Westerse artsen grijpen naar oosterse meditatietechnieken om terugval na depressie te voorkomen.

Het begon in de jaren zeventig, toen de Amerikaanse professor Jon Kabat-Zinn in Massachusetts een methode ontwikkelde om stress te verminderen bij mensen met ernstige pijnen. Hij putte inspiratie uit meditatietechnieken gebaseerd op boeddhistische contemplatie. Kabat-Zinn ontdeed de technieken van hun religieuze connotatie en gebruikte ze om de gemiddelde Amerikaan te leren mediteren over de eigen gewaarwordingen, gedachten en gevoelens. Die aanpak had een positieve invloed op de gezondheid van de gestreste patiënt en verminderde zelfs de pijn- en angstervaringen.

De cursus Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR, Aandachtgerichte Stress Reductie) die Jon Kabat-Zinn samenstelde, werd een enorm succes. Vandaag veroveren verschillende varianten van Mindfulness het Westen. Meditatietechnieken uit het Oosten blijken namelijk niet alleen heilzaam bij stress en pijn. Ze maken mensen ook psychisch weerbaarder, meer stressbestendig en voorkomen terugval na een depressie.

Dat laatste is niet onbelangrijk, want minstens de helft van de mensen die eenmaal een depressie hadden, riskeert te hervallen. Na drie depressies wordt zelfs 80 procent van de patiënten opnieuw ziek. De professoren Mark Williams, John Teasdale en Zindel Segal van respectievelijk de universiteiten van Oxford, Cambridge en Toronto ontdekten de heilzame combinatie van Mindfulness met ingrediënten uit de cognitieve gedragstherapie. Bij patiënten die meer dan drie depressies achter de rug hebben, reduceert Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) de kans op een terugval tot de helft.

In Vlaanderen werkt momenteel slechts een handvol therapeuten met de methode, maar daarin komt verandering, want de belangstelling is groot. Enkele pioniers in MBCT trainen vandaag grote groepen hulpverleners uit de geestelijke gezondheidszorg. Binnen een paar jaar beschikt Vlaanderen over een heel leger getrainde MBCT-therapeuten.

PIEKEREN IS GEVAARLIJK

‘Hoe méér depressies mensen meemaken, hoe gemakkelijker ze hervallen’, zegt psycholoog Johan Van de Putte van het Universitair Ziekenhuis Gent. ‘Ze worden kwetsbaarder omdat de oude denk-, voel- en handelingspatronen weer de bovenhand krijgen op het moment dat mensen slechtgehumeurd zijn. Vooral bij die groep mensen werkt MBCT doeltreffend.’

‘Als mensen piekeren, glijden ze gemakkelijker weg in een depressie. Tijdens de meditatietraining leren mensen de eerste signalen daarvan te herkennen en zich aan de neerwaartse spiraal te onttrekken.’

Voorlopig gaan wetenschappers ervan uit dat de methode niet aangewezen is bij acuut depressieve mensen – wegens ’te overweldigend’. Het effect van de meditatietraining op patiënten die resistent of langdurig depressief zijn, wordt nog onderzocht. Johan Van de Putte: ‘Mark Williams en zijn collega’s gaan ervan uit dat een nieuwe variant van MBCT ook bij een aantal andere kwalen een verschil zou kunnen maken: bij het chronischevermoeidheidssyndroom (CVS), angst- en eetstoornissen en verslavingen.’

GEEN WONDERPIL

‘Mindfulness heeft héél wat biologische effecten’, zegt dokter David Dewulf van het Universitair Ziekenhuis Gent, die in Vlaanderen het wetenschappelijk onderzoek naar MBCT coördineert (www.mbct.be). ‘Mensen die mediteren, produceren na griepvaccins bijvoorbeeld significant méér antilichamen. Na deelname aan een mindfulness-stressreductieprogramma zijn er ook veranderingen in bepaalde delen van de hersenen van de deelnemers vastgesteld. De meditatie heeft een regulerende werking op de hersenen, waardoor emoties minder negatieve effecten hebben op gedachten en interpretaties.’

Maar mindfulness is géén wonderpil. Het vergt doorzettingsvermogen, en het gaat om vaardigheden die moeten worden aangeleerd, wekenlang tijdens dagelijkse oefensessies van drie kwartier. Voor sommige deelnemers kan de cursus nogal confronterend zijn.

‘Als een depressie je opnieuw te pakken krijgt, voel je al je negatieve gedachten aan als verpletterende waarheden’, zegt David Dewulf. ‘Je vindt van jezelf dat je die negatieve gedachten niet mag hebben, waardoor een negatieve spiraal op gang komt.’

‘Tijdens de meditatietraining leer je negatieve gedachten te zien, zonder erin mee te gaan’, vervolgt Dewulf. ‘Je cultiveert een zekere “zachtheid” tegenover je eigen ervaringen. Je staat jezelf toe te “zijn zoals je bent”, zonder voortdurend een hoop dingen te moeten doen. Omschakelen van “doen” naar “zijn”, is een essentiële vaardigheid om met depressies te leren omgaan. Je leert uit de negatieve spiraal te stappen door te accepteren wat er komt en minder dwangmatig met je gedachten en gevoelens om te gaan.’

GIJZELENDE GEDACHTEN

‘Met de meditatietechnieken die we aanleren, cultiveren we een open aandacht voor het nu-moment’, zegt Johan Van de Putte. ‘De geest is van nature springerig. De cursisten leren hun gedachten waar te nemen, leren welke gedachten hun aandacht gijzelen. Door de training leer je pijnlijke emoties vriendelijk te hanteren en te accepteren.’

‘Heel wat informatie over depressies wordt onbewust verwerkt. Meditatie helpt om de eerste signalen te herkennen. Op die manier kun je sneller negatieve gedachten herkennen en loslaten, vooraleer ze je in de diepte meesleuren. Mindfulness werkt dus voornamelijk preventief.’

Kleutertjes leren op school dat ze voor het eten hun handen moeten wassen. Aan mentale hygiëne wordt nauwelijks aandacht besteed – ook niet aan de gevaarlijke invloed van negatieve gedachten. ‘Eigenlijk hadden we die technieken ook al op school moeten leren,’ zegt David Dewulf, ‘eenvoudige vaardigheden die mensen beter in staat stellen om met dagelijkse moeilijkheden om te gaan. Hoe ga ik om met emotionele pijn? Met frustraties? De Verenigde Staten staan op dit vlak al een stap verder. Daar worden al basistrainingen mindfulness gegeven in scholen, maar ook in gevangenissen en tijdens de opleiding van advocaten en bemiddelaars.’

Marleen Teugels

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content