De Vrede van Münster in zes delen. Nederland herdenkt een woelige tijd.

In 1648 zongen ze in Antwerpen naar aanleiding van de Vrede van Münster: “’t Is ghenoegh, oorloghmannen Den crych is uyt ghebannen”. De overeenkomst maakte een einde aan de strijd tussen de Nederlanden en Spanje. Dat laatste land erkende daarmee de soevereiniteit van de Republiek van de Verenigde Nederlanden, een regularisatie van een toestand die feitelijk al enkele decennia bestond. De Republiek werd meteen ook opgenomen in het geheel van de Europese staten. Op een schilderij van Theodoor van Thulden in het Prado staat de Spaanse koning Filips IV afgebeeld, terwijl hij een perkament overhandigt aan een van de zeven “maagden” die de zeven provincies voorstellen.

Het werk uit 1648 is als het ware een “pendant” van een allegorische prent uit 1569. De hertog van Alva houdt de ketenen vast waarmee dezelfde zeven maagden worden vastgehouden. Achter het groepje staan de regenten, de politieke verantwoordelijken, met staken als benen en de vinger op de mond. Monddood waren ze gemaakt, verstard en geketend door de hertog die door Spanje naar de Nederlanden was gestuurd om een einde te maken aan de voortdurende gewapende acties met een sterk religieuze inslag. Sinds Luther in 1517 met zijn stellingen naar buiten kwam, was er ook in de Nederlanden geen religieuze rust meer geweest. De lutheranen en later de calvinisten (naar de Franse hervormer Calvijn) namen het op tegen de katholieke koningen Karel V en Filips II en hun landvoogden. Zij werden vervolgd en kwamen soms op de brandstapel terecht. Waar de strijd eerst vooral in Vlaanderen en Brabant werd gestreden, verplaatste die zich weldra naar het noorden, zeker nadat in 1585 Antwerpen door de Spanjaarden was heroverd.

De “Val van Antwerpen” luidde het begin in van de scheiding der Nederlanden. De zeven noordelijke provincies hadden al in 1579 de Unie van Utrecht gesloten, waarmee ze zich feitelijk onttrokken aan het gezag van de koning van Spanje. Ze riepen de gewetensvrijheid uit voor de inwoners van hun gebied, wat nog niet betekende dat iedereen zomaar zijn godsdienst in het openbaar mocht belijden. Daarvoor was het nog te vroeg. De strijd tussen de Zeven Provincies met Willem van Oranje en zijn zonen tegen Spanje met Alva en zijn opvolgers ging intussen door, met wisselend succes. De strijd is bijvoorbeeld bekend van liedteksten zoals “de watergeus komt om Den Briel” of kunstwerken zoals “De Overgave van Breda” of “Las Lanzas”, een schitterend schilderij van Diego Velázquez (circa 1635) uit het Prado.

VREDE VAN WESTFALEN

De Vrede van Münster van 1648 werd datzelfde jaar gevolgd door andere “Vredes”, waarbij onder meer ook de Zweden en de Fransen betrokken waren. Al deze afzonderlijke overeenkomsten werden samengebracht onder de benaming “Vrede van Westfalen”. In het najaar worden er in Münster en in Osnabrück twee grote Europese tentoonstellingen aan deze gebeurtenissen gewijd. Nederland heeft daarop niet gewacht en pakt zelf uit met niet minder dan zes tentoonstellingen, een herdenkingsboek en een cd met liederen uit die tijd. De belangrijkste tentoonstelling van de reeks is te zien in het Museum Catharijneconvent in Utrecht.

“Geloven in verdraagzaamheid?” roept een gevarieerd beeld op van een fascinerende tijd. Het vraagteken in de titel is niet zonder belang, want zo erg verdraagzaam waren die Nederlanders toch niet. Alleen de calvinisten mochten in het openbaar voor hun religie uitkomen. Katholieken, wederdopers en (de weinige) lutheranen moesten het stellen met noodkerken, gebouwen die in niets aan een kerk mochten herinneren.

De tentoonstelling geeft een uitstekend idee van de manier waarop de verschillende groepen elkaar bestookten met de media van die tijd: prenten, pamfletten, schilderijen, gebeden, bijbels en andere religieuze voorwerpen. Ook de “vliegende blaadjes” kenden een enorm succes. Dat waren liedteksten die gezongen werden op bekende melodieën, zoals het Wilhelmus. Enkele van die liederen staan op de cd van de Camerata Trajectina ( Globe, verdeeld door het Davidsfonds). Paul Rans neemt daarop de “zuidelijke” liederen voor zijn rekening.

In de Domkerk in Utrecht is er voorts een kleinere tentoonstelling over de rol van die stad bij de Vrede van Münster (tot 7 juni). In het Prinsenhof in Delft wordt de gebeurtenis herdacht met “Beelden van een strijd” (tot 14 juni) en in het Legermuseum loopt “Van Maurits naar Münster” met nogal wat wapens (tot 3 januari 1999). In de “Atlas van Stolk” in Rotterdam wordt “De Vrede Verbeeld” in prenten (tot 28 juni) en later gaat het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam (7 juni-6 september) open voor het publiek. Het paleis werd namelijk gebouwd naar aanleiding van de Vrede van Münster.

“Geloven in verdraagzaamheid?”, Museum Catharijneconvent, Utrecht. Tot 26/7.

Paul Dossche

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content