?De spiegel is aangedampt.? Gesprek met kardinaal Godfried Danneels over België als ?de vuilnisbak van Europa.?
Onder de titel ?Wie zijn dat in die witte gewaden ?? publiceerde kardinaal Godfried Danneels een brochure in zijn serie publicaties ?Een woord bij…? Meestal handelen deze brochures over louter spirituele onderwerpen, deze keer echter gaat het over de onmiddellijke binnenlandse actualiteit en vonden de overige Belgische bisschoppen het nodig een verklaring uit te geven, waarin ze stellen dat ze volledig achter dit 46 bladzijden tellende document staan. Het betreft hier dus wel degelijk een officiële stellingname van de kerk tegenover de actuele Belgische situatie.
GODFRIED DANNEELS : Dit gebeurt inderdaad zelden, maar de feiten die zich voorgedaan hebben, zijn dan ook uitzonderlijk. Dit probleem beperkt zich niet tot een bepaalde doelgroep. Nee, dit dreigt het hart van de samenleving te treffen. Als iets fundamenteel als de eerbied voor het kind verdwijnt, is dit niet alleen een soort kroonslagader die gaat dichtslibben in de boezem van het sociale leven, maar het hart zelf dat gaat stilvallen. Overigens, wat zich hier in ons land afspeelt, is ook exemplarisch voor elders. België is op dit ogenblik zo wat de overvolle vuilnisbak van Europa. We zijn het nu ook aan onszelf verplicht een oplossing te vinden om die vuilnis te verwerken. Het gaat niet enkel ons land of de westerse wereld aan, het is een mondiaal probleem.
De titel van de brochure is natuurlijk geïnspireerd door de Witte Mars. Ik ontleende hem aan de Apocalyps het visionair gedeelte van het evangelie, toegeschreven aan Johannes , waar van die figuren in witte gewaden verder gezegd wordt : ?Het zijn diegenen die komen uit de grote verdrukking.? Ik denk dat die 300.000 mensen van de mars in Brussel uit de grote verdrukking komen, omdat ze niet meer wisten waarheen. In welke maatschappij leven wij, waar is er nog veiligheid, wat zijn nog de vangrails ? Radeloosheid en machteloosheid alom.
Toch was die succesrijke betoging niet zo eenduidig en zaten er ook wel risico’s aan verbonden ?
DANNEELS : Het grootste gevaar aan die mars was de recuperatie van deze volksbetoging door bepaalde politieke tendenzen. Vervolgens wil een aantal mensen deze morele schok, die door het land zinderde, doorduwen tot een soort heksenjacht. Daar mogen we niet in trappen. Er zijn ook nog figuren die in het falen van sommige politiediensten en gerecht een reden zien om subsidiair op te treden en een VZW willen stichten, en zich opwerpen als zij die het nu moeten gaan doen. Ik vind dat het gerecht zelf en de politiek zelf, het parlement zelf, hervormingen moeten doorvoeren. Anders gezegd : als het hoofd ziek is en het lichaam reageert, dan is het niet voldoende dat de hals goed doorlaat, het moet tot in het hoofd doorstromen. Iedere oprechte volksbeweging kan negatief worden omgebogen. Ik denk ook aan naamloze telefoontjes, wraaknemingen. Het doet soms aan de repressietijd denken. Democratie is goed, maar dient langs rechte wegen gekanaliseerd te worden.
U pleit voor ethische consensus. Wat bedoelt u eigenlijk ?
DANNEELS : We leven al enkele tientallen jaren in een soort mythe van onschuld. Er is eigenlijk geen kwaad meer, er gebeurt geen kwaad meer. Ten hoogste begaan we nog vergissingen, waarvoor we ons excuseren. We zijn gaan denken dat er geen goed en geen kwaad meer is. Het hangt af van de omstandigheden en zo verval je in een normenloosheid waarbij de basiswaarden van de samenleving worden doorbroken en uiteenspatten.
Deze toestand kan je proberen op te vangen door een verfijning van het gerechtsapparaat, wetgeving, strafcodex. Maar als je alles wat evident in hart en geweten zou moeten gebeiteld staan, in een wet moet gaan gieten, dan laat je de codex uitgroeien tot een encyclopedie en het strafwetboek tot een bibliotheek. En vervolgens komt dan de tijd dat alles in handen ligt van de mandarijnen en van hen die de wet interpreteren. Dan komen we in een Amerikaanse samenleving die wemelt van advocaten en magistraten. Ik pleit dat we zouden wakker worden na de ethische slaap, want meer dan een slaap was het niet. Anders had de publieke opinie niet zo massaal gereageerd. Een slaap echter die dreigde comateus te worden. Nu hebben enkele kinderen, helaas door hun verschrikkelijke dood, gedaan wat kinderen altijd doen ’s morgens : ze hebben hun ouders wakker gemaakt. En ondanks het tragische wat is gebeurd, is dit het troostvolle : omwille van wat aan kinderen is gebeurd, zijn mensen zich vragen gaan stellen. Een kind doet ons immers denken aan onze eigen verloren onschuld en het schenden van de lichamelijke integriteit van het kind is als het schenden en afbreken van een tempeltje. Dat raakt ons zeer diep.
Wat kan die ethische consensus inhouden ?
DANNEELS : De decaloog, de tien geboden. Wat Mozes op de Sinaï ontvangen heeft, is het geluksrecept voor het individu en de samenleving. Hij heeft dat in een religieuze context geplaatst door er ook God bij te betrekken en voor de zeven horizontale geboden er drie te plaatsen die met God te maken hebben. Hij zegt : je zal op die manier leven omdat God het zo wil. Maar eigenlijk zit er achter : het is in je volle eigenbelang, je kan als mensen niet in leven blijven zonder deze regels te respecteren. Het christendom gaat natuurlijk nog veel verder, denk aan de ultieme verfijningen waarover de bergrede van Jezus spreekt.
Droomt u van een soort moreel handvest ?
DANNEELS : We hoeven geen nieuw handvest, dat handvest zit in iedere mens, er bestaat toch iets als het geweten. Dat is niet confessioneel verbonden met een bepaalde godsdienst. Ik denk dat er geen enkele oprechte godsdienst of morele levensbeschouwing bestaat waarin geen eerbied geleerd wordt voor het leven, voor trouw, voor eerlijkheid. In de grond vind je dat ook terug in de idealen van de Franse revolutie : broederlijkheid, gelijkheid, rechtvaardigheid. We hoeven geen charter van de Verenigde Spirituele Naties, we moeten gewoon onszelf terugvinden. We moeten onszelf opnieuw in de spiegel bekijken, maar we hebben die spiegel laten aandampen.
Deze overtuiging claim ik niet als een monopolie van de kerk. Ik heb er wel nog andere dingen aan toe te voegen, en die claim ik dan wel als eigen aan ons geloof. Het enige wat men ons kan verwijten, is dat wij het luidop zeggen. Maar je moet spreken, niet enkel omdat je kerk bent, maar gewoon omdat je mens bent.
Nu gaat het in ons land toch over veel meer dan enkel over een zedendelict, hoe ernstig ook.
DANNEELS : Bij een overweg van spoorwegen lees je, vooral in Frankrijk : de ene trein kan een andere verbergen, rij dus niet direct door wanneer de eerste gepasseerd is. Ik denk dat in ons land minstens drie treinen zijn voorbijgereden. De eerste met de angst om wat er met de kinderen gebeurd is. We hadden te doen met een man en een bende met een ongebreidelde seksualiteit. Maar er was meer aan de hand : de tweede trein die ik eigenlijk nog erger vind, bracht een porno-netwerk aan het licht, waarmee enorme sommen geld gemoeid zijn. De tweede trein bracht de factor geld. En de derde trein zat er helemaal achter en bracht, volgens de huidige stand van zaken, de medeplichtigheid van de macht, magistratuur, rijkswacht, politie, die bepaalde mensen de hand boven het hoofd hebben gehouden. Die drie treinen komen altijd samen : seks, geld en macht. De drie fundamentele impulsen die haaks staan op het evangelie dat vrijwillige beperking en blijdschap leert.
Seks, geld en macht zijn toch niet per definitie verwerpelijk.
DANNEELS : Seks, geld en macht zijn eigenlijk goede dingen, want de bijbel zegt dat God ze gewild heeft. Het zijn drie goede wortels waarop de boom is gevestigd, maar het hangt ervan af welk sap er langs die wortels naar boven komt. Je kunt er dioxyne of liefde mee naar boven laten komen. Als je er dioxyne mee naar boven brengt, dan worden deze intrinsiek waardevolle zaken koele killers.
In uw brochure brengt u ook de figuur van de goede Samaritaan te pas. Als oriëntatiepunt.
DANNEELS : Ik koos voor de goede, de barmhartige Samaritaan, omdat hij zijn evenmens helpt door niet alleen ergens een papier af te leveren op een kantoor op tien kilometer afstand. Neen, hij komt tot bij de mens in nood en kijkt hem in de ogen. Een van de redenen van protest momenteel is het uit elkaar groeien van de mensen en de dossiers, of het herleiden van de mens tot een dossier. Typisch is wel dat ik kortgeleden vernam dat er op het justitiepaleis in Brussel geen bewegwijzering is, zodat je zelf moet zoeken naar de zaal waar je zaak voorkomt en tegen dat je er aankomt, is het misschien al afgelopen. Onze instituties zijn gescleroseerd. Ze zijn gemaakt met de beste bedoelingen om mensen te dienen, maar ze krijgen ouderdomsverschijnselen als betweterigheid, afstandelijkheid, administratieve rompslomp, enfin wat Kafka perfect heeft beschreven.
De barmhartige Samaritaan is de tegenpool van de groeiende afstand tussen de verantwoordelijken en het volk. Dat geldt voor elk instituut, staat, gerecht en politie, sociale diensten, onderwijs en… de kerk. Al deze instituten zijn fataal verouderd en als je ze niet op tijd en stond vernieuwt, dan verworden ze tot bureaucratieën. Twee handtekeningen van een minister helpen daar niet meteen veel aan. Je vernieuwt niet door vlug een mooi document te schrijven. Zo gemakkelijk is dat niet, het zal tijd vergen.
De barmhartige Samaritaan is de blijvende oproep om van afstandelijkheid tot nabijheid te komen. Trouwens, die twee anderen die in die parabel voorbijkomen zonder de handen uit de mouwen te steken, de leviet en de priester, zijn niet voor niets typische vertegenwoordigers van ?het instituut.? En die Samaritaan is dan nog een vreemdeling !
Hoe moeten we de zaken nu aanpakken ?
DANNEELS : We zijn begonnen met emoties. Emoties zijn goed, ze maken iets los bij de mens. Van emoties is het noodzakelijk over te gaan tot reflexie, we moeten nadenken. Ik stipte al de mythe van de onschuld aan, maar ook de mythe van de maakbaarheid van onze maatschappij dient kritisch te worden ondervraagd. In deze context is er één woord dat nooit valt : de bekering van het hart, dat staat niet in het politieke of juridische woordenboek. Wij allemaal moeten veranderen. Een derde zaak is de start van de hervorming van de instituties en ik denk dat men daar een goed begin mee gemaakt heeft.
Wat we zeker ook moeten doen, is ons bezinnen over het kind. Hoeveel kinderen komen aan hun trekken in het gezin ? Er is kinderverwaarlozing op grote schaal, er is het incest dat volgens de statistieken alarmerende cijfers bereikt. Hier betreft het dan nog mensen uit het eigen gezin, stel je voor. De kinderen worden meer en meer beschouwd als bibelots om op de salonkast te zetten, en er moet er ook eentje rondkruipen op het tapijt, dat hoort zo. Een kind hoort er integendeel gewoon te zijn voor zichzelf, anders wordt het ook psychologisch verkracht. We moeten niet alleen de pedofielen in therapie sturen of desnoods interneren, maar de gehele maatschappij moet zich vragen stellen over de plaats die ze voorbehoudt voor kinderen.
Wat gebeurd is, is heel erg. Maar het ergste zou zijn dat we de hoop zouden verliezen en verzinken in cynisme. In de trant van : er is toch niets aan te doen, de politiek is rot, het gerecht is onbetrouwbaar en ga zo maar door. De kerk moet luid propageren dat wat er ook gebeurd is, God het nooit opgeeft met de mens, met ons. Wijzelf mogen dat ook niet doen.
Je hoort nogal eens : vroeger was het veel beter. Moet de klok teruggedraaid worden ?
DANNEELS : Dat niet zozeer. Het verschil zit hem hierin, dat tegenwoordig het kwaad geen kwaad meer wordt genoemd. Vroeger noemde men het kwade kwaad en het goede goed, en nu zegt men : het kwaad is een vergissing en het goede is chance hebben.
Uw vraag om vergiffenis voor het aandeel van de kerk in de pedofilie en het aankondigen van een kerkelijk meldpunt terzake zijn niet onopgemerkt gebleven. Komt er wat van dat meldpunt ?
DANNEELS : Het oprichten van een kerkelijk meldpunt is ontstaan uit het feit dat ook hier een verwijdering kan groeien tussen hiërarchie en volk, dat er een drempelvrees bestaat om te komen spreken over zulke aangelegenheden. Het gaat in geen geval om een soort schaduwrechtspraak voor priesters. Dit meldpunt heeft geen enkele tribunaalfunctie. Het wil alleen helpen opdat gevallen van pedofilie aan het licht zouden komen. Het is zeker niet de bedoeling om zaken te laten seponeren of in de doofpot te stoppen. Geen uitzonderingsrechtbank of zo, laat dat duidelijk zijn.
Priesters die op dit vlak iets misdoen, moeten gewoon als alle andere burgers door de gewone justitiediensten bekeken en berecht worden. We zullen ze in geen geval een hand boven het hoofd houden, ze mogen rechtstreeks naar Cassatie wat mij betreft ! Dat sluit niet uit dat we verantwoordelijk blijven voor de opvang van deze mensen. Ook als je veroordeeld wordt, heb je recht op religieuze en morele bijstand. Niet alleen de daders uiteraard, maar ook de slachtoffers. We zullen voortgaan met te zoeken hoe we deze mensen het best kunnen helpen.
We zullen niet over èèn nacht ijs gaan. Het meldpunt dient onafhankelijk van de hiërarchie georganiseerd te worden, wel met mensen die behalve hun vakkennis, ook enigszins vertrouwd zijn met priesters en kerk. Het wordt een vertrouwensadres.
Zelf denk ik dat in die gevallen, de mensen zich eigenlijk best tot de bestaande vertrouwenscentra richten, maar de kerk wil niet gezegd hebben dat ze zelf niets doet. Het wordt iets als in Nederland, waar de protestantse en katholieke kerken samen een meldpunt uitgebouwd hebben.
Staf Nimmegeers
Godfried Danneels, Wie zijn dat in die witte gewaden ? De witte mars. En daarna ?, Persdienst Aartsbisdom, Wollemarkt 15, 2800 Mechelen, 1996, 46 blz., 60 frank.
Kardinaal Godfried Danneels : De mythe van de onschuld is voorbij.
Wie zijn dat in die witte gewaden ?
De foto’s van Julie en Mélissa : kinderen maken mensen wakker.
