Een staatsgreep in Islamabad heeft een eind gemaakt aan een schijndemocratie. De vraag is voor hoelang.
Het gebeurt niet vaak meer dat een verkozen regering door een militaire coup afgezet wordt onder algemeen applaus van de bevolking – maar dat is precies wat vorige dinsdag in Pakistan is gebeurd. De zucht van opluchting, toen generaal Pervez Musharraf premier Nawaz Sharif aan de dijk had gezet, was voor één keer aan het andere eind van de wereld hoorbaar.
Pakistan is sinds zijn ontstaan een ongelukkig en ingewikkeld land. Het heeft van zijn Britse kolonisator wel democratische politieke instellingen geërfd, maar door de economische en sociologische tegenstellingen functioneren die niet. De regering van de nu afgezette premier Nawaz Sharif was daar het logisch product van. Toen Sharif een paar jaar geleden met een overweldigende meerderheid verkozen werd, schreef menig Pakistaans waarnemer dat dit een “regering van de laatste kans” was: de weinige Pakistanen die de moeite hadden genomen om te gaan stemmen, hadden duidelijk zijn grote rivale, Benazir Bhoetto, afgewezen. En de generaals wisten sinds de vorige keer dat het leger aan de macht was geweest dat Pakistan besturen voor hen te moeilijk is.
Het Pakistan dat Sharif toen in handen kreeg, wankelde op de rand van de afgrond. Economisch was het failliet. Het kon alleen maar hopen op massale steun van IMF en Wereldbank om zijn schuldenberg weg te werken. De hopeloos ontoereikende interne inkomsten konden alleen verhoogd worden door een nieuw belastingstelsel: de zeer rijke families van grootgrondbezitters, de half feodale, half tribale aristocratische elite die de ware heersende kaste vormt, zou niet langer vrijgesteld blijven. Als zij belastingen zouden betalen, was de redenering, zou men het gewone volk misschien ook tot wat meer burgerzin kunnen brengen. En dan kon men misschien proberen iets te doen aan de veralgemeende corruptie in het land.
Nawaz Sharif moest dit alles een begin van een oplossing geven, anders was zijn regering gedoemd, maar dat heeft hij niet gedaan. Hij heeft zijn regering samengesteld uit hetzelfde corrupte gezelschap dat ook de vorige keer het land leeggeplunderd had. In plaats van een belastinghervorming door te voeren, heeft hij een beroep gedaan op de liefdadigheid – met zwart geld – van de rijken. Het leger hield hij te vriend door het in Afghanistan bij de Taliban de vrije hand te geven, én door het nucleaire programma niet in de weg te staan. En om zijn eigen machtspositie te bestendigen, heeft hij een voor een de “democratische instellingen” aangepakt: eerst het presidentschap en het onafhankelijke gerecht, dan zijn politieke tegenstanders in de politieke wereld en de media, en ten slotte is hij gestruikeld over de enige instelling in Pakistan die nog min of meer onafhankelijk functioneerde, het leger.
DE STAAT VAN BURGEROORLOG
Wat de precieze aanleiding was voor de staatsgreep is dan misschien niet interessant. Maar het is bekend dat de kwestie Kashmir van de voorbije zomer het leger behoorlijk boos gemaakt heeft. (“Militanten” voor een onafhankelijk Kashmir waren heimelijk versterkingen in Indiaas Kashmir binnengedrongen, zodat India en Pakistan een tijd lang op de rand van een nieuwe oorlog stonden.) De militairen vonden dat Sharif toen al te zeer door de knieën was gegaan. Hun ongenoegen was zo evident dat Washington de Pakistaanse generaals publiek afried een staatsgreep tegen Nawaz te plegen.
Eigenlijk was het land steeds dieper in een permanente staat van burgeroorlog aan het verzinken; bommen in Karachi, schietpartijen tussen soenni- en sjia-moslims, en een toenemende invloed van de Afghanen (Taliban en andere), met hun kalasjnikov -en-heroïnecultuur. Vorige dinsdag dan, toen generaal Pervez Musharraf in Sri Lanka het vliegtuig nam om terug te keren naar Pakistan, ontsloeg Nawaz Sharif hem. Achteraf is dan gezegd dat dit een stuk was van een staatsgreep van Nawaz zelf – en dus de coup eigenlijk een tegen-coup. Tijdens zijn toespraak tot de natie zondagavond ging generaal Musharraf daarop in. Hij zei dat men zijn vliegtuig had willen dwingen te landen in India, of anders bij gebrek aan brandstof laten neerstorten. Hoe dan ook, toen hij dinsdag landde, waren de rollen omgekeerd. Zijn collega’s hadden een ongetwijfeld degelijk voorbereide staatsgreep gepleegd. Nawaz Sharif kreeg huisarrest en later sommige van zijn ministers ook. De hele wereld betreurde het afschaffen van de Pakistaanse democratie en maande de generaals aan zo gauw mogelijk naar een burgerregime terug te keren.
Maar naarmate in Pakistan zelf de protesten uitbleven – de mensen haalden feestkoekjes in huis om de coup te vieren, geen protestbetogingen werden gemeld, wel een paar steunbetogingen, zelfs de parlementsleden van Nawaz’ eigen partij vroegen zijn terugkeer niet – bleef ook de grote veroordeling, met name door de VS, duidelijk uit. Alleen India bleek echt ongerust en stelde zijn troepen langs de grens in staat van alarm – dat was het tenslotte aan zichzelf verplicht. Het uitkijken was naar de intenties van de generaals. Men wedde op een voorlopige “technocratenregering”, waarbij het woord “krijgswet” alom zorgvuldig vermeden werd.
Om drie redenen. Als Pakistan weer op gang moet komen, heeft het geld nodig van het IMF. Dat kan het alleen maar krijgen als het geen militaire dictatuur is. Dan heeft het hulp nodig van het Commonwealth – daar vliegt het uit als er een krijgswet is. En er moet een vredesproces komen met India, met de zegen van de VS. De generaal heeft gedaan wat hij kon. Er komt, voor onbepaalde tijd maar niet te lang, een soort overgangsregering rond een nationale veiligheidsraad en think tanks met technici en specialisten.
Er komt een programma voor heropbouw van de natie met transparantie, eerlijkheid en verantwoordelijkheid en wat niet al, waarin schulden moeten worden terugbetaald en belastingen worden betaald, en de corruptie aangepakt. En er komen signalen naar India dat het allemaal niet kwaad bedoeld is. De generaal zal zijn troepen van de Indiase grens wegtrekken. Het is een mooi programma, de Pakistani’s zullen er blij mee zijn. De vraag is alleen of het, in het huidige Pakistan, uitvoerbaar is, met deze generaals en Pakistani’s.
Sus van Elzen
