Rabbijn Arthur Hertzberg over het conflict in het Midden-Oosten en wat de Verenigde Staten daar zeer dringend aan moeten doen. Een voorstel.

In Israël en Palestina lijkt het zogenaamde vredesproces van de ‘roadmap’ stand te houden, de al-Aqsa-aanslag op een Israëlische auto ten spijt. Er vielen de afgelopen weken minder doden, er waren geen zelfmoordaanslagen, en aan Israëlische kant wordt naar toegevingen aan de Palestijnen geschuifeld. Meer Palestijnen zouden vergunning krijgen om in Israël te komen werken. Enkele wegversperringen en controleposten, die het leven in de Westoever en de Gaza Strook immobiliseren, zijn opgeheven. In het weekeinde bleek de weg naar de Bir Zeit-universiteit weer open. Met de Palestijnse Autoriteit (PA), nu onder premier Mahmoud Abbas, is na eindeloze discussies overeengekomen dat Israël 540 gevangenen, ook van Hamas en de Islamitische Jihad zou vrijlaten (geen echte leden van die organisaties, geen die ‘bloed aan hun handen hebben’, zoals de Israëliërs het uitdrukken, maar mensen van wie men vermoedt dat ze ermee sympathiseren).

Dat was een breekpunt: de PA zei niets meer te kunnen doen, ook niet inzake het voortbestaan van het bestand, als er geen serieus aantal gevangenen werd vrijgelaten. Zondag verminderde de Israëlische regering het afgesproken getal van 540 nog gauw, ‘na controle’, tot 443 vrij te laten gevangenen – van de ruim 6000 die in Israëlische kampen en gevangenissen zitten. In de Muqata van president Yasser Arafat, zijn grotendeels gesloopte hoofdkwartier in Ramallah, werd een oplaaiende crisis gedempt toen achttien muitende militanten van de al-Aqsa-brigades, die aanvankelijk weggestuurd waren, toch mochten blijven.

De argumenten blijven aan beide kanten dezelfde: Israël en de VS eisen dat premier Abbas de oorlog begint tegen de ’terroristische organisaties’, Hamas, Islamitische Jihad, al-Aqsa-brigades. Abbas kan dat niet, zegt hij – en zegt zijn veiligheidscommandant Mohammed Dahlan – zonder een burgeroorlog te ontketenen. Dus moet Israël voorlopig genoegen nemen met een langzaam naar permanentie evoluerend eenzijdig bestand van die organisaties. En Israël eist de ontmanteling van de terreurgroepen vooraleer het gelijk wat doet. Ondertussen bouwt het gestaag voort aan zijn ‘apartheidsmuur’ op de Westoever, die Palestijnen van Israëli’s zou scheiden maar in feite steeds meer Palestijnen van hun grond en hun akkers en boomgaarden scheidt.

Zowel Abbas als zijn Israëlische collega Ariel Sharon waren vorige week in Washington te gast bij president George W. Bush. Abbas in de hoop de ‘peter’ van de ‘roadmap’ een beetje naar zijn kant over te halen. In het begin leek dat te lukken. Bush noemde de Muur een ‘muur’, een probleem dus. Maar toen hij met Sharon had gepraat, veranderde dat snel. De ‘wall’ werd weer een ‘fence’, en Israël kon voortdoen, terwijl de Palestijnse Autoriteit vóór alles de terreurorganisaties moest ontmantelen. Zelfs koele waarnemers hadden op dit punt van Bush iets meer verwacht.

Men kent te weinig de greep van Sharon op Bush. Toen de huidige VS-president nog gouverneur van Texas was, heeft Sharon hem al heel Israël en de Bezette Gebieden getoond en uitgelegd vanuit zijn eigen helikopter, drie dagen lang. Tussen die twee bestaat sindsdien, zo luidt het, een hechte band.

GEHEIME BOODSCHAPPEN

Men heeft zich wel afgevraagd welke boodschap Sharon in het voorjaar van 2002 aan George W. Bush bracht, tijdens een privé-onderhoud van meer dan een uur, waarover niets uitlekte. Sharon bleek daarna ‘carte blanche’ te hebben voor zijn herovering van de Palestijnse steden en vluchtelingenkampen en het opsluiten van Yasser Arafat.

In New York suggereerde de oude dwarsliggende rabbijn professor Arthur Hertzberg vorige week een antwoord: de Israëlische geheime diensten zijn bang, zegt hij, van iets ergers dan Hamas-zelfmoordenaars, en die idee is Sharon wellicht bij Bush komen slijten.

Arthur Hertzberg, 82 jaar oud – ‘vroeger probeerde ik een zo liberaal mogelijke zionist te zijn, nu ben ik wat minder bezig met mijn joden, en wat meer met de wereld’ – heeft boeken geschreven over judaïsme, zionisme en jodendom, en schrikt niet terug voor harde uitspraken. We spraken met hem in de aanloop naar zijn in het najaar te verschijnen boek, The Fate of Zionism. Wat dacht hij, die indertijd achter de Oslo-akkoorden stond, van de huidige ‘roadmap’?

ARTHUR HERTZBERG: De roadmap is leeg, en deze oorlog is evenmin voorbij als de Iraakse. Al wie zich inbeeldt dat Joden en Palestijnen vrede kunnen sluiten aan een tafel, maakt zichzelf wat wijs. Het is nog nooit gebeurd in het Joods-Arabische conflict, sinds de stichting van Israël, dat de strijdende partijen vrede gesloten hebben aan een tafel. In 1948 werd de vrede opgelegd door de Verenigde Naties, met de Amerikanen achter hen. Niets in de Joods-Arabische, Joods-Palestijnse conflicten is ooit geregeld kunnen worden zonder inmenging van derde machten, zij het de VN als geheel of, in de voorbije decennia, de Amerikanen.

Nu, willen de Amerikanen zich echt engageren als politie van de Westoever? Zoals de Israëliërs het zo doeltreffend gedaan hebben? Of willen ze op de vuist gaan met kolonisten die ze willen verjagen? Natuurlijk niet. Evenmin wensen de Amerikanen de gebieden te vergroten vanwaar ze, zoals elke dag uit Irak en elke drie of vier dagen uit Afghanistan, lijkenzakken teruggestuurd krijgen. Dat past niet bij het Amerikaanse temperament. En om even indiscreet te zijn: ik geloof niet dat de pro-Israëlische joodse lobby in de VS zit te wachten op nieuw voer voor antisemitisme in Amerika, dat zou zeggen: ‘Brave jongens uit Kansas sneuvelen nu om de joodse staat te beschermen!’ Daarom is Amerika ongeveer even weigerachtig om actief op te treden in het Midden-Oosten, als het is om Liberia binnen te gaan.

Wat de VS echt zouden kunnen doen, is de mogelijkheden voor de oorlog wegnemen. De VS kunnen de kolonisten aanpakken. Niet door van een Israëlische regering te verwachten dat die ze uit de Bezette Gebieden zou zetten, want elke Israëlische regering die deze minderheid aanpakt, zal vallen. Maar wel door de geldbron te doen opdrogen. Ik suggereer dus in mijn nieuwe boek dat wat de VS aan de Westoever moeten doen, is stoppen met de financiering ervan. Dat ze een miljard dollar per jaar – zoveel kost de financiering van de Westoever – niet aan Israël storten, maar opzij zetten om de kosten te dragen van de verhuizing van de kolonisten terug naar Israël binnen de ‘green line’.

En hoe kunnen de VS de Palestijnen aanpakken? Iran geeft toe dat het drie miljoen dollar per jaar aan Hamas geeft. De Council on Foreign Relations hier – absoluut geen pro-Israëlisch instituut – schat de bijdrage op minstens dertig miljoen. De Saudi’s sturen tientallen miljoenen onder de dekmantel van hulp aan Hamas-scholen, -ziekenhuizen, enzovoort. Maar ze weten heel goed dat ze betalen voor de Hamas-intifada. Dat kunnen we stopzetten. We kunnen dat geld confisqueren, we kunnen de doorstroming ervan blokkeren, we kunnen de banken confisqueren, en we kunnen heel streng worden voor de Saudi’s. Zo kunnen we de Palestijnen de middelen ontnemen om zelfmoordaanslagen te organiseren. Eens we op die manier beide zijden ontwapend hebben, zal deze ruzie niet langer gevaarlijk zijn.

Daar moet ik nog één ding aan toevoegen. Momenteel is die ruzie verschrikkelijk gevaarlijk voor de wereldvrede. Omdat massavernietigingswapens – of de dreiging ermee – beginnen door te sijpelen naar de regio. Mensen uit de wereld van de inlichtingendiensten vertellen mij dat ze verbaasd zijn dat er nog geen ‘vuile atoombom’ tot ontploffing gebracht is in bijvoorbeeld het autobusstation in Tel Aviv. Het enige wat ik kan bedenken dat hen tegenhoudt, is dat ze bang zijn van een heel gemeen Israëlisch antwoord. Zodat het ontbrandingpunt van een atoomramp momenteel in het Israëlisch-Arabische conflict ligt. Daarom is het in het belang van de VS, als grootste conservatieve macht in de wereld, te interveniëren om dit conflict nu stop te zetten. En omdat we het niet rechtstreeks kunnen stoppen, moeten we het onrechtstreeks stoppen, door de Israëliërs de mogelijkheid te ontnemen om de Westoever op te slokken, en de Palestijnen te ontwapenen zodat ze hun oorlog tegen Israël moeten stoppen. Dan zal dit conflict iets worden als de ruzie in Ierland: het kan eeuwig duren als dat is wat de gekken willen, maar het zal ons niet allemaal vernietigen.

Zijn de wapens die de Palestijnen gebruiken dan zo duur?

HERTZBERG: Dat zijn ze niet. Kijk, ik heb me afgevraagd waarom niemand tussenbeide is gekomen toen Sharon de vluchtelingenkampen in Gaza en de Westoever aan het stukslaan was, op zoek naar bommenfabrieken. De VS zwegen toen in alle talen. Waarom? Volgens mij omdat de VS, net als de Israëli’s, bang waren dat er in die bommenfabrieken dingen te vinden waren die conventionele bewapening te boven gingen.

Met andere woorden, het spel onder de tafel gaat over massavernietigingswapens, en het ontbrandingspunt ligt niet in Irak zoals Bush’ vrienden nu wel begrepen hebben. Ook niet in Syrië, want de Syriërs zouden bang zijn betrapt te worden, omdat de Israëli’s hen dan zouden wegvegen. Het is een publiek geheim dat Israël minstens een paar honderd atoombommen heeft, niemand doet nog de moeite om dat te ontkennen. Maar het probleem is dat de boel zou kunnen ontploffen in Israël-Palestina. Omdat de lieden die zoiets zouden beginnen niet bij een regering horen, maar bij een onvindbare factie. Daarom kreeg Sharon groen licht om te gaan kijken. Hij heeft ook niets gevonden, nee, of anders heeft hij dat heel stil gehouden.

Een tiental jaren geleden geloofde u in de oplossing met twee staten. Nog steeds?

HERTZBERG: Ik geloofde er inderdaad in, en ik ben nu een beetje gedesillusioneerd. Een twee-staten-oplossing hangt af van de notie dat de Palestijnse staat bij machte is om zijn wildemannen in toom te houden. De Palestijnse Autoriteit werd opgericht, Yasser Arafat mocht terug naar huis komen, maar hij heeft die wildemannen niet onder controle gekregen. Een twee-staten-regeling veronderstelt dat een Palestijnse staat kan garanderen dat Israël niet geïnfiltreerd zal worden door moordenaars. De moeilijkheid daarmee is nu dat, als je een twee-staten-oplossing bedenkt, met Palestijnen die naar de Westoever terug zouden gaan: zal de Palestijnse regering dan in staat zijn duizenden boze Palestijnen van Hamas of de Islamitische Jihad te beletten Israël te infilteren? Het antwoord is nee. De enige manier om een twee-staten-regeling mogelijk te maken, is door eerst beide partijen te ontwapenen. Dan zullen ze móéten leren samenleven.

Als we dan de Palestijnen uit het moeras van armoede, onwetendheid en politieke waanbeelden getrokken hebben, en ook de Israëliërs – of sommige toch – uit hun moeras van geloof dat ze de Westoever kunnen overnemen, dán wordt een twee-staten-oplossing mogelijk. Met andere woorden, over twintig jaar of zo. Momenteel kan het niet. Maar wie Israëlische maximalisten en Palestijnse maximalisten blijft aanmoedigen, is bezig moord en wellicht een bedreiging voor de wereldvrede te promoten. Dat is geen zwartkijkerij, dat is realisme. Ik denk dat een koude vrede mogelijk is, die opgewarmd raakt naarmate de twee leren samenleven en een soort economische harmonie mogelijk wordt. Een theoretische vrede, waarin ze hun honderdjarige oorlog opgeven, daar geloof ik niet in.

Sus van Elzen

‘Wie zich inbeeldt dat Joden en Palestijnen vrede kunnen sluiten aan een tafel,maakt zichzelf wat wijs.’

‘Het ontbrandingspunt van een atoomramp ligt momenteel in het Israëlisch-Arabische conflict.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content