Het einde van de demonstraties in Servië is nog niet in zicht. Maar allicht zal de regering haar verkiezingsnederlagen nooit erkennen.
EEN BERICHT UIT BELGRADO
De Servische regering heeft ondertussen besloten dat haar ?verkiezingsoverwinning? in niet minder dan acht steden ?legaal? was. Dat betekent dat ze de klachten van de oppositiecoalitie Zajedno (Samen) en het oordeel van de commissie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) onder leiding van de voormalige Spaanse premier Felipe Gonzalez, negeert. Slechts in vier steden (Nis, Cacak, Uzice en Kragujevac) mag de oppositie de macht overnemen. Wat er met Zrenjanin en Lapovo zal gebeuren, is nog onduidelijk, en hetzelfde geldt voor Belgrado. Bijna alle binnen- en buitenlandse waarnemers geloven niet dat Slobodan Milosevic ooit de macht in Belgrado aan de oppositie zal overdragen. Dat betekent wel dat hij het dagelijkse protest met geweld moet gaan beantwoorden. De vraag is dan of Belgrado zal veranderen in een tweede Boekarest, of in een Plein van de Hemelse Vrede.
Het regime van Milosevic is hevig in conflict geraakt met zowel de Servische burgers als de internationale gemeenschap. De Servische regering besloot vorige week het verslag van Gonzalez’ commissie, dat door alle OVSE-leden werd ondersteund, af te wijzen. Milosevic kan nu van de internationale gemeenschap een nog koelere houding verwachten. Maar wat kan de wereld tegen Milosevic ondernemen ?
Het voorstel om weer sancties tegen Servië in te stellen, werd op een ministerraadsvergadering van de EU verworpen. Een andere sanctie zou de verscherping van Milosevic’ diplomatieke isolatie kunnen zijn. Dat betekent dat niemand hem nog zal bezoeken, noch dat hij ergens uitgenodigd wordt. Maar over een economische isolatie of een handelsisolatie bestaat binnen de westerse gemeenschap weinig overeenstemming. Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië hebben economische belangen bij en overeenkomsten met Servië. Op dezelfde dag dat de Duitse buitenlandminister Klaus Kinkel dreigde dat Duitsland zou stoppen met het sturen van reserveonderdelen voor industriële machines die Servië in Duitsland had gekocht, ondertekende Siemens in Belgrado een contract over samenwerking met een Servische partner. Het Franse Alcatel is betrokken bij de bouw van een telecommunicatienetwerk, Groot-Brittannië heeft belangen in de telecommunicatie en financiën, en Italië is geïnteresseerd in de metaalindustrie.
DE RECTOR WERD NIET VERVANGEN
In diplomatiek en politiek opzicht heeft Milosevic nooit veel interesse getoond om zich volgens internationale normen en waarden te gedragen. Voor hem houdt isolatie een versterking in van zijn binnenlandse positie en een kans om de oppositie de schuld te geven van de verslechterende banden met de wereld. De oppositie heeft, volgens hem, alleen maar het ongenoegen van de burgers opgeroepen omdat ze ?ontevreden was met haar eigen verkiezingsuitslagen.? Milosevic is weer een voorbeeld van hoe er binnen de Europese instituties geen afdoende maatregelen of mechanismen bestaan voor iemand die zijn eigen zin wil doordrijven. Milosevic hoopt dat de internationale gemeenschap zich vroeg of laat bereid toont om een compromis met hem te sluiten, al was het maar omdat die gemeenschap wil voorkomen dat er op grote schaal onrust uitbreekt in dit ontvlambare deel van de Balkan.
Veel waarnemers in Belgrado geloven dat Milosevic al lang geleden geweld zou hebben gebruikt tegen de demonstranten, als daar geen studenten tussen hadden gezeten. Op een gegeven moment leken de autoriteiten klaar voor concessies aan de studenten en stonden ze op het punt een van hun belangrijkste eisen in te willigen, te weten de vervanging van de rector van de universiteit van Belgrado. Twee onderministers van de Servische regering deden hierover zelfs in het openbaar beloften aan een studentendelegatie. Maar de rector werd uiteindelijk toch niet vervangen. Omdat de meerderheid van de vertegenwoordigers in de universiteitsraad, die beslist over de benoeming en vervanging van rectoren, onder toezicht staat van de regering, rees dus de vraag of het land eigenlijk nog wel door de regering geregeerd wordt.
Dat bleek niet altijd zo, of toch niet in alle gebieden, die normalerwijze onder haar jurisdictie zouden moeten vallen. In het geval van de universiteit speelt de vrouw van Milosevic, Mira Markovic, een veel belangrijker rol. Via haar stromannen in de universiteitsraad kon ze de vervanging van de rector, die bovendien ooit door haar benoemd was, blokkeren. In Belgrado loopt al lang het gerucht dat Milosevic geen belangrijke beslissingen neemt zonder eerst zijn vrouw te raadplegen. Er wordt gezegd dat zij niet alleen in huis de baas is, maar ook in heel Servië.
EEN SPECIALE OORLOG
Sinds begin dit jaar zijn de politiecordons in de binnenstad van Belgrado 24 uur op 24 aanwezig. Hun taak is om ?de normale circulatie van het verkeer? te waarborgen. Twee keer waren de cordons uit de straten teruggetrokken : op nieuwjaar en op de kerstavond van de orthodoxe kerk, op 13 januari. Bij die eerste gelegenheid kwamen driehonderdduizend mensen op straat, bij de laatste een half miljoen. De afgelopen week organiseerden de studenten een actie die ze ?cordon tegen cordon? noemden, waarbij ze 24 uur op 24 de wacht houden tegenover een volledig bewapend politiecordon. Beide cordons worden om de zoveel tijd afgelost, met het verschil dat de studenten dansen, zingen en schoonheidswedstrijden organiseren voor de ?knapste politieagenten?. Die zijn meestal even oud als de studenten en staan daar te wachten op orders van hun superieuren.
Nadat de marsen door het straten van Belgrado werden verboden of liever gezegd werden voorkomen door de politiecordons die op het Plein van de Republiek zijn gestationeerd , is het aantal demonstranten in de dagelijkse protesten gezakt naar zo’n twintig- à dertigduizend. Die ?harde kern? van de burgerlijke onvrede is echter, volgens velen, vastbesloten te demonstreren tot er een oplossing is gevonden. Maar haar aanwezigheid kan de kwaliteit van die oplossing nauwelijks beïnvloeden.
De studenten worden er niet langer van beschuldigd dat ze deel uit maken van ?pro-fascistische krachten?, maar de partij van mevrouw Markovic, Joegoslavisch Links (JUL), heeft vaak laten weten dat ze de demonstraties beschouwt als ?deel van een speciale oorlog tegen Servië?. In het officiële stalinistische vocabulaire geldt deelname aan een ?speciale oorlog? als een zeer ernstige beschuldiging. Het maakt iemand tot een ?buitenlandse spion?, een ?huurling? en, zoals president Milosevic en zijn vrouw het uitdrukten, een ?landverrader.? Zo’n beschuldiging mag ietwat belachelijk overkomen, gezien de positie waarin het regime veracht en beschimpt door haar burgers zichzelf gemanoeuvreerd heeft, maar het is tevens een voorbereiding op een intensieve vergeldingsactie, die zeer zeker uitgevoerd zal worden als het regime er niet in slaagt de mensen van de straten te krijgen. Mevrouw Markovic heeft al aangedrongen op de openbaarmaking van de namen van de ?verraders? en de ?huurlingen?. Het is een wonder dat haar eis nog niet werd ingewilligd.
DE ROL VAN MONTENEGRO
Er werd in de afgelopen weken zowel in het buitenland als in Servië zelf veel gespeculeerd over de rol van Montenegro in de mogelijke oplossing van de crisis. Montenegro’s leidende trio, president Momir Bulatovic, premier Milo Bukanovic en parlementsvoorzitter Svetozar Marovic uitten in sommige verklaringen en interviews ongemeen veel kritiek op president Milosevic. Al die uitspraken werden later ontkend, of hun ?ware betekenis? werd ?verduidelijkt?. Dat heeft de geloofwaardigheid van hun kritiek behoorlijk uitgehold.
Vorige week woensdag had president Milosevic een ontmoeting met zijn ambtsgenoot Bulatovic. Na het gesprek werd meegedeeld dat alle speculaties over een breuk tussen Servië en Montenegro zonder grond waren. Tien dagen daarvoor had de Hoge Militaire Raad laten weten dat de berichten over de afbrokkelende trouw van het leger aan de regering ?overdreven? waren. Door bij het publiek de indruk weg te nemen dat de grondvesten van zijn macht aan het wankelen zijn, maakt Milosevic zich waarschijnlijk klaar voor een algehele omwenteling, urbi et orbi, om te laten zien wie er de baas is in de Federale Republiek Joegoslavië.
Vorige week liet het regime duidelijk haar houding ten opzichte van de media opmeten. Allereerst oordeelde het Commerciële Hof dat het lokale tv-station in Kragujevac, waar de oppositie aan de macht is, opnieuw in handen moet komen van het gemeentebestuur. Met die beslissing zou het in principe afgelopen zijn met de controle van de Servische Staatstelevisie (RTS) op dat tv-station. Na dit vonnis verving de RTS de nieuwe top van de zender zonder zich eraan te storen dat dit eigenlijk de taak was van het lokale gemeentebestuur. Het regime verduidelijkte op die manier dat ze zich inzake het openleggen van de media, zo mogelijk nog halsstarriger zou opstellen dan bij het erkennen van de verkiezingsresultaten.
Na twee maanden van dagelijkse protesten zijn de dingen nog geen millimeter geëvolueerd in de richting van een compromis. De burgers van Belgrado en de studenten houden vast aan hun eisen, en het regime is vastbesloten om geen krimp te geven. Het lijkt erop dat Milosevic niets meer te verliezen heeft en dat de burgers niets meer kunnen winnen. Deze situatie is een eerste vereiste voor een alomvattend ongeluk, dat de instabiliteit in de regio kan doen toenemen en verlengen.
Branislav Milosevic
Demonstranten tegenover het politiecordon : even de hond uitlaten.
