Jan Braet
Jan Braet Jan Braet is redacteur cultuur bij Knack.

Mythologie en politiek in de films van Alexander Kluge, bij Argos Brussel.

Grote cultuur in een kleine zaal, karig bezet bovendien. Alexander Kluge (78), Duits schrijver en cineast, is met het continue filmprogramma Poetics in between media te gast in de blackbox van Argos, het Brusselse centrum voor kunst en media. Kluge werpt een caleidoscopische blik op geschiedenis, wetenschap, politiek en cultuur. Dat verklaart zijn affiniteit met cultuurfilosoof Walter Benjamin (1892-1940) en diens Passagenwerk, een multifocale tekstmontage over Parijs als hoofdstad van de negentiende eeuw. Terwijl Benjamin fictieve elementen weerde, is Kluge niet bang voor verzinsels. Zo verteld evenwel, dat het waarnemers van het tijdsgebeuren verbaast dat ze niet echt zijn gebeurd. Hij traint zijn publiek in het omgaan met waan en werkelijkheid, en de overlappingen daartussen.

De marxistische Jood Benjamin, op de vlucht gejaagd door de nazi’s, maakte de triomf en ten slotte de instorting van de waanzin niet meer mee. Kluge en zijn generatie bleven op hun hoede voor elke opflakkering, in welke vorm ook. In de ‘loden jaren’ zeventig, met RAF-terreur en communistenjacht, maakten ze samen (Kluge, Fassbinder, Schlöndorff en anderen) de film Deutschland im Herbst (1978), een caleidoscopisch portret van een staat in de greep van de angst, niet in de laatste plaats voor spoken. Zo filmde Kluges ploeg – voor de kerk waar de door de RAF omgebrachte werkgeversbaas Hanns Martin Schleyer begraven werd – een Turk met een geweer, omsingeld door de politie. De man riep uit dat hij een duif wou schieten omdat hij honger had. Kluge, tovenaar aan de montagetafel, meester van het betekenisvolle detail, her-gebruikte die opname in zijn filmcollage Die Liebe stört der kalte Tod (1995), te zien in Argos. Daarbij voorzag hij enkele rouwkransen van nieuwe namen, die van toenmalig bondskanselier Helmut Kohl in het bijzonder.

In de strikte zin is dat geschiedvervalsing. Breed genomen is het een stukje politieke fictie, getuigend van enige sinistere ironie. Dat blijkt nog aperter uit twee andere films uit het Argosprogramma, telkens met de gezette en wel zeer geknipte Peter Berling in de hoofdrol. In Der flexible Unternehmer (2001) verantwoordt hij zich, zuurstofmasker op de neus, voor het feit dat hij zowel een dubieuze handel in veevoer van dierlijke oorsprong financiert als de juridische klachtenmolen daartegen. In de docusoap Ich war Hitlers Bodyguard (200) focust hij op het reëel bestaande bijgeloof van de führer, wat hem tot een moeilijk te beveiligen man maakte (meer op de sterren vertrouwend dan op zijn lijfwachten). De lijfwacht betreurt dat het eindscenario, waarbij Hitler in het geheim van zijn bunker naar het eiland Atlantis zou worden overgebracht om er ritueel te worden verbrand, niet kon plaatsvinden.

ALEXANDER KLUGE, MINUTENFILM, 2006, COURTESY OF THE ARTIST

Jan Braet

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content