President Thabo Mbeki van Zuid-Afrika nam vorige week vervroegd ontslag. Op aandringen van zijneigen partij.
door Hubert van Humbeeck
Het is geen dagelijks spektakel dat een regeringspartij van haar eigen president eist dat hij enkele maanden voor het einde van zijn ambtstermijn opstapt. De beslissing van het Zuid-Afrikaanse African National Congress (ANC) dat Thabo Mbeki direct weg moet, kan moeilijk anders worden begrepen dan als een regelrechte vernedering. Mbeki leidde de partij twaalf jaar en was bijna tien jaar president van Zuid-Afrika. Hij werd na het einde van het apartheidsregime de architect van het nieuwe Zuid-Afrika genoemd.
Met die pijnlijke afgang voor de voormalige rechterhand en opvolger van Nelson Mandela komt er een voorlopig einde aan de strijd om de macht in het ANC en in Zuid-Afrika tussen de stugge intellectueel Mbeki en zijn populistische en charismatische aartsvijand Jacob Zuma. Dat de president aan het kortste eind zou trekken, was al enkele maanden duidelijk. Zuma won de strijd om het leiderschap van de partij. Hij werd daarmee automatisch de kandidaat van het ANC voor de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Mbeki legde zich daar niet voetstoots bij neer.
Mbeki en Zuma waren ooit kameraden in de strijd tegen de apartheid. Mbeki studeerde in het Verenigd Koninkrijk en in de Sovjet-Unie, en werd al vroeg klaargestoomd voor het leiderschap. Zuma haalde zijn wijsheid op straat. Hij bracht tien jaar op Robbeneiland door, in een cel naast die van Mandela. Toen Mbeki in 1999 president werd, was Zuma zijn vicepresident.
In een poging om de economie vlot te trekken, zette Mbeki het land op een meer liberale koers. Zuid-Afrika leek een voorbeeld voor het hele continent. Een model. Maar de balans was niet overal positief. De kloof tussen arm en rijk bleef groter worden. De werkloosheid liep op tot 30 à 40 procent. Bovendien sloeg de houding van Thabo Mbeki over aids de wereld met verstomming. Hij weigerde lange tijd om virusremmende medicijnen in zijn land te verdelen omdat aids, volgens hem, een complot van de farmaceutische industrie was. Zijn minister van Gezondheid prees een dieet van look, limoen, olijfolie en aardappelen aan. Jacob Zuma neemt de ziekte overigens niet veel serieuzer. Nadat hij enige tijd geleden werd vrijgesproken voor de verkrachting van een jonge vrouw, wist hij dat een goede douche veel onheil kan voorkomen.
Daarover ging de botsing tussen Mbeki en Zuma dus niet. De president stuurde zijn vicepresident in 2005 de laan uit, nadat een naaste medewerker van Zuma was veroordeeld in een zaak van smeergeld. Het ontslag maakte van Zuma een anti-Mbeki. Hij kreeg de steun van de vakbonden en de communisten en maakte van de jongerenbeweging zijn stootgroep. Volgens de aanhangers van Zuma is Mbeki de voeling met de Zuid-Afrikaanse realiteit kwijt. Twee weken geleden schrapte een rechter een reeks klachten wegens corruptie tegen Zuma omdat ze, volgens de rechter, politiek waren geïnspireerd. Op last van Thabo Mbeki. Daarmee was de maat voor het ANC vol.
Zuid-Afrika bevindt zich nu op een riskant keerpunt. Waarnemers vrezen dat Zuma het land een ruk naar links laat maken. Hij moet zijn aanhang toch bedanken voor de steun. Dat zal het land investeringen kosten, en geloofwaardigheid. Rond de eeuwwisseling leek Zuid-Afrika even een soort land van belofte te worden. Die verwachting mag weer worden bijgesteld.
