Terwijl rondom hem de stemmen nog geteld werden, ging de Israëlische schrijver David Grossman al de confrontatie aan met een veranderend Israël. Zijn aantekeningen.
? I.
Toen wij, Israëli’s, vanmorgen wakker werden, konden we zien waarvan onze dromen gemaakt zijn de goede en de slechte. Terwijl ik dit schrijf, ken ik nog steeds de definitieve resultaten van de verkiezingen niet, maar één ding weet ik : na drie jaar van inspanningen, van Rabin en Peres, om Israël naar een andere toekomst en een tijdperk van vrede te gidsen, is het nu duidelijk dat we met onze hoofden misschien een eind meegegaan zijn, maar dat onze hielen nog diep in de grond verankerd zitten.
II.
Aangekomen op een bepaald moment in zijn leven, keek Yitzhak Rabin twee passen de toekomst in en besliste dat Israël sterk genoeg was om een berekend risico te nemen. Hij drukte Arafat de hand.
Rabin keek vooruit en zag dat, als de bezetting zou blijven duren en de oorlogen ook, ze Israël van binnenin zouden aantasten. Hij dacht dat de tijd rijp was voor verandering, en hij hoopte dat het grootste deel van de Israëlische samenleving klaar was voor verandering, en dat die meerderheid hem zou steunen.
Wat Rabin niet zag, was wat er een pas achter hem aan de hand was. Het geweld en de haat, de verheerlijking van kracht en beestachtigheid die uitgegroeid waren tot de belangrijkste uitingsvorm tussen Israël en zijn buren, waren al doorgesijpeld tot in het diepste levende celweefsel van het Israëlische wezen.
Deze ochtend lijkt het erop, als de projecties die een overwinning van de rechterzijde voorspellen correct zijn, dat de operatie die Rabin wou uitvoeren op de Israëlische samenleving, misschien te laat kwam.
III.
Wij Israëli’s leven in constante vrees voor ons bestaan, en daar hebben wij goede redenen voor. Verdriet en pijn zonder weerga en, meer speciaal, uitzonderlijk weinig vertrouwen in het gedrag van het menselijk ras, zijn in ons collectief geheugen gegrift. In de afgelopen drie jaar hebben Rabin en Peres geprobeerd Israël een nieuwe levenswijze te bieden, en een nieuwe manier om de wereld te bekijken. Als ze dààrin slaagden, hoopten zij Israël te kunnen loswrikken uit enkele van de blijvende gevolgen van onze voorbije tragedies.
Ook Peres keek twee stappen vooruit. Hij droomde van een nieuw Midden-Oosten, en werd vanochtend wakker in een Israël dat doordrongen was van al de meest destructieve elementen van het oude Midden-Oosten. De nieuwe politieke kaart van Israël zal van nu af aan, al gelijk wie de nieuwe eerste-minister wordt, een Israël tonen dat naar uiterst rechts is opgeschoven, een Israël dat gewelddadiger, militanter, religieuzer, fundamentalistischer, tribaler en racistischer is dan voorheen. Een van de botste verkiezingsslogans van links was : Geef Yigal Amir geen reden om te glimlachen. Deze morgen moet hij wel hartelijk aan het lachen zijn.
IV.
Wij, de advocaten van de vrede, probeerden iets te doen dat de menselijke mogelijkheden haast te boven gaat. In een gewelddadig, van haat doorweekt klimaat, en zonder ook maar een moment onze paraatheid en onze militaire kracht te verwaarlozen, probeerden wij een deel van ons bewustzijn en onze ziel te demilitariseren, zodat we daar, ergens in de heel verre toekomst, een nieuwe realiteit zouden kunnen creëren. Ondanks al wat wij weten van onze vijanden, ondanks de terroristische aanslagen die gedurende het hele vredesproces bleven plaatsvinden, streden wij om die delen van onze ziel en ons bewustzijn terug te winnen, die dit lange conflict ons ontstolen had. Het conflict heeft van ons vastberaden krijgers gemaakt, efficiënte vijanden, wandelende forten die uiteindelijk onze heel eigen gevangenissen geworden zijn. Misschien is dàt de verschrikkelijkste prijs die we betaald hebben voor de staat van oorlog waarin we nu al honderd jaar leven.
Wij, die het vredesproces steunden naarmate Rabin en Peres het bedachten, dwongen onszelf eraan trouw te blijven, zelfs toen bommen ontploften in onze huizen, en toen de Hamas de voortzetting van de djihad tegen Israël proclameerde. Na verscheidene pijnlijke vergissingen, leerden wij onszelf voor vrede te vechten alsof de terreur niet bestond, en het terrorisme te bestrijden alsof er geen vrede was. We beten op onze tanden, en handelden tegen heel ons aloude en zeer goed ontwikkelde overlevingsinstinct in.
Dat was geen romantische naïviteit. In het Midden-Oosten is naïviteit een luxe die geen natie zich kan veroorloven. Het was ook geen ongegrond idealisme, zoals Peres’ tegenstanders beweerden. Het was een heel praktisch soort idealisme. Het was Realpolitik op z’n best.
Het pad dat Rabin en Peres kozen, bood een grote kans voor Israël en zijn burgers. Niemand kan met zekerheid zeggen of die kans uiteindelijk zou uitgekomen zijn. Het is redelijk te veronderstellen dat er nog veel jaren overheen zouden gegaan zijn eer echte vrede bereikt werd, vrede die in het hart van de mensen getrokken was, en zeker zouden er nog uitbarstingen van geweld gekomen zijn. Geen van ons, romantici, twijfelde eraan dat het een lang, pijnlijk en gewelddadig proces zou worden, maar het was een proces dat, als we het in de toekomst wilden afmaken, nu aangevat moest worden.
V.
Ik weet niet wat er zal gebeuren als Benyamin Netanyahu inderdaad verkozen is. Maar als hij zich aan de beloften van zijn campagne houdt, zal hier geen vrede heersen. Iemand die de Palestijnen vertelt dat ze aan het einde van het proces slechts een zeer beperkte autonomie zullen krijgen, die houdt een brandende lucifer héél dicht bij het kruitvat van de Palestijnse wanhoop. Iemand die belooft dat hij de Israëlische nederzettingen in de Westbank en de Gaza-strook zal ondersteunen en dat hij nog méér van die nederzettingen rond Hebron zal bouwen, doet al wat nodig is om Arafat ten val te brengen en de macht aan Hamas en de terroristen te geven. Als het terrorisme toeneemt, zal het leger moeten terugkeren naar de Palestijnse steden waaruit het zich niet lang geleden terugtrok. Als de onderhandelingen met de Syriërs geen vooruitgang boeken, zal Israël zichzelf verstrikt zien in een almaar verder escalerend conflict in Libanon. De nieuw-oude Israëlische combinatie van diepe onzekerheid en angst van binnen, en brutale uitstalling van macht naar buiten is heel, heel gevaarlijk. De verkiezingsslogan van Netanyahu was : Voor een veilige vrede, maar ik vrees dat we vrede noch veiligheid gaan kennen. Het kan goed zijn dat zelfs Netanyahu door de realiteit gedwongen zal worden om zijn standpunten te verzachten, maar zelfs als hij na verloop van tijd zijn positie wijzigt, kan er geen twijfel over bestaan dat een vredesproces onder zijn leiding zeer lang zal duren, en misschien hébben wij niet meer al de tijd van de wereld. Er zijn er veel die deze vrede willen saboteren, en als zij tijd winnen, verliezen wij allemaal. Jammer we waren er zo dicht bij.
VI.
Leah Rabin zei vandaag dat ze zin heeft om haar koffers te pakken en Israël te verlaten. Ze zal hier blijven. We zullen allemaal hier blijven, omdat we geen ander land hebben, en omdat het juist op dit moeilijke moment is dat Israël een gematigde, beheerste en redelijke stem moet horen. Die stem, die wel eerst vorig jaar haar eerste woorden leek te leren zeggen, mag niet tot zwijgen gebracht worden.
Voor mij persoonlijk is het een moeilijke en pijnlijke ochtend. Voor mij betekende het Israëli-zijn bovenal dat ik nooit meer het slachtoffer zou zijn van de willekeurige grillen van anderen die sterker zijn dan ik. Shimon Peres en Yitzhak Rabin maakten het, voor het eerst in tientallen jaren, mogelijk geen slachtoffer meer te zijn, zelfs niet van mijn grootste vijand mijn angsten. Het pad naar vrede dat ze mij wezen, was er een waarop ik kon gaan, en dat me toeliet, zonder de sinistere realiteit van het Midden-Oosten uit het oog te verliezen, de manoeuvreerruimte te zien die ik voor mij had. Dat was een plaats waar ik ineens kon beginnen ademen. Ik kan niet ophouden met ademen, maar vandaag ligt er een grote angst over mijn hart. Maar, zoals de rechtvaardige Hertog in Shakespeare’s Storm zei : Dit ding van duisternis erken ik als het mijne.?
David Grossman
Meir Païl : het leger wordt ondermijnd door religieuze groepen.
Een soldaat met een zwarte kippa is meestal een havik.
David Grossman : blijven spreken.
