Hoe een Syrische auteur via het internet en de boekdrukkunst de Renaissance wil teruggeven aan de islamitische wereld – waar ze vandaan kwam.

Ammar Abdulhamid: ‘Een verborgen leven’, De Geus, Breda, 190 blz., euro 18. www.amarji.org

Ammar Abdulhamid, zegt de flaptekst van zijn boek, is geboren in Syrië in 1966. Studeerde in Wisconsin, USA. Katholiek lager onderwijs gevolgd in Damascus, maar in latere jaren tot de fundamentalistische islam bekeerd – totdat de Iraanse fatwa die Salman Rushdie ter dood veroordeelde op basis van een niet gelezen boek hem ook daarmee deed breken. Nu had hij, weer in Damascus – dat staat niet langer op de flap, dat komt boven in de conversatie -, een boek geschreven, in het Engels. Zijn derde roman, maar de enige die in druk verschenen is, de andere zitten op het internet op zijn website. ‘Nee, daar verdien je niets mee, maar het heeft me een beetje ervaring gegeven, en wat mond-tot-mondreclame.’

De roman, Een verborgen leven, oorspronkelijk genaamd Menstruation, is zelf even intrigerend en ‘onwaarschijnlijk’ als zijn modernistische Syrische auteur. Van bouw kan hij nog het best met een soort educatieve poppenkast vergeleken worden, met personages die een voor een opkomen, terzijdes mompelen naar het publiek, hun zielenroerselen blootleggen, en dan onverklaard tot acties overgaan die de kinderen, enfin, het publiek, betoveren, maar die niet echt uit het voorafgaande voortvloeien. De schrijver zegt niet alles, hij geeft dingen aan. Die personages zijn ook meer typefiguren dan echt als levend uitgewerkte mensen, en de taferelen van dit ‘filosofische sprookje’ zijn ook eerder achter elkaar getoonde prenten dan een echte ‘bewegende film’. Geregeld onderbreken ze de actie om zich over te geven aan abstracte, religieus-filosofische overpeinzingen. Gegeven het thema doet het soms denken aan de minder spectaculaire geschriften van de Markies de Sade.

SEKS EN POLITIEK

Dat thema is het verband tussen seksualiteit en religie en, omdat godsdienst ook politiek is, tussen seks en politiek tegen de achtergrond van de Verlichting in de islamitische wereld. Een hele brok, en wie al wat rondkeek in die wereld en zich, schuchter, een beeld vormde van de problematiek, kan niet anders dan dit een adembenemend boek vinden. Seks, kinderen, gelijkheid van man en vrouw, verkrachting in het huwelijk of juist niet, echtscheiding, sluiers, homofilie en lesbische liefde, tot en met de geloofwaardigheid – en toelaatbaarheid – van een atheïstisch intellectuelenechtpaar dat zich voor de rest voorbeeldig gedraagt, het passeert allemaal de revue, een beetje aan elkaar gemompeld door een gelovige jongen met een ‘absolute neus’, wat wil zeggen dat hij niet alleen menstruatiebloed (vanwaar de oorspronkelijke titel), maar ook de emoties van de mensen kan ruiken. En dus ook het op en neer gaan van hun relaties.

Wat onze schrijver daarover te melden heeft, te weten dat seks normaal is, veel beoefend wordt en niet noodzakelijk schuldgevoelens hoeft mee te brengen, is naar West-Europese normen niet zo revolutionair. Maar een Syriër in Damascus die begin 21e eeuw homofiele en lesbische relaties verdedigt, en biseksualiteit, en dat op een ietwat didactische toon die aan voorlichtingsfolders uit de jaren zestig doet denken, is al minder evident. Geen wonder, dat de man in het Engels schrijft.

‘Ja natuurlijk,’ zegt hij, ‘die roman gaat over seksuele bevrijding in onze samenleving. De bevrijding begint bij de seksualiteit omdat de repressie daar ook mee begon. Het eerste wat ayatollah Khomeiny deed toen hij zijn islamitische republiek voor elkaar had, was de vrouwen een chador opleggen. Met andere woorden, fundamentalisme en godsdienst zien seks zelf als het centrum van de problemen. Als je seksuele repressie centraal stelt in je wereldbeeld, zal de bevrijding verplicht zijn seksuele bevrijding centraal te stellen. Dus dit is een manier om die cyclus te doorbreken, dat je zegt: ik beslis over mijn eigen lichaam, ik beslis als vrouw zelf of ik een sluier ga dragen of niet, of ik aan seks ga doen of niet, daarover beslis ik, jij niet. Als je vrij bent om met je lichaam te doen wat je wilt, ben je ook vrij om te denken wat je wilt.’

Het eerste wat hij zegt, als we mekaar zien in Amsterdam, is dat hij bezig is aan een langetermijnproject, over een periode van twintig tot dertig jaar: ‘Wij hebben een droom, te weten het op gang brengen van een Arabische intellectuele renaissance. Dat dachten we te kunnen bereiken onder andere door alle westerse klassieken te vertalen, of toch een groot deel ervan. Door de beweging om te keren die de Renaissance voortbracht, namelijk de vertalingen uit het Grieks en Arabisch naar Europese talen, zouden wij uit de Europese talen terug naar het Arabisch vertalen. Boeken van Hobbes en Locke, Voltaire en Kierkegaard en Thomas Mann enzovoort. En we willen het werk van die grote namen in zijn geheel vertalen, niet zomaar een artikeltje hier en daar, ze drukken op goedkoop papier, ze op het internet zetten. En binnen twintig, dertig jaar, zullen mensen hier daar commentaren op geschreven hebben, en discussie en dialoog erover gewekt, en zo zullen wij in staat zijn deze renaissance te helpen genereren.’

romans met een boodschap

‘Nu zijn we op zoek naar financiering voor het project, dat we in stukjes opgedeeld hebben. De tweede stap wordt dan jonge Arabische schrijvers en intellectuelen te helpen, die nog niet gehoord werden, om een goede uitgever te vinden en gepubliceerd te worden. Wij hopen onze eerste boeken dit jaar op de markt te brengen. Dit gaat natuurlijk over de lange termijn, je brengt geen renaissance op gang in een paar dagen. Ik hoop dat de Arabische wereld tegen de tweede helft van de 21e eeuw, eender wat er politiek te gebeuren staat, op cultureel vlak een zeer interessant deel van de wereld zal zijn. Zodat de atmosfeer van uitzichtloosheid die nu heerst, gekeerd kan worden. Ook de economie moet tegen die tijd verbeterd zijn. Daar zal een ander voor moeten zorgen, ik neem het culturele stuk voor mijn rekening, ik kan niet alles alleen doen. Ik heb ook geen problemen met romans met een boodschap erin. Max Havelaar bevat een heel directe boodschap.’

Abdulhamid is voorstander van een moderne staat, geen islamitische staat. ‘Laat de godsdienst een individuele aangelegenheid zijn. Of een sociale, er zijn genoeg mensen die nog geloven. Nee, het is niet gevaarlijk atheïst te zijn. Het is niet aanvaardbaar voor de mensen, maar niet gevaarlijk. De islamitische groepen in Syrië zijn erg zichtbaar, maar niet gewelddadig. In feite hebben wij heel wat atheïstische schrijvers. We hebben ook communistische partijen in Syrië, en een aanvaarding, in zekere zin, van leken. Dat wil niet zeggen dat het gemakkelijk is. Deze roman kan niet in het Arabisch gepubliceerd worden, dat wordt niet toegelaten, tenzij op heel beperkte schaal. Dus, gemakkelijk is het niet, maar niemand zal je met de dood bedreigen. Ik voel me niet bedreigd. Als ik de regering zou aanvallen, dán zou mijn leven bedreigd worden.’

Sus van Elzen