De toekomst van het spoor is het voorwerp van een communautaire clash in de regering. Naar aloude gewoonte zal extra geld waarschijnlijk een uitkomst moeten bieden.
Lambermont-bis en de Brusselse Costa krijgen pas na de paasvakantie hun beslag. Wat niet betekent dat de regering nu even van communautaire spanningen verlost is. De moeilijke discussie over de toekomst van het spoor is de jongste weken namelijk in gevaarlijk communautair vaarwater beland. De verlanglijstjes aan beide kanten van de taalgrens zijn sowieso omvangrijk. Om dat te bekostigen, had de regering in haar ‘historische begroting’ een stuk van de opbrengst van de UMTS-licenties aan de NMBS toebedeeld. Maar de UMTS-veiling werd een historische flop. Jammer voor het spoor, jammer voor de regering. Want over de besteding van het beschikbare geld zal deze week tussen Vlamingen en Walen hard geruzied worden. Ook over de plannen van premier Guy Verhofstadt (VLD) voor een nieuwe structuur van de NMBS liggen de coalitiepartners in de clinch. Toch hoopt de premier het netelige dossier eind deze week van de baan te hebben.
Het NMBS-dossier werd de jongste maanden voorbereid in een interkabinettenwerkgroep (IKW) onder leiding van Luc Coene, de machtige kabinetschef van de premier. De werkgroep moest slagen waar minister van Mobiliteit Isabelle Durant (Ecolo) gefaald had. Durant had namelijk anderhalf jaar nodig om een vaag en summier mobiliteitsplan te ontwerpen. Zo lukt het nooit, dacht de premier. Waarop hij Durant het dossier afpakte en zijn eigen kabinetschef ermee belastte. Maar ook die reed zich vast. Vice-premier Laurette Onkelinx (PS) verklaarde afgelopen weekend dat Coenes werkgroep de zaken alleen maar heeft bemoeilijkt. Ook omdat de verschillende deelnemers niet dezelfde agenda hadden. De enen namen het plan van Durant als uitgangspunt, de anderen de nota-Verhofstadt. De enen hielden het investeringsplan van de NMBS ten belope van 644 miljard frank (16 miljard euro) voor ogen, de anderen beperkten zich tot de 500 miljard (12,5 miljard euro) die de regering had toegezegd. En Coene, die volgde gewoon zijn eigen agenda. Het gevolg is dat het eindrapport van de werkgroep geen synthese bevat, maar veeleer een inventaris van ideeën die elkaar uitsluiten.
WAFELIJZERPOLITIEK
‘Ik had er bij de SP sterk op aangedrongen tijdens de regeringsonderhandelingen de 60/40-verdeelsleutel ter sprake te brengen. Want een kind kon voorspellen dat die sleutel in Vlaanderen grote problemen zou veroorzaken’, zegt Johnny Van den Rijse, gewezen ACOD-topman bij het spoor. Hij kan alleen betreuren dat het regeerakkoord er met geen woord over rept. Waardoor Vlaanderen zijn eis om de bestaande criteria voor spoorinvesteringen door een objectiever mechanisme te vervangen, moeilijk kan hardmaken. Al roept het voltallige Vlaamse parlement nog zo hard dat de verdeelsleutel, met name op het vlak van het goederenvervoer, onrechtvaardig is. En al krijgt dat standpunt op federaal niveau steun van een aantal Vlaamse excellenties. Feit is wel dat als sommige projecten niet uit de vermaledijde verdeelsleutel worden gelicht, Vlaanderen zijn spoorambities grondig zal moeten herzien. Dat kan niet, vinden de Vlamingen. Want projecten als de hoogst noodzakelijke tweede spoortoegang tot de Antwerpse haven en de spoortunnel onder de Schelde liggen misschien wel op Vlaams grondgebied, maar zijn ontegensprekelijk van nationaal economisch belang. Vlaanderen wil daarom in de toekomst mee bepalen hoe de NMBS het geld investeert en vraagt een zitje in de raad van bestuur. Nu zorgt het geldverslindende wafelijzermechanisme ervoor dat elke Vlaamse eis door een Waalse tegeneis gecounterd wordt.
Bij elkaar opgeteld, kost dit geen 498 miljard frank (12,4 miljard euro), het bedrag van de regering voor het tienjarige investeringsplan van de NMBS, maar 643 miljard frank (16 miljard euro). En die heeft de regering niet. Vlaanderen zocht dan maar andere wegen om de verdeelsleutel te ontlopen: zelf projecten financieren, met de particuliere sector samenwerken, Vlaams geld lenen aan de NMBS. Maar ook dat stuitte op een botte weigering van de Franstalige socialisten. De boodschap van de PS is duidelijk: aan de 60/40-sleutel wordt niet geraakt, geen gewesten in de raad van bestuur – voor je het weet, is het spoor geregionaliseerd – en dus ook geen Vlaams geld in de NMBS, net zo min als privé-kapitaal. Voilà.
Wie daar anders over denkt, stelt het regeerakkoord ter discussie. Volgens de PS is de oplossing 100 miljard frank (2,5 miljard euro) extra voor de NMBS, uit de federale pot welteverstaan. Wie zoekt, die vindt. Zo luidde het laconieke advies van PS-voorzitter Elio Di Rupo aan minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP). Oud-vakbondsman Van den Rijse: ‘Op termijn zullen de Walen een inbreng van de gewesten niet kunnen tegenhouden. De federale centen volstaan niet meer.’ Maar zover staan de geesten nog niet, dus is het heel waarschijnlijk dat de regering toch bijkomende miljarden of alternatieve financieringstechnieken zoekt. De investeringen spreiden over een langere termijn is een mogelijkheid, maar de groenen zijn daartegen gekant. Om de gewesten toch enig zeggenschap te geven, wordt gedacht aan een nieuw orgaan in de NMBS, een regentenraad. In die raad zouden behalve de gewesten, ook de vakbonden en de verbruikersorganisaties vertegenwoordigd zijn. Voor de Walen mag de raad hooguit een adviserende bevoegdheid krijgen.
NIEUWE STRUCTUREN
Behalve de verdeling van het geld zorgt ook de geplande hervorming van de ondoorzichtige NMBS-structuren voor conflictstof in de regering. In de raad van bestuur en het directiecomité van de NMBS zwaaien CVP- en PS-vertrouwelingen de scepter. Liberalen en groenen willen die achterstand inlopen en liefst zoveel mogelijk eigen mannetjes een topfunctie in de NMBS bezorgen. De raad van bestuur moet een afspiegeling van de huidige politieke meerderheid zijn, verklaarde minister Durant. Van een trendbreuk gesproken. Maar ook hier kijkt de PS nauwlettend toe. De partij is niet van plan haar machtspositie in de NMBS op te geven. De CVP zal daarom vrijwel zeker het gelag betalen, met gedelegeerd bestuurder Etienne Schouppe voorop.
De plannen zijn bekend. Op de eerste plaats wil de premier de leden van het directiecomité uit de raad van bestuur zetten. Want een directiecomité met vijf mensen in de raad van bestuur is een ongezonde situatie. Dat vinden zelfs de meest behoudsgezinde coalitiepartners. Van den Rijse: ‘Het directiecomité en Etienne Schouppe praten de andere leden van de raad van bestuur onder de tafel. Ze kennen het bedrijf veel beter, en maken daar handig gebruik van.’ Door de twee uit elkaar te halen, moet de raad van bestuur zijn controlerende functie terugkrijgen.
Mooi meegenomen is dat de macht van gedelegeerd bestuurder Etienne Schouppe, steen des aanstoots voor sommige coalitiepartners, op die manier tot aanvaardbare proporties wordt teruggebracht. Want de geslepen Schouppe ‘zit overal’ en doet gewoon zijn zin. De vraag is natuurlijk of hij zijn nieuwe rol zal willen aanvaarden. Al is dat misschien precies wat de regering beoogt.
Op de tweede plaats wil Verhofstadt de NMBS in verschillende business units opdelen om de onderneming overzichtelijker en efficiënter te maken. Een systeem met aparte bedrijfseenheden, zes horizontale en drie verticale units naar verluidt, veronderstelt ook nieuwe bazen en vormt opnieuw een aanslag op de almacht van Schouppe. De vakbonden zijn overigens als de dood voor het plan. De ‘juridische eenheid’ van de onderneming, de enige garantie dat het personeel overal in het bedrijf hetzelfde statuut behoudt, zou eens in het gedrang moeten komen. Bovendien kan een opsplitsing de privatisering van sommige spoorwegactiviteiten dichterbij brengen.
ECOLO MOET SCOREN
Ten slotte zouden de liberalen ook graag de vakbonden uit de raad van bestuur wippen. Maar PRL-voorzitter Daniel Ducarme verdedigde vorige week nog de plaats van de vakbonden in de raad van bestuur. Het kan verkeren. De vakbonden zijn in ieder geval alert en stellen grote sociale onrust in het vooruitzicht als hun machtspositie te veel wordt uitgehold.
Vijftien jaar geleden hadden de beleidsmakers het spoor als vervoermiddel afgeschreven. Die scheefgegroeide situatie kan niet in korte tijd worden rechtgetrokken, zelfs niet met veel geld. Meer is ook niet noodzakelijk beter, zeker niet zolang communautaire en politieke afwegingen de spoorinvesteringen blijven bepalen. ‘Er wordt niet met duidelijke doelstellingen gewerkt’, klaagt Daan Schalk, mobiliteitsdeskundige van de SP. ‘Vlaanderen en Wallonië schuiven gewoon zoveel mogelijk projecten naar voren om zoveel mogelijk federaal geld binnen te halen. Objectieve criteria doen niets ter zake.’ Dat verhindert de regering een echte visie te ontwikkelen op de rol van het spoor in het mobiliteitsvraagstuk. Intussen stevent het land wel op een verkeersinfarct af.
Dat is de omvang en de inzet van het dossier. Het zal veel koelbloedigheid en compromisbereidheid vergen om Vlaamse en Waalse coalitiepartners op één lijn te krijgen. Bovendien moet Ecolo met dit dossier scoren. De groenen zullen zich dit keer niet met een kluitje in het riet laten sturen. Een diepgaande hervorming moet in deze constellatie dan ook niet worden verwacht. Een elk-wat-wils-scenario lijkt de enig haalbare oplossing te zijn.
Han Renard
