Hoe anticipeert België op terrorisme? Zijn wij klaar om onze eigen ‘elf september’ op te vangen? Een reportage over de reactie van Belgische veiligheidsdiensten op twee fictieve aanslagen, aan de hand van bestaande scenario’s.

Met een van de tachtig camera’s die het domein van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) in het Brusselse Evere bewaken, zoemt de veiligheidsagent in op een traag langsrijdende wagen. Hij noteert de nummerplaat om eventueel bij de federale politie gegevens over het voertuig op te vragen.

De man is extra alert, want enkele weken geleden pikten de camera’s twee verdachte personen op, die vanuit een wagen een in een plastic zak verborgen camera op het domein gericht hielden. De politie werd verwittigd, maar de mannen waren weg voor een patrouille ter plekke was – de NAVO is niet bevoegd voor de veiligheid buiten zijn omheining. Het voertuig bleek gestolen.

07.15 UUR. Een enorme knal dreunt door de gebouwen van de NAVO. De dienstdoende inspecteur veiligheid duwt in een reflex op de knop die de alarmsirenes in werking zet. Tegelijk grijpt hij naar de telefoon waarmee hij een directe verbinding heeft met de politie van het Hoofdstedelijk Gewest Brussel.

07.16 UUR. Er komt een telefoontje met een noodoproep over een ontploffing bij de NAVO binnen op de 100-centrale aan de Helihavenlaan in de Brusselse Noordwijk. Onmiddellijk wordt het draaiboek voor de opvang van de crash van een groot vliegtuig geactiveerd, dat ook van kracht is voor aanslagen op de NAVO. Het plan is toegespitst op de bestrijding van twee simultane branden met aandacht voor de specifieke effecten van een vliegtuigcrash.

07.18 UUR. Vanuit de brandweerkazerne aan de Jules Bordetlaan in Evere vertrekken de eerste brandweerwagens richting NAVO. Ook op de hoofdkazerne aan de Helihavenlaan en op diverse voorposten van de Brusselse brandweer rijden wagens uit. Twintig wagens met zestig manschappen worden ingezet. Ondertussen komen de eerste politiewagens op de site aan. De eerste wegen worden afgezet.

07.18 UUR. Het bericht over de ontploffing bereikt via verschillende kanalen, zoals de brandweer die verwittigt dat ze opgeroepen is, de permanentie van het Crisis- en Coördinatiecentrum van de Regering (CGCCR) in de Brusselse Hertogstraat, tegenover het kabinet van premier Guy Verhofstadt. Directeur Jérôme Glorie van het CGCCR wordt op de hoogte gebracht en beslist, na overleg met kabinetschef Koen Dassen van minister van Binnenlandse Zaken Antoine Duquesne, een crisiscomité samen te roepen.

07.20 UUR. De inspecteur van de NAVO heeft de explosie gelokaliseerd in de kantoorgebouwen in de noordoostelijke hoek van het complex. Er is brand uitgebroken en er is sprake van slachtoffers. Hij beslist om over te gaan op scenario B van het kersverse, door het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken goedgekeurde evacuatieplan. Dat voorziet dat de aanwezigen via de voorkant van het gebouw naar de Leopold II laan worden geëvacueerd, terwijl de hulpdiensten arriveren aan de achterkant, via het domein van het militaire hoofdkwartier.

07.21 UUR. Het medisch rampenplan van het gewest Brussel wordt geactiveerd. Medische urgentieteams (MUG’s) van vijf ziekenhuizen (de academische ziekenhuizen van UCL, VUB en ULB, het Sint-Pietersziekenhuis en het Sint-Elisabethziekenhuis) rukken uit. Er vertrekken ook verschillende equipes van het Rode Kruis en een gespe- cialiseerde eenheid van het brand- wondencentrum van Nederoverheembeek.

07.22 UUR. Directeur Chris Vanneste van de Antiterroristische Gemengde Groep (AGG) wordt verwittigd. Hij roept zijn belangrijkste medewerkers voor crisisberaad samen op zijn kantoor, en stuurt de permanentieverantwoordelijke als verbindingsofficier naar de plaats van de aanslag.

07.23 UUR. Op de NAVO is er een evaluatie gemaakt van wie aanwezig was. Door het vroege uur waren dat minder dan duizend mensen (normaal vijfduizend). De secretaris-generaal was er niet, evenmin als een van de ambassadeurs van de NAVO-landen. De bewaking wordt tot het maximum (150 veiligheidsagenten) opgevoerd.

07.25 UUR. De Brusselse brandweer vraagt de gespecialiseerde eenheden van de luchthaven van Zaventem om zich naar het rampgebied te begeven.

07.30 UUR. Gouverneur Véronique Paulus de Châtelet van de Brusselse agglomeratie kondigt fase drie van het rampenplan af, en installeert een crisiscel in de kazerne aan de Helihavenlaan.

07.33 UUR. Een eerste analyse van de plaats van de ontploffing leert dat het om een aanslag met een lichte raket gaat.

07.35 UUR. De afritten op de grote Brusselse ring richting Evere en Zaventem-luchthaven worden afgesloten. De buurt rond de NAVO wordt geleidelijk geïsoleerd.

07.37 UUR. Kabinetschef Dassen van Binnenlandse Zaken komt op het CGCCR aan en wil onmiddellijk informatie voor een persconferentie.

07.38 UUR. De crisiscel van de NAVO is samengekomen in de NAVO-gebouwen. Ze staat via het CGCCR in permanent contact met de Belgische autoriteiten. Secretaris-generaal George Robertson van de NAVO is naar de militaire vleugel van de NAVO (de Shape) in Casteau gevlogen, waar de bewaking maximaal wordt opgevoerd. Hij ventileert openlijk zijn ongenoegen over het feit dat de negentien NAVO-landen zijn vraag tot de aanleg van een ondergrondse bunker in de hoofdzetel onlangs hebben afgewezen.

07.44 UUR. Verantwoordelijken van diverse ministeries, politie- en veiligheidsdiensten komen op het CGCCR samen om een eerste evaluatie te maken – dat gebeurt deels via telefoon en videoconferentie.

07.55 UUR. Op het kabinet van federaal procureur Serge Brammertz vergaderen magistraten over de te volgen strategie bij het gerechtelijk onderzoek naar de aanslag.

07.59 UUR. Het CGCCR krijgt een telefoontje van Luc Coene, rechterhand van premier Verhofstadt. De premier trekt de afhandeling van de crisis naar zich toe. Coene zal het crisiscomité voorzitten.

08.00 UUR. Op de zetel van de AGG begint het crisisberaad over de vraag wie er achter de aanslag zou kunnen zitten. Uit de eerste evaluatieronde op basis van informatie over wie er aanwezig was op de NAVO en welke activiteiten de organisatie plande, blijkt dat er geen voor de hand liggende aanleiding is dat de NAVO precies nu zou worden geviseerd. De AGG buigt zich vervolgens over de vraag of er nog aanslagen te verwachten zijn. Binnen twee uur moet ze een eerste advies geven.

08.10 UUR. Op het CGCCR begint een vergadering over de vraag welke prominenten en instanties prioritair beschermd moeten worden – zoals andere NAVO-gebouwen en de ambassades van de NAVO-landen. Er wordt ook geadviseerd alle vliegactiviteit boven het Brusselse gewest te verbieden, en er wordt gesproken over het sluiten van de luchthaven.

08.22 UUR. De veiligheidsdienst van de niet ver van de NAVO gelegen Belgische vestiging van de Amerikaanse technologiegigant Microsoft beslist zoveel mogelijk personeel terug naar huis te sturen. Op het CGCCR oordeelt men echter dat het niet nodig is de bedrijven in de buurt van de NAVO te evacueren.

08.30 UUR. Tot veler verbazing komt gouverneur Paulus de Châtelet in modieuze outfit aan in de brandweerkazerne aan de Jules Bordetlaan, waar ze in een geïmproviseerde verklaring aan enkele journalisten haar bezorgdheid uitdrukt over het feit dat de terroristen die achter de aanslag zitten nog in de buurt zouden kunnen zijn. Haar woorden gaan live de ether in.

08.38 UUR. De permanentie van de AGG krijgt een telefoon vanuit het crisiscentrum met de dringende vraag naar informatie over eventuele opvolgingsaanslagen, omdat de hulpverleners ongerust geworden zijn na de woorden van de gouverneur. In aller ijl wordt een eerste ‘consolidatienota’ opgesteld met de boodschap dat de kans op een tweede aanslag op dezelfde site klein is.

08.48 UUR. Op de Brusselse binnenring rijdt een vrachtwagen ter hoogte van Zellik in op de staart van de file. De ravage is groot. Ook voor dit incident wordt het rampenplan geactiveerd.

09.05 UUR. Een ploeg van de mijnopruimingseenheid van het leger (Dovo) komt ter plekke om mee te helpen aan het onderzoek van de aanslag.

09.15 UUR. Premier Verhofstadt geeft, geflankeerd door minister Duquesne, een persconferentie in het Résidence Palace aan de Wetstraat, waar een permanent perscentrum is geïnstalleerd. De premier bevestigt dat het om een aanslag gaat en geeft een overzicht van de getroffen maatregelen, maar ontkent dat er aanwijzingen zijn voor Paulus de Châtelets stelling dat de terroristen nog in de buurt zouden zijn.

09.33 UUR. Rudimentair onderzoek wijst uit dat de aanslag gebeurde met een light antitank weapon (LAW) dat ten noorden van het NAVO-domein werd afgevuurd.

10.00 UUR. Op het crisiscentrum begint een eerste grote vergadering over de aanslag onder voorzitterschap van Verhofstadt.

10.21 UUR. De mijnopruimers van het leger vinden de eerste stukken van de raket en beginnen hun documentatie uit te pluizen naar informatie over de aard van het wapen en de groepen die erover zouden beschikken.

10.48 UUR. Speurders van de politie zetten een braakliggend terrein af achter de hoofdzetel van autogigant Toyota, zo’n kilometer ten noorden van de NAVO, in de veronderstelling dat de raket daar werd afgevuurd.

***

11.34 UUR. Een kleine jet slaat in op de gebouwen van de kerncentrale van Doel. De klap is enorm. Vanuit de controlezaal, waar de besturing van de centrale gewaarborgd wordt, neemt men contact op met het kaderlid van wacht. Dat slaat alarm en verwittigt de bevoegde instanties via het noodnummer 100. Er gaat een rechtstreeks signaal (niveau notificatie 2 op een schaal tussen 0 en 4) naar het Crisis- en Coördinatiecentrum van de Regering (CGCCR).

11.35 UUR. In de kerncentrale begint het opmeten van de schade en de evacuatie van de ongeveer duizend aanwezigen. De mensen worden door middel van sirenesignalen naar grote evacuatiezalen geleid, waar ze in principe zullen blijven zolang er geen gevaar is dat er radioactief materiaal vrijkomt.

11.36 UUR. Vanuit de brandweerkazerne Westakkers in Beveren vertrekken een commando- en tien brandweerwagens. De brandweer brengt ook gouverneur Herman Balthazar van de provincie Oost-Vlaanderen op de hoogte.

11.37 UUR. In een zone tot vijftien kilometer van de centrale beginnen sirenes van de civiele bescherming te loeien.

11.38 UUR. Op het CGCCR wordt een beperkt comité van coördinatie onder voorzitterschap van emergency director André Clymans van het ministerie van Binnenlandse Zaken samengeroepen. Er wordt beslist urgentieniveau 2 van de nucleaire noodplanning af te kondigen. Het nucleaire noodplan voorziet ook in de activering van speciale cellen voor evaluatie, meting en informatie.

11.39 UUR. Gouverneur Balthazar installeert in het provinciehuis van Gent een coördinatiecomité (CC-PROV). In de brandweerkazerne van Beveren wordt een operationele provinciale commandopost (CP-OPS) opgezet. Het CGCCR verwittigt ook gouverneur Camille Paulus van de provincie Antwerpen.

11.40 UUR. De permanentiechef van het CGCCR licht het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) in het Oostenrijkse Wenen in over het incident, en informeert via een beveiligd e-mailsysteem Nederland en de andere Europese landen.

11.41 UUR. De eerste ziekenwagens uit het medisch interventieplan van Oost-Vlaanderen zijn onderweg: de MUG-eenheden van het Antwerpse Stuyvenbergziekenhuis en de kliniek Maria-Middelares in Sint-Niklaas, en ziekenwagens van de brandweerkorpsen van Lillo, Beveren en Gent, alsook een snel interventieteam van het Rode Kruis.

11.42 UUR. De politie van Beveren organiseert ‘ontradingsperimeters’ op de (weinige) wegen in de richting van de kerncentrale, waarmee het verkeer van journalisten en eventuele ramptoeristen afgeremd kan worden. In het gemeentehuis van Beveren wordt een perscentrum opgezet.

11.45 UUR. Directeur Vanneste van de AGG activeert een tweede crisiscel om de aanslag op Doel te bestuderen en na te gaan of er een verband is tussen dit incident en dat aan de NAVO. Hij vertrekt zelf naar het CGCCR om er aan het crisisberaad deel te nemen.

11.47 UUR. Experts van de evaluatiecel van het CGCCR hebben gegevens in verband met windrichting ingevoerd in de databank van hun geografisch informatiesysteem (GIS), om op basis van computersimulaties ontwikkeld door het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) en het erkende controleorganisme Association Vinçotte Nucléaire (AVN) te bepalen welke regio’s radioactief besmet zouden kunnen worden. Blijkt dat een eventuele radioactieve wolk over de haven van Antwerpen in oostelijke richting zal drijven.

11.49 UUR. Na overleg met de controlezaal van de kerncentrale begint de brandweer met het bluswerk.

11.50 UUR. Op de rechteroever van de Schelde worden de eerste wegen afgezet.

12.03 UUR. Via radio en televisie herinnert gouverneur Balthazar vanuit het provinciehuis er alle mensen binnen een afstand van tien kilometer van de kerncentrale aan dat ze het best binnenblijven, ramen en deuren sluiten, eventuele ventilatie afzetten en zoveel mogelijk de berichten op radio en televisie volgen. Schoolkinderen kunnen beter niet worden afgehaald, en worden opgevangen door leraren die daarvoor specifieke informatie kregen. (Deze ‘blijf-binnenmaatregel’ heeft onder meer tot doel zoveel mogelijk mensen van de wegen te houden, zodat hulp- en andere diensten gemakkelijker kunnen opereren.) De mensen dienen ook de jodiumtabletten die ze voor een eventuele radioactieve besmetting gekregen hebben binnen handbereik te houden.

12.04 UUR Gespecialiseerde geneesheren van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) vervoegen zich bij de evaluatiecel Doel op het CGCCR. Uit de eerste contacten via videoconferentie met de mensen in de controlezaal van de kerncentrale blijkt dat er geen tekenen zijn dat het incident in een ramp met vrijstelling van radioactieve stoffen zal uitmonden. Er woedt wel een hevige brand, maar het reactorhart is niet in gevaar.

12.05 UUR Een helikopter van de federale politie dwingt een door de VTM gehuurde helikopter die zich in de richting van de brandende centrale begaf, te landen in een weide in Kruibeke. Het incident is rechtstreeks in het middagnieuws te zien.

12.13 UUR. In de schoot van het door Verhofstadt voorgezeten crisiscomité van het CGCCR wordt zwaar gediscussieerd over de wenselijkheid om tot evacuatie van de haven van Antwerpen over te gaan, omdat er berichten binnenkomen dat arbeiders in paniek de fabrieken van BASF en GM verlaten. De groene minister van Volksgezondheid Jef Tavernier vindt dat er geen risico’s genomen mogen worden, maar onder meer Coene en Verhofstadt pleiten ervoor niet te overhaast te werk te gaan: als de havenbedrijven geëvacueerd worden, zal er ineens een massa volk op straat zijn en verhoogt het risico op ongevallen in de bedrijven.

12.19 UUR. Het CGCCR organiseert een videoconferentie met de kerncentrale van Doel, de gouverneurs van Gent en Antwerpen en de diverse evaluatiecellen. Er wordt beslist niet te evacueren.

12.34 UUR. Na afloop van het video-overleg reist gouverneur Balthazar af naar het crisiscentrum in Beveren.

12.39 UUR. Op het CGCCR wordt druk overlegd welke van de drieduizend gecatalogiseerde gevoelige punten in het land prioritair beschermd moeten worden. De bewaking rond alle nucleaire installaties en chemische hoogrisicobedrijven wordt opgeschroefd. Massa’s faxen vertrekken naar potentiële risicosites om aan te manen tot maximale waakzaamheid. Men zou ook de koning willen evacueren naar een veilige militaire bunker onder de Kemmelberg – dat laatste bericht lekt uit in de media.

13.00 UUR. De VRT meldt in zijn middagjournaal dat koning Albert II weigert zich in een bunker terug te trekken. Hij laat wel zijn familie naar veiliger oorden vertrekken, en blijft de zaak vanuit een niet-gespecificeerde plaats volgen. Zijn diensten melden geen weet te hebben van het bestaan van een bunker onder de Kemmelberg.

13.15 UUR. Op het crisisberaad van het CGCCR licht de directeur van de AGG een eerste analyse over het Doel-incident toe. Hij stelt dat de kans klein is dat er een verband bestaat tussen de twee aanslagen, onder meer wegens het grote verschil in de gebruikte ‘wapens’ en de aard van de doelwitten.

13.45 UUR. Op het crisiscentrum wordt hevig over de evaluatie van de AGG gedebatteerd. Sommigen vinden dat de veiligheid van het land in gevaar is en dat er grootschalige maatregelen nodig zijn. Anderen waarschuwen voor het negatieve effect van overdreven reacties. Verhofstadt hakt uiteindelijk de knoop door en volgt de AGG-analyse. Er komen geen veiligheidsoperaties op landelijke schaal.

15.15 UUR. Op basis van informatie over de handhaving van de koeling in de nucleaire kern van de reactor oordeelt de cel voor evaluatie in het CGCCR dat er geen risico is op het vrijkomen van radioactief materiaal bij de brand in Doel. Het coördinatiecomité beslist dat om 17.00 uur alle plannen voor evacuatie zullen worden afgeblazen en dat de ‘blijf-binnenmaatregel’ vanaf dan niet langer gepromoot zal worden.

15.45 UUR. Speurders ontdekken dat de aanslag op Doel gepleegd werd door een labiele Belgische man met een gehuurde Mystère. Ze gaan ervan uit dat hij over de schreef getrokken werd door de aanslag op de NAVO. Van de daders daarvan ontbreekt elk spoor. Toch neemt het acute gevoel van dreiging stilaan af.

22.20 UUR. Premier Verhofstadt zit relaxed in de sofa van De Laatste Show en laat langs zijn neus weg iets vallen over hinderlijke bemoeienissen van de Amerikanen bij het beheersen van de NAVO-crisis.

Dirk Draulans