Griekse goden. Vader Zeus met de bliksemschicht, zijn broer Poseidon met de drietand, zijn vrouw Hera met de pauw, zijn dochter Athena met de uil. Het goede nieuws is: er zijn godinnen. Het slechte nieuws: al die olympiërs lijken even wreed, wispelturig, lichtgeraakt en onbegrijpelijk. Toch, beweerde de Britse schrijver Robert Graves, waren Griekse godenverhalen voor de toehoorders niet geheimzinniger dan verkiezingscartoons voor ons. Antieke goden als partijvoorzitters, plaatselijke afgevaardigden strijdend om de macht met collega’s?
In zijn standaardwerk De Griekse Mythen neemt Graves een radicale positie in: het oude Europa kende geen goden, alleen de moedergodin, de voortbrengster. De mythen symboliseren de onttroning van die moedergodin door mannelijke goden en de overgang van een matriarchale naar een patriarchale maatschappij. Geen idee of deze stelling wetenschappelijk bewezen is, wat ik gelezen heb over matriarchale maatschappijen vervulde me niet per se met enthousiasme, maar ik weet wel dat weinig schrijvers de oudheid zo tot leven kunnen brengen als Graves. ‘In den beginne rees Eurynome, de godin van Alle Dingen, naakt op uit de Chaos.’ Zo luidt de eerste zin van zijn mythenboek. Op de laatste bladzijde vernemen we dat de Odyssee niet geschreven werd door Homeros, maar door een Siciliaanse prinses, Nausicaa. En hoe Nausicaa ertoe gekomen is om haar twaalfduizend verzen te componeren, heeft Graves in 1955 verder uitgewerkt in een roman: De dochter van Homeros.
Vriendschap schonk me een exemplaar. Nausicaa, wier vader regeert over enkele nederzettingen aan de noordwestelijke punt van Sicilië, bij het huidige Trapani, vertelt hoe ze, na de dood van haar oudste broer, belaagd wordt door honderd en twaalf adellijke vrijers, die eisen dat ze een van hen als bruidegom zal uitkiezen. In afwachting laten de vrijers zich elke dag onthalen op een feestmaal, bereid op kosten van de koninklijke familie. Wanneer Nausicaa zich met haar dienaressen naar het strand begeeft om de was te doen, ontdekken ze een welbespraakte schipbreukeling. Deze Aethon zal haar uiteindelijk helpen om zich van de vrijers te bevrijden en de troon van haar vader te behouden. Meteen snappen we hoe Nausicaa gegevens uit haar eigen leven verwerkt heeft in haar heldenepos: Odysseus spoelt immers aan op een strand waar jonge meisjes de was doen en zijn vrouw Penelope wordt bedreigd door opdringerige uitvreters.
De victoriaanse schrijver Samuel Butler formuleerde de hypothese dat de Odyssee door een vrouw geschreven is al in 1897. Graves besloot er vernuftig mee te spelen. Zijn Nausicaa is een listig, koelbloedig en uiterst praktisch meisje dat zich weet te handhaven in een explosieve situatie. Ze houdt van de verhalen die de beroemde zangers ten gehore brengen tijdens plechtigheden en leidt eruit af dat Homeros zelf de grote godin vereerde en alle nieuwe mannelijke goden verachtte, reden waarom hij ze als twistziek, geil en belachelijk voorstelt. Zelf vereert ze Athena, de slimme godin die houdt van slimme mensen. ‘Toen mijn kindertijd voorbij was en de dagen niet langer eeuwig leken maar gekrompen waren tot twaalf uur of minder, begon ik ernstig na te denken over de dood. Weldra zou ik trouwen, kinderen krijgen, dik, oud en lelijk worden – of mager, oud en lelijk – en dan sterven. Wat zou ik achterlaten? Niets. Wat kon ik verwachten? Niets… En toch zijn daar de gezangen van Homeros. Hij stierf tweehonderd jaar of langer geleden en we spreken over hem alsof hij nog leeft. We zeggen dat Homeros dit of dat bezingt, niet dat hij het bezong. Hij leeft zelfs in een diepere betekenis dan alle personages die hij beschreven heeft in zijn epos over Troje. Dat zijn maar schaduwen, bewaard in zijn lied; en alleen dat lied heeft nog levenskracht, en de macht om te troosten, te prikkelen of tranen op te wekken.’ In de roos, meisjelief. Aan het werk!
Leen Huet is schrijfster en bekijkt details in historisch perspectief.
door Leen Huet
Ze leidt eruit af dat Homeros alle nieuwe mannelijke goden verachtte, reden waarom hij ze als twistziek, geil en belachelijk voorstelt.
