Bij het Vlaams Belang is er maar één grote baas en dat is Filip Dewinter. In de partij heeft hij de touwtjes strak in handen, zowel in als buiten Antwerpen. Voor zijn geliefkoosde strategie van de spanning heeft hij een zorgvuldig opgebouwd netwerk van politieke, economische en sociale contacten.
Nee, maart was geen succesvolle maand voor het Vlaams Belang (VB). Gedurende weken lag de partij overhoop met het door haar gekoesterde handelsmerk van ‘gesloten gelederen’. Zo werd de radicale afwijzing door het VB van de islam ‘wegens niet in overeenstemming met de traditionele Europese waarden’ (gelijkheid van man en vrouw, scheiding van Kerk en Staat…) danig vertroebeld door een nooit eerder gezien bochtenwerk rond de houding van de partij tegenover de moslims in Vlaanderen.
Eerst corrigeerde voorzitter Frank Vanhecke een ‘boutade’ van Filip Dewinter dat het dragen van een hoofddoek gelijkstaat met het tekenen van een terugkeercontract. Onder invloed van een gunstige publieke meningsvorming rond het delicatessenbedrijf Remmery en zijn bedreigde baas Rik Vannieuwenhuyse en werkneemster Naïma Amzil, maakte Vanhecke van die hoofddoek plots ‘een privé-zaak’, behalve dan op school en in openbare functies. Daarna gingen Gerolf Annemans, Filip De Man en Dewinter stevig met elkaar in de clinch over de (on)mogelijkheid van geassimileerde moslims op VB-lijsten, en nadien over de uitspraak van De Man dat een moslim die de Koran naleeft, geen democraat kan zijn. Alle wederzijdse irritaties werden uiteindelijk weggemasseerd door de bevestiging dat het VB zich verzet tegen het ‘oprukkende islamisme in Europa en Vlaanderen’.
Politieke onhandigheid
Met het etaleren van die meningsverschillen hield het echter niet op. Vanhecke had bij de samenstelling van zijn nieuwe partijbestuur halfweg maart Marijke Dillen, Anke Van dermeersch, Marie-Rose Morel en Johan Demol als nieuwe leden opgenomen. Maar voor Alexandra Colen had hij geen plaats. Dat zinde Colen en haar echtgenoot Paul Beliën, een ex-journalist die voor het VB een Engelstalig informatieblad The Flemisch Republic maakt en die ook goede contacten heeft met neoconservatieven in de Verenigde Staten en Europa, duidelijk niet. Zij bestempelden dit als een nieuwe desavouering van de ethisch-conservatieve strekking waarvan Colen binnen het VB een belangrijke spreekbuis is.
Toen al deze openlijke conflicten in de week voor Pasen een climax bereikten, was Vanhecke afwezig, want samen met het ‘juridisch brein’ van het VB, Jurgen Ceder, en samen met de gezinnen van Morel en Koen Dillen op reis naar Oostenrijk. Om zich daar onder het motto ‘Operatie Gipfelsturmer’te ontspannen en bijna live het uiteenvallen van de bevriende Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) van Jörg Haider mee te maken.
Pas na zijn terugkeer kreeg Vanhecke op 2 april en alweer in De Standaard een forum om de puntjes op de i te zetten. Volgens de voorzitter had iedereen zich druk gemaakt over ‘gerommel in de marge’ en over ‘kleine zorgen’, maar hij garandeerde voor alle zekerheid toch dat het nooit meer zou gebeuren. En om zijn autoriteit als partijleider in de verf te zetten, wees hij er onder meer op dat Colen in elk geval geen boze interviews had gegeven.
Helaas voor Vanhecke luchtte het door hem ‘gewaardeerde’ Kamerlid op dezelfde dag haar hart in Het Laatste Nieuws. Colen sprak over een regelrechte ‘vertrouwensbreuk’ met Vanhecke en de rest van de partijleiding. Tegelijk liet ze in het midden of ze nog heel lang bij het VB zal blijven als haar gedachtegoed verder in de verdrukking komt.
De ergernis over de politieke onhandigheid van Vanhecke vond vorige week alvast een weg naar ’t Pallieterke, waarvoor ook Annemans en Beliën regelmatig artikels schrijven. ‘Je zou toch denken dat er telefoons en zelfs gsm’s bestaan in 2005′, zo sloeg hoofdredacteur Leo Custers de VB-voorzitter om de oren. De gsm’s rinkelden intussen al wel, maar een ernstig gesprek tussen Vanhecke en het duo Colen-Beliën heeft tot vandaag nog steeds niet plaatsgevonden. Niet over de positie van Colen binnen het VB en nog minder over de plannen van Vanhecke om in de komende maanden naar de VS te reizen en daar met de hulp van Beliën ‘deuren tot in de kringen dicht bij het Witte Huis’ te openen (het gaat over Willem McGurn, een oud-collega van Beliën bij de The Wall Street Journal die nu toespraken voor president Bush schrijft, nvdr).
Spelverdeler en spelbepaler
De defensieve en op salonfähigheit gerichte aanpak van Vanhecke steekt daarbij schril af tegen die van Dewinter. Terwijl de partijvoorzitter in de Oostenrijkse bergen een frisse neus haalde, was het Dewinter die iedereen – ook het door hem geleide projectiel De Man, die zijn brieven graag blijkt te tekenen met le misanthrope – opnieuw in het gareel dwong en die als ‘woordvoerder van het VB’ een einde maakte aan het gekrakeel over moslims en democratie.
Tegelijk schakelde Dewinter over naar een tactiek waarin hij een meester is. Hij zocht en vond telkens nieuwe bliksemafleiders. Eerst zette hij samen met een lid van zijn fractie in het Vlaams parlement, Erik Arckens, een nieuwe aanval in tegen ‘de elitaire programmering’ van de stadstheaters in Brussel, Antwerpen en Gent. De verhoopte tegenwind stak van alle kanten op.
Vervolgens rekende Dewinter in Knokke tijdens een debat met VLD’er Jean-Marie Dedecker voor hoe de SP.A in de 32 Vlaamse centrumsteden de lakens kan blijven uitdelen door toedoen van het cordon sanitaire. Die analyse was andermaal bedoeld om VLD en CD&V te jennen. Maar in de wetenschap dat deze twee partijen hun koers van ‘geen bestuurlijke samenwerking’ niet zouden herzien, was dat nummertje van Dewinter veeleer bestemd voor de samenhang binnen het VB zelf.
Omdat voor een keer de voorzitters van andere partijen de getelefoneerde voorzet van Dewinter in Knokke negeerden, verlegde hij zijn aandacht dan maar bliksemsnel naar Antwerpen. Daar gaf hij vorige week zijn campagne voor het burgemeesterschap in 2006 een nieuwe impuls met de aankondiging dat er in… oktober een nota over een ‘Leefbaar Antwerpen’ komt, die nieuw politiek personeel voor een ‘open lijst’ moet aantrekken en ook de lijnen met ex-VLD’er Hugo Coveliers en andere ‘sterke figuren’ rechts van het politieke spectrum in Antwerpen moet openhouden. Dat Dewinter donderdag en vrijdag in het gezelschap van Coveliers en de voormalige Nederlandse LPF-minister Hilbrand Nawijn naar Denemarken reist om de migratiepolitiek van dat land te bestuderen, is natuurlijk ook vooral bedoeld om in de media de beoogde rechtse coalitie in Antwerpen warm te houden.
De soepelheid waarmee Dewinter op deze manier beweegt van de leiding van zijn partij in Brussel naar de politiek in Antwerpen en vice versa, bewijst hoe hij op alle niveaus bij het VB de spelverdeler en de spelbepaler is. Vanhecke is de formele leider van het VB en ook Annemans maakt deel uit van het triumviraat aan de top (zoals bekend, schreef hij de nieuwe beginselverklaring toen het Vlaams Blok vorig jaar ‘vervelde’ tot Vlaams Belang). Maar de echte baas van het VB is Dewinter.
‘Of men het nu graag heeft of niet, Dewinter is een van de grootste politieke genieën in Vlaanderen en hij werkt ook heel hard. Hij zuigt overal ideeën op en heeft een feilloze neus voor wat er leeft onder de mensen. Door dit te extrapoleren en door te provoceren, ontwikkelt hij een permanente strategie van de spanning, op Vlaams niveau en in Antwerpen. Om dat in de praktijk om te zetten heeft hij ook alle partijstructuren in handen. Hij beschouwt zichzelf als de kapitein van het schip en als de bestuurder van een oorlogsmachine om verkiezingen te winnen’, luidt het oordeel van mensen die dicht bij het VB staan.
Het is weinig waarschijnlijk dat partijstichter Karel Dillen vermoedde dat de leiding van het VB op die manier zou evolueren toen hij in juni 1996 de fakkel doorgaf. Niet alleen probeerde hij een opkomende tweestrijd tussen Annemans en Dewinter te vermijden door Vanhecke als zijn opvolger aan te wijzen. De intussen zwaar zieke erevoorzitter had toen ook zo zijn idee over de twee Antwerpse kemphanen: terwijl de gedoodverfde ‘kroonprins’ Annemans blijkbaar te weinig werkkracht en organisatietalent toonde om nog aanspraak te kunnen maken op het voorzitterschap, had Dewinter met zijn felle standpunten tegen migranten weliswaar een electorale goudader aangeboord, maar die dreigde ook de nationalistische agenda van het VB onder te sneeuwen. En dus werd Vanhecke, die in het Europees parlement als manusje-van-alles zijn waarde voor Dillen had bewezen en een overtuigende Vlaams-nationalistische pedigree kon voorleggen, de compromisfiguur die de drie grote stromingen in de partij – nationalistisch, antimulticultureel en ethisch-conservatief – in balans moest houden. Niet alleen door de interne perikelen van de voorbije maand groeien inmiddels binnen het VB de twijfels over het gezag van Vanhecke en zijn ‘project’ voor de partij.
Organisatie en propaganda
Dat weerhoudt Dewinter er in elk geval niet van om zijn stempel te drukken op het VB. In en buiten de partij, in en buiten Antwerpen beschikt hij over een uitgebreid netwerk van mensen en contacten die nuttig zijn voor zijn strategie.
In het nieuwe VB-partijbestuur – 18 man sterk als ook rekening wordt gehouden met Karel Dillen, maar hij neemt niet meer deel aan de vergaderingen – zit bijna de helft van de leden in zijn ‘kamp’. Genoemd worden in dit verband: Wim Verreycken (senator en vader van Vlaams parlementslid Rob Verreycken, die vorig jaar na berichtgeving over een incidentrijke echtscheiding door Dewinter aan boord gehouden werd); Philip Claeys (europarlementslid, hoofdredacteur van het VB-Magazine, tekstschrijver voor Dewinter en ook ‘his masters voice’ genoemd); Hans Verreyt (voorzitter VB-Jongeren met een NSV-verleden en zoon van een medewerker van Dewinter); Johan Demol (ex-politiecommissaris en nu Brussels parlementslid); Anke Van dermeersch (senator en door Dewinter destijds binnengehaald om de VLD te bestoken); Marie-Rose Morel (Vlaams parlementslid en als ‘verruimer’ door Dewinter binnengehaald om misnoegde N-VA’ers te overtuigen); Marijke Dillen (dochter van de partijstichter en Vlaams parlementslid; zij heeft zich met haar aversie tegenover Annemans en Colen bij Dewinter aangesloten).
Andere parlementsleden in het VB-bestuur zoals Karim Van Overmeire, Luk Van Nieuwenhuysen, Joris Van Hauthem en Jurgen Ceder zullen Dewinter om diverse redenen niet veel in de weg leggen. Iemand als Filip De Man is dan weer geen lid van het partijbestuur, maar wordt wel gezien als ‘een geschikte onderzeeër van Dewinter’ in de VB-Kamerfractie die geleid wordt door Annemans.
Dewinter is ook al heel lang verantwoordelijk voor de organisatie en propaganda van het VB. Zodoende hangen ook de dertien regiosecretarissen die op de loonlijst van de partij staan, rechtstreeks van hem af. Hij bewaakt tevens hun interne en externe communicatie. Bovendien bepaalt Dewinter via zijn specifieke opdracht voor de partij de ‘beelden’ die het VB van zichzelf neerzet in eigen publicaties, op congressen en andere manifes-taties.
Een belangrijke figuur voor Dewinter tijdens betogingen en meetings is Luc Vermeulen. Met het statuut van parlementair medewerker staat Vermeulen in voor de veiligheid van deze activiteiten. Daardoor heeft hij ook goede contacten met politiediensten. Onder meer als leider van Voorpost en als een van de drijvende krachten achter de vzw IJzerwake (en haar jaarlijkse manifestatie in Steenstrate als tegenhanger van de IJzerbedevaart) is Vermeulen voor Dewinter ook een bruggenhoofd naar de radicaal-nationalistische achterban van het VB. De schoonzoon van Vermeulen is overigens Luk Lemmens, het enige Antwerpse gemeenteraadslid van de N-VA.
Voor zijn propaganda en campagnes in Antwerpen doet Dewinter vooral een beroep op Eric Deleu. Hij was in 1982 het eerste gemeenteraadslid voor het VB in Antwerpen en zit nu in de gemeenteraad van Aartselaar. Met zijn Antwerps Reclamebureau levert hij hand- en spandiensten aan Dewinter. Deleu behoort intussen ook tot de driekoppige VB-delegatie in de raad van bestuur van de VRT en biedt Dewinter een bijkomend loyaal kanaal om het reilen en zeilen bij de openbare omroep in het oog te houden.
De haven en zijn bedrijven
In het Antwerpse netwerk van Dewinter is een sleutelrol weggelegd voor Jan Penris. Naast zijn mandaten als Vlaams parlementslid, gemeenteraadslid en voorzitter van de Antwerpse VB-koepel, is hij vooral belangrijk voor Dewinter wegens zijn contacten met de havenbedrijven. Penris is een jurist die ook maritieme wetenschappen studeerde. Vooraleer hij in 1995 overstapte naar de politiek, was hij enige tijd directieattaché bij de Centrale van Werkgevers in de Haven van Antwerpen. Samen met Dewinter heeft Penris nu voor het VB zitting in de raad van bestuur van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. De professionele achtergrond van Penris vergemakkelijkt de toegang tot en het overleg met belangrijke bedrijfsmensen in en rond de haven.
Die lopen daar niet allemaal mee te koop of roepen het belang van hun onderneming in voor hun contacten met Penris en Dewinter, omdat het VB hoe dan ook een politieke factor in Antwerpen is. Maar bij sommigen spelen wel degelijk VB-sympathieën mee. Namen die geregeld vallen als het gaat over goede contacten tussen VB en havenbedrijven, zijn: Philip Van Gestel van Noord Natie Terminals, Antoon Dieu-saert die voorzitter van de raad van bestuur van BSAF Antwerpen is, en – enigszins verrassend toch – Katoennatiebaas en voormalig VLD-politicus Fernand Huts. Voorts is er Bruno Valkeniers van Hessen Noord Natie/PSA en Falconsult. Valkeniers is familie van oud-politicus Jef Valkeniers (eerst VU, dan VLD) en actief in diverse Vlaamse en Vlaams-nationalistische organisaties. Hij is ook de nieuwe voorzitter van het Vlaams Nationaal Zangfeest.
Naast Penris zijn twee andere leden van de Vlaamse parlementsfractie van Dewinter interessant voor zijn economische contacten. Via Marie-Rose Morel zijn de vele relaties van haar vader Christian Morel als voormalig directeur van Alcatel Bell meegenomen. Voorts is er Freddy Van Gaever. Zijn mislukte luchtvaartprojecten waren niet goed voor zijn reputatie als ondernemer, maar in de transportsector kent hij wel nog steeds veel mensen.
Meer expliciete steun krijgt Dewinter van nog twee Antwerpse bedrijven: de vastgoedgroep en projectontwikkelaar Amber en het taxibedrijf Antwerp Tax. Amber is de onderneming van de familie Van der Paal. Vader Rudi stond in 1954 mee aan de wieg van de VU, maar keerde die partij de rug toe na het Egmontpact. Samen met zijn echtgenote, de arts Mia Uytterhoeven, is hij zeer actief in de Vlaams-nationale Debatclub die een vaste stek heeft in Hotel De Basiliek in Edegem. Deze club geeft regelmatig een forum aan VB-kopstukken en wordt voorgezeten door Koen Dillen, europarlementslid en zoon van.
Bij Antwerp Tax staat met Koen Van Oorschot de vierde generatie van deze familie aan het roer. Hij is gehuwd met Greet Dillen. Zowel Amber als Antwerp Tax onderhouden overigens ook relaties met liberalen in Antwerpen. Amber doet onder meer een beroep op de diensten van voormalig VLD-schepen André Gantman.
De diamantsector is een andere economische pijler van de havenstad en in Antwerpen sterk verbonden met de joodse gemeenschap. Daar verloor de VLD de jongste jaren veel invloed. Dewinter gebruikt sinds 2002 de confrontatie met de AEL van Dyab Abou Jahjah om in het gat te duiken. In maart 2003 liet hij zich graag fotograferen aan de zijde van rabbijn Pinchas Meyers en dan is er ook nog professor-doctor-socioloog-politoloog-advocaat Henri Rosenberg, die via de website van de joodse verbruikersorganisatie Goedkosjer, zijn mailkrant Forum en andere media provocerende pleidooien houdt om voor het VB te stemmen. Over de invloed van Meyers en Rosenberg bestaat discussie, maar dat de charmeoperaties van het VB in de joodse gemeenschap in Antwerpen onmiskenbaar een effect hebben, legde Gantman drie jaar geleden al uit in Knack.
Frontorganisaties
Aan die operaties levert ook Philippe Van der Sande een bijdrage. Toen in juni vorig jaar een joodse student het slachtoffer van een steekpartij werd, kregen alle joodse gezinnen via hem een brochure in de bus om uit te leggen dat het VB aan hun kant staat. Vorige week was hij ook aanwezig op de joodse herdenkingsplechtigheid rond de opstand in het getto van Warschau. Van der Sande, altijd piekfijn in het pak en VB-fractieleider in de Antwerpse provincieraad, werkte eerst voor de VB-leiding in Brussel en werd daarna door Dewinter verkast naar het VB-secretariaat aan de Amerikalei in Antwerpen om er de relaties met de pers te stroomlijnen en de redactie van het VB-blad Antwerps Nieuws te verzorgen. Van der Sande is ook een sleutelfiguur in de Beweging voor Christelijke Solidariteit in Vlaanderen. Deze ‘pro life’-organisatie voert campagne tegen abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Haar activiteiten vinden onder meer plaats in de Antwerpse Sint-Jacobskerk.
Het opzetten en aansturen van dergelijke initiatieven rond het VB, is een wezenlijk onderdeel van de politiek van Dewinter. Voor die ‘frontorganisaties’ schakelt hij mandatarissen en medewerkers in. Zo moet VB-gemeenteraadslid George Vereecke (ex-WOW) de senioren in Antwerpen voor zijn rekening nemen. Elders in de stad schurken VB-medestanders aan tegen morrende middenstanders.
Twee kanalen zijn daarbij bijzonder doelmatig. In de sociale huisvesting laat de inzet van Penris, die in het Vlaams parlement ook de commissie voor Wonen en Stedelijk Beleid voorzit, zichtbare sporen na in het Platform voor Antwerpse Sociale Huurders (PASH bundelt dertien Antwerpse sociale huurdersgroepen om te overleggen met het stadsbestuur en de Vlaamse overheid). Bij de politie is er een steuncomité waarin ex-inspecteur, ex-vakbondsman en huidig VB-gemeenteraadslid Louis Anken hard zijn best doet om het draagvlak van zijn partij bij de Antwerpse politie te vergroten. Maar het glijmiddel bij uitstek ter zake is gewezen commissaris Bart Debie. Hij werd geschorst wegens een gerechtelijk onderzoek tegen hem en nam ontslag. Intussen is hij medewerker van de VB-fractie in het Vlaams parlement. Debie zet onder meer de lijnen van de VB-aanpak rond veiligheid en politie uit, en hij coördi-neert voor Dewinter het optreden van alle VB-mandatarissen in Antwerpen.
In de frontorganisaties van het VB hoeven mensen geen lid van de partij te zijn. Ze moeten de drempel naar het VB verlagen en in de praktijk het cordon doen afbrokkelen. Dat geldt op Vlaams niveau ook voor een organisatie zoals Pro Flandria, die opkomt voor ‘Vlaamse welvaart in Vlaamse handen’ en bij de parlementsverkiezingen in 2003 en 2004 in petities, manifesten en opiniestukken aandrong om het cordon rond het VB op te heffen. Uiteraard waren Dewinter en de rest van de VB-leiding hiermee in hun nopjes, want electoraal altijd lonend. Pro Flandria kreeg daarbij de steun van tientallen Vlaamse (voormalige) bedrijfsleiders (zoals Marcel Cockaerts en Remi Vermeiren van KBC en Hugo Vandamme van Barco), academici (zoals Boudewijn Bouckaert en Matthias Storme, respectievelijk ook VLD en N-VA) en oud-journalisten (onder wie Manu Ruys, Marc Platel en Guido Naets). Pro Flandria heet een autonome Vlaamse organisatie te zijn, maar de initiatiefnemers – de bedrijfsleiders Willem Van den Berghe en Jan Van Malderen – zijn volgens insiders wel degelijk VB’ers die de partij ook op andere manieren helpen.
Bij die brede steun in de Vlaamse beweging valt het op hoe de schroom voor het weinig omfloerste migrantendiscours van Dewinter telkens wijkt voor de inschatting dat het VB nog zowat de enige hefboom voor Vlaamse onafhankelijkheid kan zijn. Dewinter kleedt dat discours verder trouwens bewust aan door gerichte relaties met buitenlandse rechts-radicale medestanders zoals Hilbrand Nawijn, Michiel Smith van Nieuw Rechts Rotterdam, Jean-Marie Le Pen en Bruno Gollnisch van het Franse Front National, Mario Borghezo van de Italiaanse Lega Nord en Andreas Mölzer van de inmiddels uiteengevallen FPÖ in Oostenrijk.
Die politieke connecties van Dewinter staan in elk geval ver af van de contacten die bijvoorbeeld Annemans of Colen hebben binnen de Amerikaanse cultuurstroming van het neoconservatisme. Maar daar maalt Dewinter niet echt om. Tot nader order haalt hij zijn grote gelijk en zijn macht in het VB nog altijd uit zijn resultaten van onvervalst stemmenkanon.
Patrick Martens
