Het wonderlijke aan de huidige intifada is dat hij niet tegen Arafat is gericht maar tegen de Israëli’s. Want veel Palestijnen zijn het erover eens dat hun ‘bedenkelijke president’ gewoon een ritselende dictator is, en zijn staat niet meer dan een pathetisch embryo.
Mijn vriend Mohammed is aan een trage zelfmoord begonnen. Liever dan toe te geven aan machteloze woede en te stikken van de razernij, heeft hij beslist niet meer te slapen, en zich dood te werken, dag en nacht, 22 uur op 24. ‘Het kalmeert’, zegt hij.
Tien jaar geleden, voor ‘Oslo’ over Palestina kwam, deed Mohammed mee aan praatgroepen met Palestijnen en Israëli’s. Daar is hij mee gestopt, al neemt hij de telefoon nog op: ‘Je ziet waartoe het leidt.’
Eigenlijk wil hij ook niet meer met hen onderhandelen, over wat dan ook: staat, grenzen, vluchtelingen, Jeruzalem… ‘Wat ik wil van de Israëli’s is dat ze mij als persoon erkennen’, zegt hij. ‘Mijn identiteit die ze hebben proberen uit te wissen. Ik kom van een stadje op twaalf kilometer van de zee, je kunt ze ruiken, wij zijn mensen met een Middellandse-Zeecultuur, en ze hebben ons belet de zee te zien. Mij en mijn familie. Dat is een misdaad.’
En dat niet alleen. Een ander jaar, toen rondrijden op de Westoever nog mogelijk was, nam Mohammed mij mee, Palestina bekijken. Hij wees de witte nederzettingen boven op de heuveltoppen, de joodse kolonies die op militaire wijze het landschap beheersen: toen al kon je nergens kijken zonder de vijandige, controlerende blik uit de witte bouwsels te voelen. Sindsdien zijn ze verdubbeld in aantal en omvang. Om te beletten dat de kolonisten in aanraking komen met de Palestijnen van de dorpen (die kolonisten zijn tot de tanden gewapend en arrogant, en vinden de Palestijnen gevaarlijk), werden er zogenaamde bypass-roads aangelegd (natuurlijk op Palestijnse grond). Ze zijn gemakkelijk herkenbaar: mooie nieuwe asfaltbanen zonder verkeer, naast de oeroude kronkelwegen van Palestina. Palestijnen mogen er niet op rijden. En er werden nieuwe wegwijzers geplaatst, naar Jeruzalem, Tel Aviv, Ashdod, in het Engels en het Hebreeuws. Niet in het Arabisch, en ook worden de namen van Arabische plaatsen niet vermeld. ‘Zo wordt mijn verleden uitgewist,’ zegt Mohammed, ‘en mijn geheugen, en mijn kinderen zullen het nooit geweten hebben.’
En er is meer. Al die dorpen die ze veroverd hebben in 1948, waar ze de bevolking verjaagd hebben en die ze met de grond gelijkgemaakt hebben (tenzij ze er zelf zijn gaan wonen) om de terugkeer van de vluchtelingen onmogelijk te maken. Nu nog zie je in de velden cactushagen verloren staan: de onuitroeibare hagen van verdwenen Palestijnse dorpen. ‘Ze hebben getracht mijn cultuur uit te roeien’, zegt Mohammed. ‘Ze zijn uit de Shoah gekomen en ze zijn ons dit komen aandoen. Waarom zou dat geen holocaust mogen heten? Waarom zouden wij geen recht hebben op compensatie, recht op terugkeer, herstelbetalingen zoals zij daar zelf recht op hadden?’
Het is stil in huis, avond. Eigenlijk zitten we erop te wachten dat de tanks in de kolonie Psagot op Ramallah beginnen te schieten. ‘Ik wil dat ze mij erkennen’, zegt Mohammed, ‘en ik wil compensatie. En ik wil excuses.’
LOZE BELOFTEN
De woede van Mohammed – in september is ze overgeslagen op het hele Palestijnse volk in de bezette gebieden – gaat erover dat hij zich door de lieden van Oslo en het vredesproces opgelicht voelt. Het is een woede die naar twee kanten snijdt. Naar de Israëli’s, die de Palestijnen met loze beloften aan het lijntje gehouden hebben en als puntje bij paaltje kwam de gebieden die ze bezet hielden níét wilden teruggeven: die 22 procent van historisch Palestina, te weten de Gazastrook, de Westoever en Oost-Jeruzalem waar de Palestijnen genoegen mee nemen. En het zogenaamde ‘vredeskamp’ in Israël, met z’n grote mond zolang alles goed gaat, maar dat eigen belangen te behartigen heeft zogauw het slecht gaat. Maar ook naar de Palestijnse Autoriteit van Yasser Arafat en consorten, dit pathetische embryo van een ‘eigen staat’ die maar niet ‘uitgeroepen’ raakt omdat dat ‘een unilaterale actie’ zou zijn – laat Mohammed niet lachen! Het hele wonder aan de huidige intifada, die iedereen al maanden zo niet jaren heeft zien komen, gegroeid op de veralgemeende desillusie en woede van het volk, is dat hij niet tegen Arafat gericht is maar tegen de Israëli’s.
Hoe dan ook, de nieuwe intifada heeft alle lijnen van de Palestijnse gemeenschap doorkruist en bij oppositie en getrouwen de verwarring ten top gedreven. De kwestie van het uitroepen van de Palestijnse staat – hoe vaker ze werd uitgesteld hoe crucialer ze leek te worden – lachen de Palestijnen nu zelf met een zekere minachting weg. Die onafhankelijkheid is namelijk jaren geleden al eens uitgeroepen, tijdens het Palestijnse congres in Algiers. En bovendien: wat stelt die staat voor? De intifada, en vooral de Israëlische reactie erop, heeft dat weer ’s even heel duidelijk gemaakt.
Dadelijk stond het Israëlische leger daar ‘om Israëlische onderdanen [de kolonisten] en soldaten te beschermen’. Het heeft de wegen afgesloten tussen de steden en dorpen van de Palestijnse Autoriteit, het heeft de grenzen rond de PA gesloten, de gebouwen van de PA, van Fatah, van Arafat, gebombardeerd en de kolonisten carte blanche gegeven in hun jacht op Arabieren. Zo bleek dat het netwerk van kolonies op de heuveltoppen, aan de kust van Gaza en in de Jordaanvallei, een militair netwerk was dat, gecombineerd met bypass-roads, een precieze functie had: de Palestijnse autonome gebieden onder controle houden ook als het leger daar niet meer aanwezig is. Zowel de Gazastrook als de Westoever kunnen in een oogwenk in stukken gesneden worden – en wórden ook versneden telkens als een aanslag de Israëli’s reden geeft om hun bezettingsmacht nog eens in de verf te zetten. In stukken gesneden én afgesloten: alleen welbepaalde mensen kunnen er dan nog in en uit.
In de flat van zijn dochter in Gaza legt Faiçal Hourani, oud-journalist en schrijver, een veteraan van de Palestijnse beweging, uit dat hij hier al weken logeert. Hij woont in Wenen en was even op bezoek, nu kan hij niet meer weg: Gaza, eens afgesloten, is een grote gevangenis. Zijn vrouw Paula telefoneert af en toe uit Wenen. Soms lukt het, maar alles wijst erop dat de Israëlische PTT de lijnen naar de bezette gebieden saboteert. De Palestijnen kunnen er niet in of uit, de arbeiders kunnen niet gaan werken, de vissers niet gaan vissen, tenzij tot een mijl uit de kust. De luchthaven is meestal gesloten door de Israëli’s, die langs de weg – voor Palestijnen – alleen voedselvoorraden binnenlaten, terwijl hun eigen patrouilles in oorlogskleuren de wegen afrijden.
DE BANTOESTAN-KAART
Wat voor Palestijnse staat? Het geweld en de dreigende oorlogstaal van de Israëli’s hebben verschillende Europese landen, ook België, ertoe gebracht hun onderdanen een bezoek aan Palestina en Israël af te raden. België heeft ook zijn ontwikkelingsprojecten rond water en elektriciteit op de Westoever voorlopig stopgezet – typisch genoeg wel op het moment dat de Palestijnen die Europese hulp en psychologische steun het meest nodig hebben. Neem dat water. Qusrat, een typisch dorp op de Westoever met zo’n kolonie (twaalf families) erboven, heeft geen waterput. De kolonie wel: Qusrat krijgt geen toestemming van de Israëli’s om er een te boren, vanwege niet genoeg water in de ondergrond. Dus koopt het dorp water bij de kolonie. Maar sinds de opstand begon, weigert de kolonie de tankers water te geven, zodat die 17 kilometer ver moeten naar een andere kraan. Maar de weg is alleen voor de kolonisten, die geregeld de tankwagens tegenhouden. Daarbij is de prijs van het water voor werklozen onbetaalbaar geworden. De kolonie heeft het monopolie op water en waterlevering. Een Palestijnse staat dus, met kolonies die de waterkraan naar believen kunnen dichtdraaien?
Of met nog méér kolonies? De onzekerheid is des te groter daar Israël nu al zeven jaar precies het tegenovergestelde doet van wat het zegt, en niemand precies weet wat er in Camp David vorige zomer op tafel is gelegd. Israël wil ‘blokken’ van kolonies annexeren, en daar stukken grond voor ruilen. Maar men weet niet welke blokken, en in ruil voor welke grond. Men vreest dus het ergste: happen kolonies weer dieper de Westoever in, rond Ariël bijvoorbeeld en maken ze daar een stuk ‘groot Tel Aviv’? Israëli’s gebaren nergens van op de hoogte te zijn. Maar allen hebben ze het over dezelfde kaart: de ‘bantoestan-kaart’ die stukken grondgebied zonder samenhang aan de Palestijnse Autoriteit toewijst en Israël de enige echte controle over het land laat. Van de zee tot aan de Jordaan.
Als Yasser Arafat, ‘onze bedenkelijke president’ zoals een oude dame zei, daar zijn onafhankelijkheid uitroept, kan Israël het kleine ding doodnijpen zonder er zijn reservisten voor op te roepen. Dat was de logica van Oslo, zeggen de tegenstanders van Oslo: wat lapjes afstaan en een totaal onleefbare ‘entiteit’ in een dubbele nelson houden. Nietes, zeggen de voorstanders van Oslo: de akkoorden gaan over een homogeen grondgebied, niet over stukken.
Homogeen of stukken, de bedenkelijkheid van de president blijft. Sinds hij met zijn organisatie uit Tunis overkwam, is het klagen over corruptie, dictatoriaal gedrag en vriendjespolitiek niet uit de lucht. Hijzelf zou een firma hebben die op elke transactie haar percenten int. Zijn kompanen worden verzorgd met regeringsposten als ‘General Director’, terreinwagens en privileges en zijn in zeven jaar rijk geworden, terwijl de Palestijnen ‘van binnen’ arm werden. Het is bekend dat Arafat dat oogluikend toelaat: hij weet van iedereen hoeveel ze gestolen hebben, hij heeft ze in zijn hand en kan knijpen wanneer hij wil.
GERED DOOR DE GONG
De kloof tussen die van Tunis en die van de bezette gebieden bestaat nog steeds. Om ze te dichten, en om de Israëli’s tevreden te stellen die de Hamas dood wilden, werden twaalf politiediensten opgericht. Die deden het werk voor de Israëli’s. Toch spreken de mensen in Gaza en Ramallah nu meer vrijuit dan anderhalf jaar geleden. Heeft de intifada hen bij elkaar gebracht met de kracht van een gongslag, dan is Arafat weer eens door de gong gered.
Waar is Hamas trouwens gebleven? In Gaza zegt Lama Hourani dat Hamas niet meedoet aan de intifada. Fatah is al wat de klok luidt. Hamas – de fundamentalistische gezworen vijand van Oslo – houdt zijn troepen aan de kant. In reserve? Lama zegt dat Hamas sterk aan populariteit heeft ingeboet. Dr. Mustafa Barghouti, voorzitter van het Comité voor Medische Hulp, zegt dat dat een wensdroom van progressieven is. Haider Abdul Shafi (zie kaderstuk) zegt dat Hamas én de Islamitische djihad bij de leiding betrokken moeten worden. Arafat, zoals gewoonlijk, zegt niets, maar bij het begin van de opstand zijn een groot aantal Hamas-gevangenen vrijgelaten, al dan niet met opzet.
Dichtbij de begraafplaats van El Bireh staat een donkerblauwe circustent. Een Duits circus was daar voor een week neergestreken toen net de opstand uitbrak en de Israëli’s de toegangswegen sloten. De tent is achtergelaten. Abdul Jawad Saleh, lid van de wetgevende raad, ex-minister, lang burgemeester van El Bireh, kan ze zien staan. Ook hij is tegen het uitroepen van de staat. ‘Dat is al in Algiers gebeurd’, zegt hij. ‘Wat we hadden kunnen doen, is de staat beginnen opbouwen, de instellingen. Die kans was er, maar de PA heeft ze laten liggen. In tegendeel: wat we hebben, de Wetgevende Raad bijvoorbeeld, wordt door de PA gesaboteerd en uitgehold. We hebben een grondwet opgesteld, geschreven en goedgekeurd, maar de president heeft ze nooit willen uitvaardigen. Arafat is een dictator, duidelijk, ook al heeft hij geen staat. Democratie en het respecteren van mensenrechten, dat heeft niets met een staat te maken. Instellingen wél, en die hangen van ons af. Oslo heeft onze rechten verdonkeremaand (VN-resolutie 242 en zo), maar belet ons niet onze samenleving te organiseren. Oslo zegt niet dat wij twaalf veiligheidsdiensten moeten hebben, en ook niet dat ze te koop moeten zijn.’
Dat er nog steeds geen oppositiepartij bestaat, is de schuld van links, zegt hij. De eeuwige en internationale verdeeldheid van de linkerzijde. Die heeft toegelaten dat de bende van Tunis hier aankwam en de baan vrij had. Een goed jaar geleden lanceerde hij mee het manifest van twintig intellectuelen. Dat bekocht hij met een pak slaag in de gevangenis. Nu gelooft hij dat de intifada tot iets zou kunnen leiden als hij maar echt vreedzaam bleef. ‘Het is misdadig met wapens te lopen in zulke manifestaties.’ De mensen willen er wel mee doorgaan, maar ze zien niet goed wat de bedoeling is. Is het een pressiemiddel om terug naar de onderhandelingen te gaan, zoals de Israëli’s beweren? Is er een plan? Zolang dat niet duidelijk wordt, zullen hele groepen – studenten bijvoorbeeld – zich afzijdig houden. Dit gaat hen niet aan, ze zijn al genoeg gemanipuleerd. Maar een grote betoging, echt vreedzaam, zonder wapens, zonder stenen, pakweg 100.000 man die naar Jeruzalem marcheren, dat zou moeilijk tegen te houden zijn, zegt hij. Door welk leger ook. Maar het is een idee dat momenteel nog weinig respons krijgt.
POLITIEKE OPSTAND
Dr. Mustafa Barghouti, die de PA en Arafat een gebrek aan leiding verwijt, heeft het al over een ander, meer politiek soort opstand. ‘Met stenen gooien is de bezetting uitdagen. Dat is wat we moeten doen. De PA zou kunnen verklaren dat ze zich niet meer gebonden acht door restricties die opgelegd werden in de verschillende akkoorden met de Israëli’s. Inzake de opbouw van een staat. Verklaren dat wij de zoveelste februari verkiezingen zullen houden voor een onafhankelijk Palestijns parlement. Zonder coördinatie met Israël. Ook voor Oost-Jeruzalem. Verklaren dat wij de zoveelste januari iedereen bijeenroepen en een Palestijnse grondwet aannemen. Delegaties naar Egypte en Jordanië sturen om de demarcatie van de grens te vragen. Beeld je in dat wij nationale verkiezingen organiseren en Israëlische troepen beletten dat: wat een prentje dat zou geven. Dat zou veel beter zijn dan wat we nu op tv zien. Natuurlijk hebben de Israëli’s liever dat er geschoten wordt, ze hebben een heel machtig leger. Wij hebben ook altijd gezegd dat de PA zich niet mag laten gijzelen via onderhandelingen met Israël, want de enige manier om de krachtsverhoudingen te wijzigen, is voorbij die onderhandelingen gaan en jezelf onafhankelijk verklaren. Ik vind dat we over de Palestijnse staat niet met Israël moeten onderhandelen. Ik vind dat wij met hen maar één ding moeten bespreken, dat is het einde van de bezetting en de uitvoering van de internationale resoluties. Zij hebben er niet over te beslissen wat voor staat wij moeten hebben. Over de grenzen kan worden beslist zodra de bezetting is opgeheven. Israël is een bezettende natie en moet weg uit dit bezet gebied. En het is aan ons te beslissen wat voor staat wij daar willen.’
Foto’s Maria Fialho
Sus van Elzen
