Bijna twee jaar na zijn arrestatie begint op 19 oktober het proces tegen Saddam Hoessein. Dat wordt een moeilijke oefening in rechtvaardige rechtspraak. En tegelijk een les in moderne geschiedenis voor de Arabische massa’s.
Het wordt zeker een merkwaardig proces. Om te beginnen omdat het de eerste keer is dat een Arabische dictator publiek terechtstaat voor misdaden die hij, onder meer, tegen zijn eigen volk heeft gepleegd. De beelden uit de rechtszaal zullen door middel van satellieten en de populaire nieuwszenders tot in de verste uithoeken van de Arabische wereld te zien zijn. Het proces kan zo in een brede kring in het Midden-Oosten ook een therapeutische en een educatieve waarde hebben.
Het wordt tegelijkertijd een merkwaardig proces door de formule die het bijzondere tribunaal koos om Saddam Hoessein en zijn medestanders te berechten. Er zullen uiteindelijk twaalf tot vijftien verschillende processen worden gevoerd, waarbij altijd een andere misdaad van de dictator en zijn omgeving centraal zal staan. Het wordt op die manier ook een uitputtingsslag. Maar het bijzondere tribunaal wou niet het risico lopen om snel in een uitzichtloze procedureslag te belanden. Het wil de zaak liever eenvoudig houden.
Op die manier komen onder meer de campagne in 1987 en 1988 aan bod, waarbij duizenden Koerden om het leven kwamen toen ze uit hun woonplaats werden verdreven. De aanval met chemische wapens op de Koerdische stad Halabja in 1988, waarbij vijfduizend mannen, vrouwen en kinderen stierven. De invasie van Koeweit in 1990. De bloedige onderdrukking van de sjiieten in het zuiden van het land, na de eerste Golfoorlog in 1991. De executie van verschillende politieke en religieuze leiders. En zo verder. Saddam zou zich schuldig hebben gemaakt aan genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Hij zou rechtstreeks verantwoordelijk zijn voor de dood van ten minste twee miljoen mensen.
Saddam Hoessein werd in 1937 in de buurt van het stadje Tikrit geboren, ten noorden van Bagdad. Tikrit is een plek met geschiedenis. Het was ook de stad waar de legendarische islamitische legerleider Saladin thuis was, die in de twaalfde eeuw met succes tegen de kruisvaarders vocht en Jeruzalem heroverde.
In 1957 wordt Saddam lid van de socialistische Baathpartij, die haar inspiratie onder meer bij het pan-Arabisme van de Egyptische leider Gamal Abdel Nasser zoekt. Twee jaar later al wordt hij na een mislukte aanslag op de toenmalige Iraakse premier bij verstek ter dood veroordeeld en moet hij op de vlucht naar Syrië en Egypte. Terug in Bagdad brengt hij de Baathpartij in 1968 mee aan de macht. In 1979 schuift hij zijn neef en president Ahmed Hassan Al-Bakr aan de kant om zelf alle macht in handen te nemen – in de partij en in het land. Hij propt het hele machtsapparaat vol met familieleden en vertrouwelingen en vestigt een ruwe dictatuur.
Acht maanden op de vlucht
In 1980 begaat hij een eerste, zware fout. Hij valt zijn buurland Iran aan, dat na de machtsovername door ayatollah Ruhollah Khomeiny verzwakt lijkt. De oorlog duurt acht jaar en Saddam zet volop zijn chemische wapens in. Hij krijgt onderweg steun van de Fransen en, vooral, de Amerikanen, die nog een rekening met Teheran hebben openstaan. Die Amerikaanse steun maakt Saddam blind. Als hij in 1990 het kleine Koeweit bezet, gelooft hij dat Washington zich daar niet zal tegen verzetten. Het is het begin van het einde. Maar het zal nog twaalf jaar duren, vooraleer Saddam door Amerikaanse soldaten uit een kuil op het erf van een boerderijtje in de buurt van Tikrit wordt geplukt. Hij is dan al acht maanden op de vlucht, haveloos en uitgeput. Maar nog altijd zwaarbewapend.
De Amerikanen hadden het liever anders gezien, maar het proces begint niet met een van de grote en meer bekende misdaden waarvan Saddam wordt beschuldigd. De Iraakse rechters willen eerst een slachting in het stadje Dujail behandelen. Daar mislukte in 1982 een aanslag op het leven van de toenmalige president, die bij wijze van represaille 150 burgers liet doodschieten. Het is een relatief eenvoudige zaak, waarbij er weinig fout kan gaan.
Saddam en zijn advocaten zullen opwerpen dat de oorlog die een einde maakte aan zijn bewind illegaal was, en dat hij dus nog altijd de president van Irak in functie is. Als dat zo zou zijn, dan zou hij immuniteit genieten – en dus vrijuit gaan. Zijn verdediging zal ook proberen te bewijzen dat hij zich moest verdedigen tegen aanvallen op zijn regime. Een beetje zoals George W. Bush Amerika na 11 september 2001 heeft verdedigd, met zijn aanval op Afghanistan. De advocaten zullen ook proberen om enkele opeenvolgende Amerikaanse presidenten te laten getuigen, in de hoop dat de weinig samenhangende Amerikaanse politiek een ander licht werpt op het bestuur van Saddam.
Het zal uiteindelijk allemaal niet baten. De landen van de Europese Unie gruwen bij de gedachte. Maar de kans dat Saddam Hoessein aan de doodstraf ontsnapt, wordt zeer klein geacht.
H.v.H.
