Als de Verenigde Staten nieuwe bewijzen vinden voor de hulp van Rusland, Duitsland en Frankrijk bij de bewapening van Irak, dreigen ze die als een politiek wapen tegen de tegenstanders van de oorlog te zullen inzetten.

Copyright Knack/Der Spiegel. Vertaling Ingrid Van Daele, MisjoeVerleyen.

Wat begon met een kleine uitval, mondde uit in zwaar geschut. ‘Schokkende feiten’, ‘een houding die zorgwekkend is’, vonden de Amerikanen. ‘Ongegronde beschuldigingen’, antwoordde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Igor Ivanov. Bij een telefoongesprek tussen president George W. Bush en Vladimir Poetin ten slotte ging het hard tegen hard.

Amerika beschuldigde de Russen ervan dat ze antitankwapens, nachtkijkers en stoorzenders aan Irak geleverd hadden, die hun GPS-gestuurde wapens kunnen ontregelen. De sfeer van de Koude Oorlog was weer helemaal terug. Dit keer heet de vijand niet alleen Rusland. Wie ooit het Saddam-regime mee bewapend heeft – ook al staan ze nu aan de zijlijn van de strijd zoals de Fransen en de Duitsers – kan op Amerikaanse wraak rekenen.

Ook de Duitsers, die een dergelijke onbehouwen houding van de Russen niet aandurven, bereiden zich op hun manier op beschuldigingen van de Amerikanen voor. Nog vóór de eerste bommen vielen op Irak, diepten archivarissen her en der documenten op die, aan de notities te zien, nog stamden uit de regeerperiode van Helmut Kohl. En de nieuwe verslagen die Irak aan de VN-Veiligheidsraad had voorgelegd, werden zo snel mogelijk overgemaakt aan de recherche-afdeling van de douane in Keulen. Ga na of dit nieuwe elementen bevat, luidde de opdracht van Berlijn. Met de hulp van sterke bureaulampen trachtten zes speciaal daartoe gedetacheerde onderzoekers, die passages te ontcijferen die onder druk van de VS waren zwart gemaakt.

Maar de politieke afweermanoeuvres komen wellicht te laat. ‘Wat zal de wereld nóg ontdekken, als de oorlog achter de rug is? Welke landen hebben Saddam in het geheim gesteund om zijn wapenprogramma’s te ontwikkelen?’, aldus de conservatieve columnist William Safire met enig leedvermaak in TheNew York Times. En publicist Kenneth Timmermann, auteur van een standaardwerk over de bewapening van Irak ( The Death Lobby: How the West Armed Iraq), voorspelt: ‘We kunnen ervan uitgaan dat er nog een nieuw debat volgt. En daar zal Duitsland niet goed uitkomen.’

MEDISCHE TOESTELLEN

In de eerste plaats gaat het nu echter om de Russen: anders dan de Fransen en de Duitsers, die bijzonder actief waren in de jaren ’80, hebben zij Saddam tot voor kort bevoorraad.

Zo zou het Awiakonwersija geweest zijn, een vrijwel onbekend bedrijf uit Moskou, dat de stoorzenders leverde die de sturingssystemen van Amerikaanse bommen kunnen ontregelen. Minstens zes zulke tuigen zouden de Amerikanen hebben vernietigd. Het Russische bedrijfje dat gevestigd is in de buurt van het Kremlin, lijkt zich van geen kwaad bewust. Het pakt vandaag liever uit met zijn medische toestellen.

De stoorzenders waren fel gegeerd, geeft directeur Oleg Antonov toe. Op een wapenbeurs in de buurt van Moskou in 1997 hadden ze heel wat opzien gebaard. Maar het sprak voor zich: er was het embargo van de VN en dus zouden ze niet leveren. Het was veeleer het Amerikaanse ministerie van Defensie zelf, verzekert Antonov, dat ‘heel wat van deze toestellen heeft gekocht. Ze wilden daarmee het effect op Tomahawk-kruisraketten en geleide bommen testen.’

Arkadij Schipunov, van ‘Constructeursbureau Gereedschapsbouw’, een wapensmid uit Tula die ook beschuldigd is, begrijpt de plotselinge woede van de Amerikanen niet. Hij ziet maar één verklaring waarom ze zich tegen zijn antiraketwapens richten. ‘Wellicht om hun eigen mislukkingen in de oorlog goed te praten.’ Maar de klacht is niet helemaal uit de lucht gegrepen. De ‘Konkurs-M’ uit Tula, ooit een hoogtechnologische antitankraket, werd in de jaren ’80 door de Sovjet-Unie aan het Iraakse leger verkocht, zo getuigen militaire deskundigen uit Moskou. Maar zoals het wel vaker gaat: de geheime diensten van Moskou zijn niet zelden de laatsten die te weten komen welk oorlogsmateriaal er zoal geleverd wordt.

Pavel Felgenhauer, een defensiejournalist uit Moskou, beschrijft hoe de door de VS veronderstelde leveringen van ‘Kornett’-antitankraketten uit Tula aan Irak wellicht verliepen volgens de klassieke patronen van de Russische wapensmokkel. Helikopters worden gedemonteerd en verpakt in containers, om zo via Bulgarije aan Irak geleverd te worden. In Bagdad worden ze door Russische specialisten opnieuw samengesteld. ‘Als de sancties sinds september 1990 echt waterdicht waren geweest’, aldus Felgenhauer, ‘zou er vandaag geen enkele Iraakse jet of helikopter meer vliegen’ – door een gebrek aan onderdelen of mecaniciens.

De vriendschapsbanden met het Baath-regime in Bagdad, die teruggaan op de sovjetperiode, zijn sterk. Dat bleek onlangs nog maar eens. Tien dagen voor het begin van de luchtaanvallen vloog een zeskoppige delegatie van Russische militairen uit Bagdad terug. Een van de Russen, een generaal op rust, was er door de minister van Defensie onderscheiden met een ereteken, een dankbetuiging voor de jarenlange hulp bij de opbouw van de Iraakse luchtafweer.

EIGENBELANG

Het is niet ondenkbaar dat de Amerikanen ook uit eigenbelang de verboden Duitse wapens aan het licht brachten. Het is een handige manier om de aandacht van hun eigen fouten uit het verleden af te leiden. Zo leverde de Amerikaanse firma ATCC ooit stofdeeltjes voor het biologische wapenprogramma van Saddam. En er zijn wel méér zaken die vragen oproepen. Tijdens de VN-inspecties in Irak was het een gulden regel dat namen van bedrijven en de landen waar ze gevestigd waren absoluut geheim zouden blijven, vooral wanneer de Irakezen hun ‘buitenlandse helpers’ identificeerden. ‘Heel wat duistere zaakjes’, aldus de vroegere Duitse VN-wapeninspecteur, ‘zijn daardoor nooit bekend geraakt.’

Een goede zaak voor de Duitsers. Achttien van de zesenvijftig bedrijven die volgens Irak onderdelen hebben geleverd voor hun chemische wapenprogramma, zijn naar verluidt Duits, onder meer Hoechst en Preusag. Maar de twee bedrijven ontkennen dat.

Nog minder fraai is de balans wat betreft de kernbewapening. Bijna een derde van de 428 vastgestelde leveringen voor het bommenprogramma van Saddam van de jaren 1989/90 is made in Germany. Dat blijkt uit aanwijzingen van Bagdad aan de vertegenwoordigers van het Internationaal Atoomagentschap. Bijna alle bedrijven ontkennen te weten waartoe hun waren gebruikt werden.

De controles waren laks. Ambtenaren die de export moesten controleren, adviseerden bedrijven over hoe ze het best hun gevoelige materiaal konden aangeven. Lange tijd heerste een ‘klimaat, waarbij Irak als handelspartner gepaaid werd’. Dat zeggen rechters van Darmstadt na een proces dat er gevoerd is tegen twee Duitse leveranciers.

De rood-groene coalitie staat voor een moeilijke opdracht. Ze moet de politiek van de christen-democratisch-liberale regering-Kohl verdedigen, en dat is op zijn minst bijzonder vreemd. De huidige minister voor Ontwikkelingssamenwerking Heide Wieczorek-Zeul (SPD) ergerde zich er al over, dat de wapenleveringen het Saddam mogelijk hebben gemaakt om ‘in het Midden-Oosten de lont in het kruitvat te steken’. En minister van Binnenlandse Zaken Otto Schily (SPD) noemde de wapenleveringen eerder al ‘een van de grootste schandalen van deze tijd’.

Het is niet langer gegarandeerd dat de dossiers geheim kunnen worden gehouden, zeker niet die van de Duitsers, de Russen en de Fransen. Achter de oprukkende Amerikaanse eenheden staan teams van de Amerikaanse militaire inlichtingendiensten klaar om chemische en biologische wapens op te sporen. Koste wat het kost willen ze bewijzen dat Saddam nog altijd massavernietigingswapens bezit. Het leger heeft lijsten van Iraakse wetenschappers die daarover kunnen worden verhoord.

Dat scenario is in de ambtswoning van kanselier Gerhard Schröder (SPD) al eens grondig doorgelicht. Ook al zijn er op dit moment geen bewijzen, de Amerikaanse autoriteiten zullen hoe dan ook meer details over de vroegere deals in handen krijgen. ‘Het zal zijn zoals bij de staatsveiligheid’, zegt een Duits veiligheidsexpert. ‘Zelfs wanneer men dacht, dat men de zaak kende, staken de documenten nog vol verrassingen.’

Een vergelijkbare zaak heeft de Duitse regering al eens eerder meegemaakt. Karl-Heinz Schaab, die later bekend zou worden als een ‘atoomspion’, kreeg in 1993 niet meer dan elf maanden voorwaardelijk. Maar toen het Iraakse regime in 1995, kort nadat Saddams schoonzoon Hoessein Kamil was overgelopen, dozijnen kisten vrijgaf met nooit eerder geopenbaarde documenten, gingen de poppen aan het dansen. Er waren verklaringen van jonge Irakezen die trots vertelden wat ze tijdens de middagpauze van hun Duitse collega’s zoal hadden gekopieerd. Maar er was ook een container, container acht, die onthullende documenten bevatte over Schaab. Kennelijk had hij aan Irak plannen verkocht voor de verrijking van uranium. In een nieuw proces werd hij wegens landverraad veroordeeld tot vijf jaar cel.

Precies zoals Schaab kwamen ook andere zakenlui tegen wie een vergelijkbaar gerechtelijk onderzoek was ingesteld, er met een milde straf af. In 85 van de in totaal 137 gevallen werden de zaken geseponeerd. De zestien verdachten die tot gevangenisstraffen veroordeeld werden, zaten samen 32 jaar en acht maanden. Nogal wat van de uitspraken zouden achteraf veel te mild blijken te zijn. Maar er dreigen nieuwe processen. ‘De eersten hebben nu al angst’, zegt advocaat Michael Rietz, die verschillende zaken verdedigd heeft. ‘Als de Amerikanen de archieven van Irak buit maken, zullen nieuwe processen worden aangespannen.’

Het is niet langer gegarandeerd dat de dossiers geheim kunnen worden gehouden, zeker niet die van de Duitsers, de Russen en de Fransen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content