Peter Piot, de Belgische ontdekker van ebola en gewezen directeur van UNAIDS, maakt zich grote zorgen om de ontsporende epidemie in West-Afrika. ‘Dit is geen epidemie meer, maar een humanitaire ramp.’
Had u een ebola-epidemie van deze omvang in West-Afrika verwacht?
PETER PIOT: Nee, hoegenaamd niet. Ik dacht altijd dat ebola een veel kleiner probleem was dan aids en malaria, omdat de uitbraken altijd kort en lokaal waren. Pas in juni van dit jaar werd het me duidelijk dat het deze keer fundamenteel anders was dan anders. Ongeveer op hetzelfde moment sloeg ook Artsen Zonder Grenzen alarm.
Nochtans is er een geijkt recept om uitbraken in te dammen: de zieken isoleren en de mensen die met hen in contact komen, nauwlettend opvolgen. Hoe was deze catastrofe dan mogelijk?
PIOT: Door wat men ‘een perfecte storm’ noemt. Als alle omstandigheden elk apart net iets erger zijn dan normaal, kunnen ze samen een ramp veroorzaken. Bij deze epidemie waren veel factoren van bij het begin ongunstig. De getroffen landen hebben net zware burgeroorlogen achter zich, veel artsen waren gevlucht, en de gezondheidszorg is er ingestort. Van de 51 artsen die in 2010 nog in Liberia actief waren, zijn er intussen ook al een pak zelf aan ebola gestorven.
Voor het eerst in de geschiedenis bereikt het virus wereldsteden zoals Monrovia en Freetown. Kan het nog erger?
PIOT: In een grootstad, en zeker in de onoverzichtelijke sloppenwijken, kun je hoegenaamd niet meer achterhalen wie allemaal in contact is gekomen met een zieke. Net daarom maak ik me ook zo grote zorgen om Nigeria. Daar heb je namelijk gigantische steden zoals Lagos en Port Harcourt. Als het virus zich daar vestigt en zich verder uitbreidt, krijg je een onvoorstelbare catastrofe.
Is de epidemie nog onder controle?
PIOT: We moeten alles proberen, we hebben geen andere keuze. Het is een goede zaak dat de VS en enkele andere landen beslist hebben om te helpen, maar Duitsland en België, bijvoorbeeld, zouden nog veel meer kunnen doen. Eén ding moet duidelijk zijn: dit is geen epidemie meer, maar een humanitaire ramp. Er is niet enkel verzorgend personeel nodig, maar ook logistieke hulp, vrachtwagens, jeeps en voedingsmiddelen. Deze epidemie kan de hele regio destabiliseren. We kunnen alleen maar hopen dat we er grip op krijgen.
Kan ze uitgroeien tot een pandemie?
PIOT: Er zullen zeker ebolapatiënten uit Afrika naar Europa komen voor medische hulp. Daardoor bestaat het risico dat ook hier enkele mensen besmet zullen worden. Maar in Europa en de VS zou men een uitbraak moeten kunnen indammen. Ik maak me wel veel zorgen om de vele Indiërs die in West-Afrika werken. Er hoeft er maar één geïnfecteerd te raken en binnen de incubatietijd zijn familie in India te bezoeken om het virus ook daar te verspreiden. In de Indische openbare ziekenhuizen draagt het personeel ook geen handschoenen, en dat houdt een groot risico in.
De genetische kenmerken van het virus veranderen voortdurend. Hoe meer mensen besmet raken, hoe groter de kans dat het virus muteert…
PIOT:… in een vorm die zich makkelijker laat verspreiden dan nu. Dat is echt een doemscenario voor de wereld. Eigenlijk is de mens maar een toevallige en bovendien slechte gastheer voor het ebolavirus. Voor een virus is het namelijk niet zo interessant om zijn gastheer snel te doden, want het wil zich reproduceren. Het zou voor het ebolavirus in feite gunstiger zijn om de mens langer in leven te laten.
Is het realistisch dat het virus zo muteert dat het zich door de lucht kan verspreiden?
PIOT: Zoals de windpokken? Dat is gelukkig extreem onwaarschijnlijk. Een mutatie waarbij de patiënt langer blijft leven, is veel waarschijnlijker, omdat het virus daar voordeel uit kan putten. Maar daardoor zou elke patiënt ook veel meer anderen kunnen besmetten.
Dat is toch speculatie?
PIOT: Zeker. Het is slechts een van de vele manieren waarop het virus zou kunnen muteren. Maar dat het muteert, staat vast.
U hebt er samen met de Wereldgezondheidsorganisatie op aangedrongen om experimentele medicijnen uit te testen. Wat verwacht u daarvan?
PIOT: Patiënten kunnen wellicht het snelste worden behandeld met het bloedserum van ebola-overlevenden. Of die methode, of andere middelen zoals het experimentele middel ZMapp werkelijk helpen, moeten we nog ontdekken. Maar we mogen niet alles verwachten van de nieuwe medicijnen, want voor de meeste patiënten zullen die toch te laat komen.
De testprocedure van twee vaccins is nu pas opgestart. Zal een vaccin uiteindelijk het enige middel zijn dat de epidemie kan stoppen?
PIOT: (denkt lang na) Ik hoop dat het niet zover hoeft te komen. Maar wie weet? Misschien wel.
© Der Spiegel
‘België zou veel meer kunnen doen om te helpen.’
