Welk beeld ontstaat er als je vijftien jongeren onder de stolp van een realityprogramma plaatst? In zijn kleine roman De stolp brengt Jeroen Theunissen daarover verslag uit.

Onverdroten zet Jeroen Theunissen zijn onderzoek voort naar de zeden die de werkelijkheid van de 21e-eeuwse mens bepalen. Net zoals in zijn vorige roman, Een vorm van vermoeidheid (2008), over een weldenkend intellectueel die have en goed achterlaat en tot in Patagonië naar een punt op zoek gaat waar de wereld hem weer raakt, onderzoekt Theunissen ook in De stolp welke waarden en idealen mogelijk zijn in een tijd waarin de realiteit zelf fictie geworden lijkt. Het maakt hem, samen met Peter Terrin hier in Vlaanderen en Christiaan Weijts in Nederland, tot een vaandrager van wat men een virtueel (of discursief) realisme kan noemen, een realisme dat kritisch inhaakt op de formats die ons beeld van de werkelijkheid alsmaar virtueler maken.

In die zin verwondert het niet dat Theunissen in De stolp voor het format van een Big Brotherachtig spelprogramma als setting heeft gekozen. Al betekent dat niet dat hij zich laat verleiden tot een voorspelbaar cultuurpessimisme. De nadruk ligt niet op de controverse over dat format, of op de positie van de schrijver in die (gedateerde) discussie. Zoals blijkt uit zijn neutrale toon gaat het integendeel om de sociologische vraag tot wat voor een samenleving de jongeren van de 21e eeuw in staat zijn. Na de verkenning van het individu in zijn vorige romans, verschuift Theunissens aandacht nu dus naar de gemeenschap, de eigentijdse jeugd die ook Elvis Peeters recent besprak in Wij.

Het gaat Theunissen evenwel niet om het radicale nihilisme waarvan Peeters een beeld ophing. Zijn interesse gaat uit naar de post-postmoderne generatie die vandaag opgroeit, een generatie die het relativisme van de voorgaande te boven moet zien te komen. Het verhaal speelt zich af in het najaar van 2003. Voor het eerst doet de ‘global warming’ zich voelen. Het klimaat wordt stilaan hot. De biosfeerachtige stolp waarin vijftien jongeren zich zes weken lang (en de duur van de roman) laten opsluiten, zal later een functie krijgen als ‘multimediaal en energiezuinig natuurmuseum’. Ook het protest tegen de Tweede Golfoorlog blijkt voor de jongeren een issue.

Theunissen portretteert dus een generatie voor wie weer wat op het spel staat: de toekomst, om maar iets te zeggen, de zin van ecologie in klimatologisch en sociaal opzicht. Vandaar ook het motto van Huizinga dat hij De stolp meegeeft: ‘De ernst kan men loochenen, het spel niet.’ De inzet van dat spel is de kans om de leefwereld van vijftien volwassenen van morgen te observeren, zoals blijkt wanneer een groep bejaarden zich aan hen komt vergapen. Tegelijk is het ook een experiment in ‘edutainment’ en ‘wereldburgerschap’, stelt de project-coördinator. ‘Een ethiek van verbondenheid en zorgzame hoop moest bij de jeugd ontwikkeld worden, uiteraard op een ludieke manier.’

De plot van De stolp wordt dan ook grotendeels bepaald door (bekende) experimenten waarbij de groep onrechtvaardig in tweeën wordt gedeeld: armen en rijken, gevangenen versus bewakers. Bij wijze van stunt wordt in de finale zelfs een sans-papiers opgevoerd. Maar verder is de plot, zoals het een realityprogramma past, weinig ophefmakend. Uiteraard klikt en botst het, zijn er jongeren die de grenzen aftasten, niet het minst ook van de privacy, of duikt er verliefdheid op en (liefdes)rivaliteit. Maar zoals scherp blijkt wanneer een van de jongeren zijn polsen doorsnijdt of wanneer een ander (zoals in The Truman Show) uit het panopticum van de stolp ontsnapt, is het Theunissen vooral te doen om de spanning tussen drama en banaliteit.

Het blootleggen van die spanning gebeurt via de taal. Theunissen bootst de gemeenplaatsen na waarin wij spreken en denken. En net als in zijn poëzie licht hij de taal zo uit haar hengsels, bevrijdt hij haar van de recuperatie door een neoliberaal discours van massamedia en lifestyle. Onder die discursieve stolp, zo suggereert hij, schuilt immers de hoop op een andere toekomst. Met De stolp toont Theunissen hoe de literatuur die helpt te ontdekken.

JEROEN THEUNISSEN, DE STOLP, MEULENHOFF-MANTEAU, 151 BLZ., 19,95 euro, ISBN 978 90 8542 199 3

Tom Van Imschoot

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content