Op 30 oktober ontvangt Simone Lenaerts (°1947) de Vlaamse Debuutprijs voor Zeewater is zout, zeggen ze. Intussen heeft ze al een tweede roman klaar, Spinnenverdriet.
Een kluwen van geschiedenis waaraan je niet ontkomt, zo begrepen de oude Grieken het noodlot al. En zo stelt ook Simone Lenaerts het voor. In Spinnenverdriet weeft ze de levensdraden aan elkaar van drie oude vriendinnen: de goddeloos socialistische meisjes Linda Relecom en Nelly Serneels én de van thuis uit katholieke, maar vrijgevochten Odette Olbrecht. In de herfst van hun leven vinden ze elkaar als bij toeval terug.
Nu ja, toeval. Naarmate het boek de gedeelde jeugd en de volwassen afstand tussen de drie ontrafelt, wordt duidelijk dat hun wegen elkaar weer moesten kruisen. Deels omdat Lenaerts haar verhaal in die richting stuurt. Maar vooral omdat een tragisch web van nijd, wraak en onafgebroken verlangen hen bindt, een web waarvan Nelly’s geschiedenis het hart is.
Het door verdriet getekende verhaal van Nelly is geïnspireerd op een strafzaak die Lenaerts volgde. Het vertelt over een vrouw die moegetergd haar man, een eenzelvig moederskind, vermoordt, maar zo ook het hoederecht verliest over de kinderen die ze vurig wou en ondanks hem had gekregen. Het is rond dat onbegrijpelijke, letterlijk ingewikkelde feit dat de hele roman zich als een spinsel windt.
Dat merk je al aan de ‘ouverture’, waar Linda door Odette over het verleden wordt ingelicht, maar waarin vooral de zwijgzame Nelly de aandacht van de lezer naar zich toe zuigt. Nelly blijkt in te wonen bij Odette, alsof ze met haar quasi verliefde adoratie uit hun jeugd eindelijk thuisgekomen is. Maar net zoals ze Odette destijds benijdde vanwege ene Jerry, zoals blijkt, kondigt dat motief vooral Nelly’s tragische verwarring aan.
Bij de moord op haar echtgenoot speelt Nelly’s schijnbaar lesbische passie immers een rol. Of beter: ze raakt, in feite uit sociale bewogenheid, verstrikt in de netten van de marginale schoonmaakster Miranda, die haar als een spinnijdige wraakgodin tot de moord aanzet. Zodra die voltrokken is, met de hulp van Miranda’s broer Mike, houdt hun relatie op.
Maar ook na die feiten breidt het noodlot zich als een onontkoombaar én symmetrisch kluwen uit. Zo blijkt Barbara, de dochter van Linda, onverwacht in contact te staan met Nelly’s verloren zoon Oreste Offerghelt ( what’s in a name), een kunstenaar die met zijn zelfmoord en nagelaten bekentenis licht werpt op het ongeluk dat Nelly ook na haar jaren in de gevangenis blijft teisteren: hij en zijn zus blijken Nelly’s nieuwe zoontje te hebben vermoord. Dat was het stille onderwerp van zijn kunst. Barbara wijdt er uiteindelijk een dichtbundel aan.
Met die laatste geste, die de kunst in de werkelijkheid laat terugkeren en vice versa, rondt Lenaerts de spiraal van wraak en wreed verdriet af. Door haar ragfijne opbouw doet Lenaerts’ vertelling weliswaar de grenzen van je empathie trillen. Maar voor zover het boek een web vormt, buigt het ook door onder het gewicht van zijn constructie.
Je merkt voortdurend de vertelster op, als de spinster die alle verhaaldraadjes manipuleert. En dat belet je om verstrikt te raken. Sommige draadjes ontsnappen haar bovendien, zoals de vraag wat verder met Miranda en Mike gebeurt. En in het hart van het boek is het evenwicht soms zoek tussen korte momenten die uitgesponnen worden en langere periodes die haastig afgehaspeld zijn.
Daar staat evenwel veel tegenover. Lenaerts blijft de ‘realistische en intimistische tijdschroniqueur’ waarvoor de jury van de Vlaamse Debuutprijs al viel. De sfeer die ze in de begindelen oproept van het gezins- en vrijetijdsleven in de jaren vijftig, borduurt direct voort op Zeewater is zout, zeggen ze. Maar ook haar satirische schets van het hedendaagse kunstmilieu (via Linda) is snedig uitgevoerd.
Het grote plezier van Spinnenverdriet zit in de details van Lenaerts’ vertelkunst. In het kluwen van noodlottigheid, waarin haar verhaal zelf verstrikt raakt, zijn zij als parels van troost en mededogen.
SIMONE LENAERTS, SPINNENVERDRIET, DE GEUS, BREDA, 2009, 254 BLZ., 18,90 EURO, ISBN 978 90 445 1498 8
Tom Van Imschoot
