts-nationalistische partijen in Europa dezelfde snaar betokkelen. En daarmee de vox populi en dus ook andere politieke partijen in Europa dirigeren.

Sichrovsky: ‘We vergroten de druk op de immigratiepolitiek van de EU. We zien dat zelfs linkse partijen hun beleid bijsturen. Het is ook een probleem voor de mensen. Oostenrijk heeft het hoogste percentage buitenlanders van de EU. Het verschil dat wij maken, is dat we een niet-racistisch migratiebeleid willen, dat wel op een intelligente manier de problemen van de immigratie zal aanpakken. Links heeft op dit vlak geen enkel antwoord. Dat kan alleen met morele argumenten komen. Je bent een goeie als je vóór immigratie bent.’

Wat Dewinter bedoelt met zijn ‘succesvolle formule’ is duidelijk: ‘We willen strenge migratiewetten. Een migratiestop, in die zin dat we het asielmisbruik willen stoppen.’ Als kers op de taart wil de nieuwe rechtse zuil in wording het Vluchtelingenverdrag van Genève aanpakken. Sinds 1951 is dit de enige internationale context die vluchtelingen nog enige bescherming biedt. ‘Ja, wij willen dat verdrag herschrijven’, zegt Dewinter.

Maar wat zal er nu volgen uit de Europese nieuw-rechtse besprekingen? Dewinter: ‘We hebben afgesproken dat we een programmaplatform met vijf pijlers zullen schrijven. Op één staat migratie, op twee veiligheid, op drie de Europese moloch, op vier het thema familie, op vijf een propere-handenpolitiek. In het najaar volgt een tweede bespreking en in januari zou een en ander met een tegenbezoek van Haider aan Antwerpen beklonken kunnen zijn.’ Fort Europa in de steigers.

Hans van Scharen

‘Haider heeft het me ook letterlijk gezegd, dat als wij als politieke stroming willen overleven, we ons moeten verenigen.’