De grootindustrie houdt in haar landbouw- beleid geen rekening met rechtvaardigheid, kwaliteit of solidariteit. Zo zeggen Bart Staes en Jaak Vandemeulebroucke in hun boek.

NA DE PUBLICATIE van ons eerste boek, ?De Hormonenmaffia? (1993), dachten we dat ons werk erop zat. Mensen werden zich bewust van het probleem, zeker na de verschrikkelijke moord op veearts Karel Van Noppen. Er kwam een goede wet, die de strafmaat op vijf jaar legt en waarin miljoenenboetes zijn voorzien. De samenwerking tussen de ministeries van Landbouw en Volksgezondheid verloopt in vergelijking met enkele jaren geleden schitterend en de veldwerkers van Instituut voor Veterinaire Keuring (IVK) verdienen alle bewondering.?

Tot die vaststellingen komt Europarlementslid Jaak Vandemeulebroucke (VU). Toch schreef hij een tweede boek, andermaal met zijn medewerker Bart Staes.

Ook nu staat de hormonenmaffia centraal. De verantwoordelijken worden dit keer opnieuw bij naam genoemd en de verschillende groeipreparaten worden bevattelijk voorgesteld. De auteurs bepleiten een andere, kleinschalige landbouw. Het is geen toeval dat Denemarken als enig Europees land over de hele lijn hormonenvrij is, zoals bleek uit een onderzoek van Test-Aankoop. Dat heeft niet alleen te maken met de Scandinavische bekommernis om het leefmilieu. ?Ook het coöperatieve systeem van landbouwbedrijven, met een vorm van sociale controle binnen de landbouwwereld zelf, zorgt voor een uitstekend resultaat. Een sjoemelende landbouwer raakt immers zijn producten niet langer kwijt aan de coöperatieve waarvan hij lid is. Zelfcontrolesystemen kunnen niet in de plaats van overheidscontroles komen, maar ze zorgen vaak wel voor een mentaliteitswijziging bij de producenten zelf.?

In België groeide recent een wirwar van labels die de zuivere herkomst van het vlees moeten garanderen. Sinds de Europese Unie de subsidiekraan opendraaide, doken de nieuwe labels op. Onder meer de Belgische Boerenbond participeert in de VZW Procobeef die het label Europees Kwaliteitsrundvlees (EKR, onder meer te koop bij Delhaize) mag voeren. Kleine landbouwers vinden Procobeef nog maar eens een bedreiging voor het gemengde familiale gezinsbedrijf. Er is weer sprake van integratie van producenten, veevoederbedrijven, slachthuizen en grossiers. Ook binnen het IVK heerst er wantrouwen : vier van de zestien erkende Vlaamse verenigingen hebben een verdacht verleden. ?Dat soort mensen heeft blijkbaar een propere en een vuile stal,? zegt een van de keurders. De echte pionier van hormonenvrij vlees, de kleinschalige organisatie VZW Plattelandsontwikkeling staat er wat verweesd en subsidieloos bij. Met een zuiver label.

JUSTITIE.

Ook juridisch is de strijd lang niet gestreden. Na de moord op Van Noppen werd Marc Timperman aangesteld als nationaal magistraat die de strijd tegen de hormonenmaffia coördineert. Timperman krijgt veel krediet van Vandemeulebroucke en Staes. Beide auteurs kijken wel vol onbegrip naar de gebrekkige dadendrang van het Belgisch gerecht. Zijn laksheid doet veel onderzoek teniet en demotiveert zelfs de meest overtuigden. ?In Vlaanderen wordt maar liefst 31 procent van alle hormonendossiers verticaal geklasseerd. Daar komt dus nooit een rechtszaak van. En nog eens twintig procent van de zaken verjaart. In Wallonië worden bijna drie van de vier dossiers geseponeerd. Intussen bouwen de leden van de hormonenmaffia kastelen en rijden ze rond in de duurste auto’s,? zucht Vandemeulebroucke.

Hier en daar maakt het gerecht wél opvallende vooruitgang. Alleen tijdens het gerechtelijk jaar 1995-1996 behandelde het Gentse Hof van Beroep, bevoegd voor Oost- en West-Vlaanderen, vijftig hormonenzaken. Volgens magistraat Timperman kan dat hof vanaf september volgend jaar nieuwe zaken ook vrijwel onmiddellijk behandelen. De spreekwoordelijke gerechtelijke achterstand zou tegen die tijd zijn weggewerkt. ?Een ware revolutie,? zo noemen Staes en Vandemeulebroucke die inhaaloperatie. Maar er blijft nog veel werk, vooral omdat blijkbaar niet alle rechters zwaar tillen aan dit soort van misdaad.

Hormonenspuiters die op hun communieziel beterschap beloven, krijgen lichte straffen, anderen mogen overdag terug naar de boerderij en moeten slechts ’s nachts de cel in, nog anderen zijn graag bereid hun zware geldboeten in gevangenisstraf om te zetten : de gevangenissen zitten toch overvol. Dat de overheid van dit land niet eens weet hoe het gerechtelijk apparaat de voorbije tien jaar met hormonenzaken omsprong, en bijgevolg het juridisch verleden van het kleine wereldje van vaste klanten niet eens behoorlijk in kaart bracht, verbaast wellicht niemand meer.

De hormonenmaffia is dus allerminst uitgeteld. Integendeel : zij organiseert zich almaar beter en is op andere terreinen dan de vleessector actief (vastgoed, drugs,…). ?Het geknoei met hormonen is maar één van de vele lucratieve bezigheden van beroepssjoemelaars die hun terrein ook verleggen naar vleessmokkel en naar vlees-, landbouw- en Eurofraude,? aldus de auteurs. Bijgevolg gaat ?Het vlees is zwak? over meer dan het misdadig geknoei met hormonen. Het plaatst de vleesproductie in een internationale context. De strijd om gezond vlees is niet alleen een gevecht met min of meer kleine criminelen. Het wordt vooral een gevecht tegen machtige concerns die de politieke lijnen uitzetten, ten koste van de landbouwers.

Van de kleinschaligheid die de VU’ers voorstaan, is weinig te merken. Integendeel : de toenemende liberalisering van de wereldhandel leidt tot nog meer schaalvergroting. In de toekomst, zo betreuren de auteurs, is er nog amper plaats voor kleinschalige gezinsbedrijven. Wel voor multinationale holdings die via lobbywerk de politiek beïnvloeden en zo goed als uitschakelen. Om het vlees woedt tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie een heuse handelsoorlog. En zoals in alle oorlogen, worden daarbij de democratische spelregels en de controle van de volksvertegenwoordiging aan de kant geschoven.

AFRIKA VERLIEST.

Sinds 1988 geldt in de Europese Unie een invoerverbod voor vlees dat met hormonen is bewerkt. Dat is een pijnlijke zaak voor landen als Australië, Nieuw-Zeeland, Uruguay en Argentinië. Deze maatregel treft vooral de Verenigde Staten waar het ?gecontroleerd gebruik? van vijf geslachtshormonen wel is toegestaan. Het ultieme Amerikaanse argument is dat gecontroleerd gebruik van hormonen de wanpraktijken op de zwarte markt uitschakelt. Vandemeulebroucke en Staes tonen aan dat dit Amerikaanse discours een leugen is. De Amerikanen hielden cruciale informatie achter of ontkenden andere informatie over misdadigers die met de gezondheid van de consument spelen. ?Wellicht speelt daarbij de druk van een bepaald soort farmaceutische lobby,? aldus de auteurs. Overigens pleitten tot voor kort onder meer de Belgische Boerenbond en haar politieke vertegenwoordigers, zoals Wivina Demeester (CVP), voor de selectieve legalisering van hormonenbehandelingen.

Een jaar voor de Europese Unie haar grenzen sloot, kaartte de Reagan-administratie het invoerverbod aan bij de Gatt, de organisatie die waakte over de vrije handel en tarieven. In 1987 besloten de Verenigde Staten om jaarlijks voor 3 miljard frank aan bijkomende heffingen op Europese landbouwproducten te innen. Vandaag is het conflict nog altijd niet beslecht. De oorlog woedt verder, achter de schermen. Indien de Verenigde Staten hun slag thuishalen, dan is de Europese consument daar het slachtoffer van, vrezen Vandemeulebroucke en Staes. Nu al zorgt het Gatt-akkoord van Marrakech (maart 1994) voor een verdere schaalvergroting van de landbouw.

De FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, berekende dat de Verenigde Staten de grote overwinnaar werden van deze zogeheten Uruguay-ronde (1986-1993), waarin de Gatt werd gemoderniseerd tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en waarbij landbouw tot haar bevoegdheden ging behoren. De grote verliezers zijn de Europese Unie en, alweer, de allerarmste Afrikaanse landen. ?Het gaat er om de eigen mercantiele posities te vrijwaren. En dat heeft niets te maken met solidariteit of rechtvaardigheid,? maken de auteurs zich boos. Enkele grote Amerikaanse bedrijven haalden hun slag thuis. Met het Gatt-akkoord neemt de uitvoer van Amerikaans graan en vlees fors toe.

GEEN BOEREN.

Europarlementslid Vandemeulebroucke klaagt over het totaal gebrek aan democratie binnen de Gatt en later de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Het Europees parlement en de nationale parlementen konden het 22.000 bladzijden tellende akkoord alleen goed- of afkeuren. De Amerikaanse volksvertegenwoordigers kregen een samenvatting van 4.004 bladzijden, 48 uur voor de stemming. Voor het debat in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden was vier uur uitgetrokken, in het Europees parlement en de parlementen van de meeste lidstaten nog minder. De democratisch verkozen parlementen zijn hun greep kwijt op het financieel en economisch gebeuren. Ook op de landbouw.

De Gatt-akkoorden zullen ervoor zorgen dat ?de landbouwactiviteit in hele werelddelen zal verdwijnen, ook in West-Europa,? aldus de auteurs. Momenteel staat vijftien procent van de Amerikaanse landbouwbedrijven (of : 300.000 ondernemingen) in voor 85 procent van de productie. In 2000 zullen amper 50.000 bedrijven diezelfde 85 procent van de productie voor hun rekening nemen. ?Tachtig procent van de VS-vleesindustrie wordt gecontroleerd door nauwelijks vier bedrijven : Iowa Beef Processors, Conagra’s Montfort, Cargill’s Excell en Farmland’s National Beef Packing Company. Cargill is ook ’s werelds grootste graanhandelaar. Samen met Continental Grain controleert het vijftig procent van de VS-graanexport.? Tegen de eeuwwisseling zullen in de EU nog eens drie miljoen landbouwers verdwijnen. Het is tegen deze achtergrond van ondemocratische besluitvorming dat Vandemeulebroucke en Staes het debat over de invoer van Amerikaans hormonenvlees schetsen.

In eerste instantie moesten de Amerikanen in de daartoe bevoegde Voedselcode-commissie (CAC, van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, Verenigde Naties) het debat beperken tot het zogeheten puur wetenschappelijke. Andere dan zogeheten wetenschappelijke argumenten mochten niet aan bod komen. Voor ethishe, culturele, sociale of ecologische argumenten mocht er geen plaats ingeruimd worden. Uitgangspunt is de loze veronderstelling dat wetenschap neutraal is. Maar het draait natuurlijk niet om de wetenschappelijke argumentatie, het draait om het geld. De vertegenwoordigingen bij de Codex-vergaderingen worden aan westerse zijde gedomineerd door de grootindustrie. De derdewereldlanden sturen een derde secretaris van hun ambassade in Zwitserland, waar de vergaderingen plaatsvinden.

?Het is onaanvaardbaar dat een maatschappij alleen puur (natuur-)wetenschappelijke gegevens in aanmerking neemt voor belangrijke maatschappelijke beslissingen. Overigens bevindt kennis zich steeds in een bepaalde fase. Het Des-hormoon werd destijds met wetenschappelijke argumenten toegestaan. Pas 35 jaar later stelden wetenschapslui vast dat Des onomstootbaar kankerverwekkende eigenschappen bezit. Wetenschapslui moeten zich niet in de plaats van de wetgever stellen.? Aldus Vandemeulebroucke. Uitsluitsel over het geschil tussen de VS en de EU wordt tegen midden volgend jaar verwacht. Halen de VS hun slag thuis, dan komt er met hormonen behandeld vlees op de Europese markt. Tenzij de consumenten daar anders over oordelen, maar die zijn vooralsnog te zwak georganiseerd om internationaal mee te spelen.

Peter Renard

Jaak Vandemeulebroucke en Bart Staes, Het vlees is zwak, Hadewijch, 1996, 247 blz., 595 frank.

Jaak Vandemeulebroucke en Bart Staes : Wetenschapslui moeten zich niet in de plaats van politici stellen.