De Finse president Martti Ahtisaari speelde als Europees vredesgezant een belangrijke rol bij de diplomatieke doorbraak in Belgrado. Een gesprek over optimisme én voorzichtigheid: “Hier bestaan geen garanties.”

Politiek gezien leek het vorige week in kannen en kruiken. Na de EU-top in Keulen verwelkomde bondskanselier Gerhard Schröder vredesgezant Martti Ahtisaari met een brede, cameragenieke omhelzing. Inmiddels is gebleken dat de Navo-officieren en Servische militairen iets meer moeite hebben om de eerste concrete stap in het vredesproces te zetten. Dat er weliswaar goede redenen zijn voor optimisme, maar allerminst voor euforie, bevestigde de Finse president vorige week al in dit interview.

Wanneer zal er vrede in de Balkan heersen?

Martti Ahtisaari: Het zal nog lang duren voor de mensen in die regio échte vrede en vrijheid zullen kennen. We hebben tijd nodig, tot de criteria zijn vastgelegd volgens dewelke alle vluchtelingen en gedeporteerden naar hun eigen streek in Kosovo kunnen terugkeren. Het wordt een lang proces om een nieuwe democratie met verkozen vertegenwoordigers tot stand te brengen in Kosovo. Vóór die tijd is de vrede niet zeker. Maar we hebben de eerste stap gezet.

Wat maakt u zo zeker dat Slobodan Milosevic niet alleen maar voor de schijn op de Navo-voorwaarden ingaat?

Ahtisaari: Wie zo lang in de diplomatie zit als ik, heeft geen illusies meer. Er bestaat geen garantie bij dit soort van vredespogingen. Ik kan mij alleen maar beroepen op datgene wat we met de Joegoslavische leiding zijn overeengekomen. We hebben een goed aanbod gedaan, was het oordeel in Belgrado, en wij hebben geen beperkingen geaccepteerd. Nu is het vredesproces begonnen en wij in het Westen mogen bij de beoordeling ervan niet heiliger zijn dan de paus.

Bieden de verdere onderhandelingen niet genoeg speelruimte voor Milosevic of de Russische militairen, die nogal sceptisch staan tegenover het compromis, om de vredespogingen alsnog te torpederen?

Ahtisaari: Natuurlijk, ik kan u wel honderd punten noemen waarover de ene of de andere partij nog moeilijk kan doen. Maar de Joegoslavische leiding, en ook de bevolking, weet zeer goed wat de consequenties daarvan zouden zijn.

De Navo wilde de bombardementen voorlopig niet stopzetten. Bemoeilijkt dat de gesprekken over de uitvoering van het vredesplan?

Ahtisaari: Ik vind het een beetje moeilijk om me daarmee te bemoeien. Finland is immers geen lid van de Navo. Maar ik heb goede hoop dat er snel een pauze in de luchtaanvallen zal komen.

Is Belgrado bereid alle troepen uit Kosovo terug te trekken?

Ahtisaari: Ja, dat wordt niet ter discussie gesteld. Eerst moet er terstond een einde worden gemaakt aan het geweld en de onderdrukking in Kosovo. Dus moeten de Servische politie en alle militaire en paramilitaire troepen binnen de kortste keren worden teruggetrokken. Alle, dat wil dus zeggen: honderd procent. Daarna kan een aantal Joegoslavische veiligheidstroepen terugkeren voor speciale opdrachten. Maar we hebben uitdrukkelijk vastgelegd dat het daarbij om enkele honderden manschappen gaat, niet om duizenden.

Zal de Navo het commando voeren over de internationale vredesmacht in Kosovo?

Ahtisaari: Dat moet de VN-resolutie over de inzetting van vredestroepen – de zogenaamde Kosovo Force – regelen. Ik ben het met VN-secretaris-generaal Kofi Annan eens dat de implementering moet geschieden op basis van de ervaringen in Bosnië-Herzegovina, en dat er eenheid van bevel moet zijn. Zeker, sommige landen zullen niet onder Navo-commando aan de vredesoperatie willen deelnemen. Maar dat valt te organiseren. Want we hebben een gezamenlijk doel: dat de mensen kunnen terugkeren.

Hebt u voor die internationale vredesmacht, met Russische eenheden onder Navo-bevel, de steun van de Russische gezant Viktor Tsjernomyrdin?

Ahtisaari: Er is nog discussie over hoe dat er in de praktijk kan uitzien. Rusland wil deelnemen aan de vredesmissie en heeft bepaalde eisen, maar kent ook de voorwaarden van de Navo. Het is een kwestie van politieke wil om overeenstemming te bereiken, en die wil is er. Maar we hebben belangrijke Navo-partners zoals de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk nodig: zonder hun steun is het onmogelijk om de mensen die naar hun streek willen terugkeren, zekerheid en vertrouwen te geven.

Wat gebeurt er met Slobodan Milosevic, die voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid wordt aangeklaagd door het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag?

Ahtisaari: Dat onderwerp heeft in Belgrado niemand ter sprake gebracht.

Vóór de bombardementen bleek het, ondanks vele pogingen, niet mogelijk om de Verenigde Naties op één lijn te krijgen. Waarom is een VN-resolutie nu wel haalbaar?

Ahtisaari: Nu hebben we een akkoord met de Joegoslavische overheid. En weldra bereiken we het punt waarop de troepen zich zullen terugtrekken en de luchtaanvallen zullen ophouden.

Welke les voor Europa trekt u uit de Kosovo-crisis?

Ahtisaari: Voor het eerst in de recente geschiedenis – na de hereniging van Duitsland en de totstandkoming van het nieuwe Europa – hebben Rusland, de VS en Europa trilateraal samengewerkt: dat is een enorme vooruitgang.

Kan de Europese Unie – met het oog op toekomstige crisissituaties – behalve meer politieke, ook niet meer militaire zelfstandigheid verkrijgen, desnoods zelfs buiten Navo-verband?

Ahtisaari: We zijn inmiddels op weg naar een gemeenschappelijke veiligheidspolitiek in Europa en ik ben gelukkig dat ik daartoe met deze onderhandelingen iets heb kunnen bijdragen. Ik twijfelde aanvankelijk of de EU haar politieke gewicht in onderhandelingen met de VS en Rusland zou kunnen laten doorwegen. Nu ben ik positief verrast. Dat is ook en vooral te danken aan het Duitse EU-voorzitterschap. Ik had me geen betere ondersteuning kunnen indenken als die van bondskanselier Schröder. Maar zulke crisissen tonen ook aan dat we alleen door een nauwe samenwerking de Europese eenheid kunnen handhaven en versterken.

Zal het EU-voorzitterschap van Finland, dat op 1 juli ingaat, volledig in het teken staan van de wederopbouw van Kosovo en Servië?

Ahtisaari: Er ligt al een uitstekend plan voor een stabiliteitspact in de Balkan – voor democratie en ontwikkeling in de hele regio. Daarvoor verdient het Duitse voorzitterschap alle lof, want het is het begin van een nieuw tijdperk voor Europa. Daarom noem ik het ook geen Marshall-, maar een Schröder-plan.

Copyright Der Spiegel/Knack