Donderdag 10 oktober kiest Pakistan een nieuw parlement. Oppositie en regeringspartijen zijn het nergens over eens, behalve over de uitslag: de koningspartij die door president Musharraf wordt gesteund, zal winnen.

Zaterdagavond in Rawalpindi. De miljoenenbevolking van deze stad heeft morgen vrij. Iedereen gaat tot diep in de nacht de straat op, bijvoorbeeld om een hapje te eten met de familie in een van de openluchtrestaurantjes waar de tikka kebab wordt gegrild waar je bij staat. Of om naar de Ciroz Bioscoop te gaan voor een Lollywoodfilm in Urdu, het Pakistaanse antwoord uit Lahore op de Indiase Bollywoodindustrie. Deze zaterdagavond is het echter nog drukker dan gewoonlijk. Het is verkiezingstijd. Elke vrije plek in de stad is ingenomen door vrijwilligers van politieke partijen. Een oude garage, een winkeltje, een grasveldje tussen twee huizen: overal hangen spandoeken, affiches en stickers van de kandidaten en zijn stoelen neergezet om belangstellenden te kunnen onthalen op thee, Pepsi en politiek.

De Tarik-al-Insafpartij heeft een tijdelijk hoofdkwartiertje in een loods naast het belangrijkste verkeersplein van Rawalpindi. Miljoenen stadsbewoners kunnen elke keer dat ze langsrijden de metershoge cricketbat zien staan die aanhangers buiten hebben neergezet voor een gigantisch geschilderd portret van hun leider Imran Khan. Volksheld Khan, de bekendste Pakistaanse cricketspeler aller tijden, probeerde zes jaar geleden ook al in het parlement te komen. Hij slaagde er niet in om ook maar een zetel te verkrijgen. Wijs geworden, heeft hij zich ditmaal verkiesbaar gesteld in drie kiesdistricten en heeft hij zich verzekerd van een trouw en enthousiast partijkader.

Binnen zitten circa twintig mensen te wachten tot het buiten wat afkoelt. Dan begint hun avondprogramma weer. Ze gaan langs de deuren om de boodschap van Khan te verkondigen. Rechtvaardigheid, gelijke rechten voor mannen en vrouwen, gratis gezondheidszorg en een eind aan de discriminatie in het onderwijs tussen leerlingen die in het Engels les krijgen en hun leeftijdgenoten die onderwijs in Urdu volgen. Het is een partijprogramma dat de meeste andere partijen op hoofdpunten onderschrijven. Khans populariteit heeft dan ook vooral te maken met het feit dat hij nog nooit in verband is gebracht met corruptie.

Drie jaar geleden, op 12 oktober 1999, deed opperbevelhebber Pervez Musharraf van het Pakistaanse leger een greep naar de macht. Hij hoefde geen geweld te gebruiken om een eind te maken aan het bewind van premier Nawaz Sharif en diens partij, de Pakistaanse Moslim Liga. Sharif ging in ballingschap, het parlement werd ontbonden, de grondwet opgeschort en Musharraf werd president. Hij beloofde verkiezingen te houden. En hij hield woord. Drie jaar na zijn machtsovername mogen de Pakistanen naar de stembus om 342 parlementszetels te verdelen. Zestig zetels zijn speciaal gereserveerd voor vrouwen, tien voor minderheden. Voor de overige 272 zetels in de zogenoemde National Assembly lopen 2098 kandidaten zich nu al weken het vuur uit de sloffen, want Pakistan heeft een districtenstelsel naar Brits model. Elke zetel moet dus op de directe concurrenten veroverd worden. De afgelopen weken is in alle kiesdistricten druk campagne gevoerd door maar liefst 82 nationale en lokale partijen en partijtjes. Dat er in een kiesdistrict vijftien kandidaten campagne voeren, is niets bijzonders. En of dit allemaal nog niet genoeg is, zijn er in de vier provincies van Pakistan 5110 kandidaten in de race voor 728 zetels in de provinciale parlementen.

DE FIETS EN DE HALVE MAAN

Imran Khan heeft een crickethout als symbool, wat in zijn geval nogal voor de hand ligt. Elke partij opereert onder een teken. Handig in het stemhokje voor de kiezers die kunnen lezen noch schrijven. Ook onafhankelijke kandidaten kiezen voor een symbool om zichzelf mee aan te duiden. Rawalpindi knalt bijna uit elkaar van deze visuele verkiezingsretoriek. Aan elke lantarenpaal en elektriciteitsmast hangt wel een bord met een affiche van de kandidate van de Moslim Liga Koef en een plaatje van haar symbool: een fiets. De MMA, een samenwerkingsverband van zes strikt religieuze partijen, gebruikt een boek, en daarnaast zijn er staande klokken en ander huiselijks. Boven het verkiezingskantoor van de lokale onafhankelijke kandidaat Sheich Rashid hebben aanhangers een metershoge halve maan gemonteerd van aan-en-uit flakkerende kerstboomlichtjes. De Sheich is populair in de stad, en maakt een goede kans om de zetel te winnen, ook al wordt hij niet gesteund door een van de traditionele partijen.

Het districtenstelsel werkt veelal in het nadeel van de kleintjes. De islamitische partijen voeren een krachtige campagne tegen de huidige Pakistaanse buitenlandse politiek. Het is dik aan tussen Musharraf en George Bush; een doorn in het oog van de overgrote meerderheid van de Pakistanen, die niet begrijpen waarom buurland Afghanistan al een jaar platgebombardeerd moet worden en Irak als volgende aan de beurt is. Het anti-Amerikaanse standpunt zal zich ook ditmaal waarschijnlijk niet vertalen in vele zetels.

En de aantrekkelijke, brandschone en populaire Imran Khan en zijn enthousiaste supportersschare? Het districtenstelsel is genadeloos. In een groot kiezersonderzoek komt hij ook dit keer met geen enkele zetel in het parlement. Uit andere polls blijkt dat hij ongekend populair is, vooral bij vrouwen. Ze zouden hem graag als de nieuwe premier zien. Het zal niet gebeuren, maar je kunt altijd blijven dromen.

De werkelijke strijd gaat al decennialang tussen de twee groten. Traditioneel vliegt de pijl door de lucht om de tijger neer te schieten. De tijger stond altijd voor de Moslim Liga, de partij van Mohammed Jinnah, de stichter van Pakistan. De tijger moest vluchten voor de pijl van de PPP, de Pakistaanse Volkspartij van Gulfikar Ali Bhutto. De tijger en de pijl hangen nog wel overal, maar het tekent deze verkiezingen dat de partijen in hun oude vorm niet meer bestaan. De Moslim Liga is anderhalf jaar geleden uiteengevallen in twee fracties; Koef (van Qaidi Azam, grote rechter, een erenaam van oprichter Mohammed Jinnah), en Nun, (van Nawaz), die elkaar sindsdien op leven en dood bestrijden. En de PPP mag de oude naam niet langer gebruiken en heet daarom nu PPPP, de Pakistani People’s Party Parliamentarians.

ZO HELDER ALS GLAS

En dit is dan nog de relatief overzichtelijke situatie in Rawalpindi in de Punjab, in stedelijk gebied. Op het platteland en in de drie overige provincies van Pakistan doen behalve de landelijke partijen ook vele plaatselijke stamoudsten, onafhankelijke kandidaten met voldoende geld om campagne te voeren en voorstanders van een grotere lokale autonomie een gooi naar een zetel. En dit in een situatie waarin de belangrijkste politieke leiders zelf niet verkiesbaar zijn en de kranten vol staan met verhalen over corruptieschandalen, waarbij vooral de echtgenoot van Benazir Bhutto het moet ontgelden. Waar je als kandidaat voor een zetel in het nationale parlement of een van de vier provinciale parlementen een universitaire opleiding moet hebben afgerond, en waar je ook niet veroordeeld mag zijn wegens belediging van de Pakistaanse rechtbank. Zodat de twee oud-premiers Benazir Bhutto van de PPPP en Nawaz Sharif van de Moslim Liga Nun beiden niet kunnen meedoen, omdat beiden meer dan eens bij verstek zijn veroordeeld door het gerechtshof. Beiden wonen trouwens in het buitenland. Er is kortom geen touw meer aan vast te knopen.

Ach welnee. De Pakistaanse politiek is zo helder als glas, meent journalist Rafik Amar Khan. We drinken een flesje Sprite in de lobby van een groot hotel in de hoofdstad Islamabad. De dertiger is eindredacteur van een nieuwsagentschap dat de Pakistaanse kranten bedient.

‘Het is een constante dat het leger om de vijftien jaar het zittende kabinet naar huis stuurt en vervolgens een marionettenregering installeert. Om zichzelf een schijn van legitimiteit te verlenen, komen er verkiezingen en wordt een partij naar voren geschoven die als rookgordijn voor het militaire bewind functioneert. De partij die daarvoor wordt uitgekozen heet de koningspartij. De huidige koningspartij is de Moslim Liga Koef. De militairen steunen deze partij met al hun macht. Als er werkelijk vrije verkiezingen zouden zijn, zou de situatie geheel veranderen en zouden de PPPP en de Moslim Liga Nun samen een coalitie kunnen vormen’, zegt hij.

Dat oud-premier Nawaz Sharif drie jaar geleden het veld moest ruimen voor een militair bewind, past dus in een traditie. Dat het partijkader van zijn partij hem vervolgens als een baksteen heeft laten vallen, hoort daarbij. ‘De politieke elite van de Moslim Liga is nauw verweven met het militaire machtsapparaat. Het heeft te maken met de psyche van de Pakistanen. Men leunt op het leger. Men heeft jarenlang met de militairen samengewerkt. Het denken in dit hele land is sterk beïnvloed door de militaire aanwezigheid in de politiek.’

De militaire machthebbers weten hoe het spel moet worden gespeeld, zegt Rafik Amar Khan.

De kiezers worden geïntimideerd, maar op een subtiele manier. ‘De verkiezingen zelf, in de stemhokjes en de stembureaus, zullen relatief ongestoord en vrij verlopen. De beïnvloeding begint al weken voor de 10e oktober. In Pakistan hebben de districten traditioneel veel macht. De regering is al jaren geleden begonnen met het beïnvloeden van de districten, de districtshoofden en de districtsraden. De lokale machthebbers op districtsniveau weten precies hoe ze hun bevolking het beste kunnen overhalen om op de juiste partij te stemmen en niet op de PPPP of de Moslim Liga Nun. Met geld soms, of met dreigementen, door middel van intimidatie. De mensen zijn zo geïntimideerd dat ze het wel zullen laten om op een andere partij dan de koningspartij te stemmen. Want als ze de districtshoofden en districtsoverheden niet gehoorzamen, wordt hun dagelijks leven een hel.’

POGING TOT MOORD

Het beeld wordt ondersteund door wat Raza Rabbani beschrijft. Hij is secretaris-generaal van de PPPP, en als zodanig de huidige partijleider zolang Benazir Bhutto niet uit haar Britse ballingschap terugkeert. Rabbani, een charmante vijftiger, is doodmoe. De verkiezingen zijn pas over een week. ’s Avonds om zeven uur steekt hij zijn zoveelste sigaartje van die dag op. Terwijl de rook omhoog kringelt in de richting van de vele foto’s aan zijn kantoormuur van BB, haar vader en andere partijleiders, beschrijft hij een vrijwel dagelijkse pesterijen-campagne van de kant van de regering, de politie, de rechtelijke macht en de concurrenten, de Moslim Liga Koef.

‘In de provincie Punjab, in Faisalabad, werd het verkiezingskantoor van onze kandidaat aangevallen door een elitecommando, dat zei dat het op zoek was naar drugs en illegale wapens. De politie moest later toegeven dat men niets had kunnen vinden. De medewerkers van onze kandidaat werden gearresteerd en later vrijgelaten, omdat er geen enkel bewijs was. In Baluchistan, in Naziribad, werd het kantoor van onze kandidaat onder vuur genomen door demonstranten van de Moslim Liga Koef. Ze vuurden met kalasjnikovs en sloegen de medewerkers in het partijkantoor in elkaar. Toen wij proces-verbaal wilden laten opmaken, werd dat door de politie geweigerd. Toen we dat aan de verkiezingscommissie meldden, werd er een procesverbaal opgemaakt tegen onze kandidaat. In de provincie Sindh, in kiesdistrict 254, werden gisteren 150 medewerkers van ons partijkantoor gearresteerd. Tegen onze kandidaten voor het parlement en de provinciale staten werd een aanklacht ingediend wegens poging tot moord. De aanklacht was ingediend door een kandidaat van een van de partijen die met de Koningspartij in een plaatselijke coalitie zit. Hij dacht zo een overwinning op ons te kunnen behalen. Zal ik doorgaan?’

Hij is pessimistisch. ‘Als de verkiezingen vrij en eerlijk waren, hadden we een kans om te winnen. Maar de verkiezingen zijn niet eerlijk. De koningspartij wordt door de regering met man en macht ondersteund. De regering zet alle wapens in om ons en de Moslim Liga Nun maar de voet dwars te zetten. Maar we geven niet op. We zijn een democratische, progressieve partij en we zullen vechten zolang als het moet duren om de democratie, de rechtstaat en de grondwet opnieuw geïnstalleerd te krijgen in dit land.’

De koningspartij zal de verkiezingen dus winnen. De prognoses in de kranten wijzen hier ook op. Secretaris-generaal Azim Chauderi van de Moslim Liga Koef schetst een prognose vanuit zijn perspectief, maar niet nadat hij eerst groene thee heeft laten halen en een uitnodiging heeft verstrekt om bij hem thuis te komen eten en daar zijn vrouw, die kandidate is voor een parlementszetel, te ontmoeten. ‘We zullen een absolute meerderheid behalen. Daar ben ik van overtuigd. Het volk is blij met de politiek van president Musharraf. Hij heeft ons teruggeleid in de internationale arena. Het volk wil rust en orde.’

En wat Nawaz Sharif betreft, de voormalige partijleider en oud-premier: ‘Nawaz Sharif was veroordeeld. Onze wetgeving staat niet toe dat een partij wordt geleid door iemand die in de gevangenis zit. We verzochten hem zijn partijleiderschap op te geven. Dat heeft hij geweigerd. Vervolgens heeft het partijcongres anderhalf jaar geleden besloten zonder hem verder te gaan. We hebben sindsdien een nieuwe partijleider.’ Bang voor concurrentie is hij niet. ‘Nee toch? Nawaz Sharif is de op een na minst populaire politicus van Pakistan. Ging er iemand de straat op toen hij drie jaar geleden werd afgezet? Is er één demonstrant die om zijn terugkeer roept? Het is voorbij met hem. En met zijn vriendin mevrouw Bhutto. Hun rollen zijn uitgespeeld. Ze zijn history.’

Nawaz Sharif en Benazir Bhutto op de mestvaalt van de Pakistaanse geschiedenis? Dat valt nog te bezien. Rafik Amar Khan: ‘BB is nog altijd ongekend populair bij de armen. En Nawaz Sharif is de echte leider van de Moslim Liga. Hij is de erfgenaam van het gedachtegoed van Jinnah.’ Hij is gematigd optimistisch. ‘Ik zie deze periode als een belangrijke doorbraak. Voor het eerst sinds 1970, toen Bhutto de PPP oprichtte, zijn de Volkspartij en de Moslim Liga Nun in dezelfde machteloze positie gedrongen. Ze zijn tot elkaar veroordeeld en gedwongen om samen te werken. Dat is nog nooit eerder gebeurd. Als deze samenwerking wordt voortgezet, en deze partijen echt samen een vuist zullen maken tegen het militaire regime, wordt het anders. Dit zal nog drie, vier, vijf jaar duren, maar dan ontstaat er een nieuwe toekomst voor Pakistan.’

Daphne Meijer

De kiezers worden geïntimideerd, maar op een subtiele manier.

‘Een elitecommando viel ons verkiezingskantoor aan en beweerde op zoek te zijn naar drugs en illegale wapens.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content