In de oorlog om Kosovo komt het accent stilaan meer op diplomatie en overleg te liggen.
Alweer werd een geheim wapen gedemonstreerd in de oorlog die zo niet mag heten: de “grafietbom” schakelt op de meest ongelegen momenten de elektriciteit uit in Servië. Het kan het begin van een nieuwe tactiek zijn in wat de Londense The Economist een “verknoeide oorlog” noemt. Maar voorlopig weegt die nog niet op tegen Slobodan Milosevic eigen wapen: de verdrijving van de geterroriseerde Kosovaarse bevolking gaat onverminderd door. Volgens rapporten van het VN-commissariaat voor de vluchtelingen gaat die zelfs gepaard met steeds meer misdaden, moorden, martelingen en massaslachtingen. Er zijn daar in Kosovo lieden bezig die geen andere toekomst voor zichzelf meer zien dan de eigen onvoorwaardelijke overwinning op de wereld – en die van hun twijfelachtige leiders, de heer Milosevic en zijn Mira Marcovic.
Eind vorige week werd op het Navo-hoofdkwartier ook de balans opgemaakt van de toegebrachte schade aan tanks en zware artilleriestukken: 200 van de 1300 stuks zijn uitgeschakeld. Twintig procent noemde de Navo-woordvoerder dat, en de alliantie was daarmee goed op weg om de Serviërs hun arsenaal te halveren – waarna ze volgens een of andere militaire theorie niet meer zouden kunnen vechten. Militaire rekenkunde? Of houdt de Navo ook zaken achter? Over die Apache-aanvalshelikopters bijvoorbeeld, waarvan ze er al twee verloren heeft, één op training nog voor hij werd ingezet. Waarom zijn ze nog niet ingezet, deze “koningen van de nacht”? Omdat ze in het donker moeten vliegen, en eerst het terrein moeten leren kennen. Intussen zijn er toch al maar een paar honderd Apaches bijbesteld bij de VS, die in totaal over 850 toestellen beschikken.
DIPLOMATIEKE DANSPASSEN
Interessanter dan de eigenlijke oorlogsvoering die volgens alle bronnen nog héél lang kan duren, waren vorige week de diplomatieke ontwikkelingen. Terwijl Milosevic in Belgrado het ene ballonnetje na het andere opgooit, zetten de westerse Navo-bondgenoten hun beste beentje voor om Rusland aan hun kant te krijgen. Milosevic had de week tevoren zijn drie Amerikaanse krijgsgevangenen vrijgelaten en dominee Jesse Jackson een brief voor VS-president Bill Clinton meegegeven. Daarin stelde hij een topontmoeting tussen hen beiden voor om de zaken in der minne te regelen. Clinton ging er niet op in. Vorige week kwam er een tweede signaal uit Belgrado, waar een bron dichtbij de regering liet weten dat een “lichtbewapende VN-politiemacht” met daarin een Russisch contingent en neutrale of zich afzijdig houdende Navo-landen zoals Griekenland voor Servië wellicht aanvaardbaar zou zijn. Belgrado verdedigt immers het standpunt dat Navo-landen niet in aanmerking kunnen komen om de troepen te leveren die de vrede moeten garanderen, en zeker de Navo-landen niet die mee hebben gebombardeerd. Een stap vooruit werd dit voorstel niet echt genoemd, en wellicht was het ook geen echt voorstel, maar een poging om een opening te zoeken. Hoewel de etnische zuivering in Kosovo anderzijds gewoon voortgaat.
Een derde signaal kwam woensdag 5 mei, met de aankomst in Rome (met de Falcon-jet van de Italiaanse regering) van de Kosovaarse gematigde leider Ibrahim Rugova en zijn familie. De Italiaanse premier Massimo D’Alema had daarover met Milosevic getelefoneerd. De katholieke San Egidio-gemeenschap, die zich al lang met Kosovo bezighoudt, had Rugova uitgenodigd en in Belgrado bemiddeld voor zijn vertrek.
Ibrahim Rugova werd bij het begin van de bombardementen dood gewaand, dook dan weer op in een gemanipuleerd “gesprek” met Milosevic op de Servische tv en verbleef nadien onder huisarrest. Het kan de politieke macht van de man niet ten goede gekomen zijn. Door zijn contacten met Milosevic is hij voor veel Kosovaren weinig minder dan een collaborateur en een verrader. Zijn vijanden van het “Kosovaars bevrijdingsleger” UCK doen daar natuurlijk nog een schepje bovenop. Nog voor Rugova goed en wel in Rome was gearriveerd, lieten zij weten dat hij alleen zichzelf vertegenwoordigt en dat zijn partij niet voor de Kosovaarse Albanezen kan onderhandelen. Men leze: het UCK onderhandelt liever zelf voor de Kosovaarse Albanezen, en het acht het moment gekomen om in het zog van de Navo een macht op te eisen die het zelf nooit had kunnen veroveren. Zeker nu de internationale diplomatie plannen opstelt die gewag maken van een ontwapend of gedemilitariseerd UCK. Hoedanook, niet alleen het UCK vroeg zich af wat Ibrahim Rugova in Italië kwam doen.
VS-staatssecretaris Madeleine Albright zou hem hebben willen spreken nog voor hij de pers te woord stond, om te vermijden dat hij zou oproepen om de bombardementen te staken – maar zeker kunnen we dat niet weten. Uiteindelijk kwam hij met een vrij voorspelbare boodschap: Hij blijft weliswaar een pacifist maar staat achter de principes die intussen door de G8 in Bonn zijn uitgewerkt. Dat wil zeggen het inzetten van een internationale vredesmacht in Kosovo, met deelname van de Navo. Terugtrekking van de Servische troepen, en de noodzakelijke voorwaarden scheppen door een terugkeer van de Kosovaarse – maar ook van de Servische – vluchtelingen.
Daarmee heeft hij natuurlijk niet veel gezegd. Maar aangezien Rugova voorlopig de enige gematigde tegenhanger van het UCK blijft en in Rome ongetwijfeld meer politieke armslag heeft dan onder huisarrest of in een “leeg” Kosovo, kan hij misschien een rol spelen in het neutraliseren van het UCK.
DE ACHT LEIDERS IN BONN
Want intussen waren de wereldleiders bijeengekomen in Bonn. Bill Clinton, die wel op campagne lijkt om zijn oorlog te promoten, was – via het Navo-hoofdkwartier in Brussel – naar Duitsland gegaan om daar met de aarzelende coalitiepartners van Gerhard Schröder te gaan praten. Iedereen keek intussen uit naar wat de speciale gezant van het Kremlin, Viktor Tsjernomyrdin, bij Milosevic en de Amerikanen uit de brand had kunnen slepen.
Uiteindelijk kwam de vergadering in Bonn tot een algemeen akkoord – met diplomatiek toegedekte lacunes – dat niet zo veel afwijkt van de vijf voorwaarden van de Navo-landen. Dat betekent:
het onmiddellijke – en controleerbare – stopzetten van het Servische geweld en de repressie in Kosovo.
De terugtrekking uit Kosovo van de Servische militaire, paramilitaire en politiemacht.
Het inzetten in Kosovo van “effectieve internationale burgerlijke en veiligheids-eenheden”, aanvaard en gesteund door de VN.
De oprichting van een interimbestuur voor Kosovo, door een beslissing van de VN-Veiligheidsraad, om alle Kosovaren een terugkeer naar een normaal leven te garanderen.
De vrije en veilige terugkeer van alle ontheemden, en de onbeperkte toegang tot Kosovo voor humanitaire hulp-organisaties.
Een actieve politiek om een tijdelijk politiek kader te creëren waarbij Kosovo een grote mate van zelfbestuur krijgt, ten volle rekening houdend met de akkoorden van Rambouillet én met de principes van soevereiniteit en territoriale integriteit van de Federale Republiek Joegoslavië en de andere landen van de regio. Alsmede de demilitarisatie van het Kosovaarse Bevrijdingsleger.
Een alomvattende aanpak van de economische ontwikkeling en stabilisatie van de regio.
Met deze lijst moeten de G8 nu een resolutie van de VN-Veiligheidsraad voorbereiden en concrete stappen bedenken om tot een politieke oplossing van de crisis in Kosovo te komen. Ondertussen zullen zij ook de Chinese regering op de hoogte brengen, want die kan in de Veiligheidsraad nog altijd zijn veto stellen.
De bedoeling van dit ontwerp tot vredesplan is natuurlijk Rusland bij de Alliantie te betrekken en haar “natuurlijke” bondgenootschap met Servië te ondermijnen. Daarvoor moeten toegevingen worden gedaan: de vaagheid over de internationale interventiemacht, de naam en de samenstelling daarvan, al dan niet onder Navo-leiding. De verwijzing naar Joegoslavische soevereiniteit. Maar ook met de verschuiving naar de VN, waarin Moskou een grotere rol speelt en die de alliantie de legaliteit zou verlenen die ze nu mist. Een bijkomende bedenking is dat, als Kofi Annan de algemene leiding krijgt over de operatie in plaats van Javier Solana, Washington en Moskou samen een oplossing zouden kunnen uitwerken waarbij voor Milosevic geen plaats meer is. Maar de vrede is wellicht nog veraf. Dat wordt het best geïllustreerd door de belofte van Bill Clinton om nog eens een tweehonderdtal bommenwerpers naar de regio over te vliegen.
Sus van Elzen
