VU-Senator Chris Vandenbroeke kreeg op een dag heel progressief Vlaanderen over zich heen. Het verhaal van een non-event.
EEN VREEMDE HISTORIE. Zo bestempelt VU-Senator Chris Vandenbroeke wat hem midden juli overkwam. Het begon allemaal toen Vandenbroeke, na overleg in de Vlaamse Onderwijscommissie tussen de grote Vlaamse partijen CVP, SP, VLD, Agalev en VU , werd gevraagd een drietal amendementen te formuleren bij de teksten over de nieuwe eindtermen van de eerste graad van het middelbaar onderwijs. Amendementen waarvan de teneur door de overige partijen grotendeels werd omschreven. In één van de amendementen had Vandenbroeke het over ?het uitdragen van een Vlaams bewustzijn?. Pardon !
Zo vlak voor de 11-julivieringen is niet veel nodig om communautair de vlam in de pan te doen slaan. En met deze formulering veroorzaakte de minzame historicus Vandenbroeke terstond een uitslaande brand. Zijn tekst werd door socialistische raadsleden pronto naar de kranten doorgeseind, waarna het er bovenarms opzat. Alle boordschutters van de dagbladpers werden gemobiliseerd. Plotseling regende het opiniestukken, ingezonden columns, lezersbrieven. Beschuldigingen vlogen over en weer. Gentse academici zetten zich met klem af tegen collega Vandenbroeke. Er vielen harde woorden : racisme, egoïsme, onverdraagzaamheid. Vandenbroeke werd net niet met Radovan Karadzic vergeleken, maar hij kwam wel gevaarlijk dicht in de buurt.
Na 11 juli echter bedaarden de gemoederen. De rust in de Wetstraat keerde weer. Van alle betrokken partijen stuurden enkele mekaar brieven om zich te verontschuldigingen voor hun overhaaste, overspannen reacties. Sommigen gaven toe, zij het schoorvoetend, elkaars teksten slechts oppervlakkig te hebben gelezen. Eigenlijk wist niemand nog precies hoe de rel was begonnen. Bovendien hadden weinig verslaggevers de moeite gedaan om bij de zogenaamde aanstoker, Chris Vandenbroeke, naar de ware toedracht van de hele affaire te informeren.
CHRIS VANDENBROEKE : De eindtermen, waarover al maanden binnenskamers werd overlegd, dat is een tweeluik. Enerzijds het cognitieve, het leren kennen ; anderzijds het leren leven, het bijbrengen van attitudes. Voor het eerste luik is er een minimum je mag uiteraard ook meer doen dat moet worden aangeleerd en dat gekend moet zijn. Het leren leven, de attitudes, is op zich een vijfluik. Zijnde : kennis leren vergaren, sociale vaardigheden, milieuopvoeding, gezondheidseducatie en tenslotte punt vijf, het tere punt, burgerzin. Onder burgerzin werd meermaals benadrukt dat je multicultureel moet kunnen functioneren, met andere culturen moet leren communiceren en dies meer. Daarbij stelde ik tijdens de discussie dat je uiteraard zelf iets moet zijn, een eigenheid hebben, om met anderen te kunnen communiceren. Vandaar de verwijzing naar August Vermeylen en diens uitspraak, ?Vlaming zijn om Europeër te worden?. Ik wilde dat graag in de tekst over de eindtermen laten opnemen. Des te meer omdat de kennis van het eigen Vlaams bewustzijn ook al in de eindtermen van het basisonderwijs is vervat.
In die discussie werden een aantal SP’ers en groenen nogal huiverig. Waarop Vlaams onderwijsminister Luc Van den Bossche (SP) zelf aangaf : ?Let op, wat Vandenbroeke hier in het midden brengt, is niet chauvinistisch. Waarom zouden we dit doodzwijgen.? Het gesprek eindigde met de afspraak dat de VU een voorstel zou formuleren. Ik heb dat dan op papier gezet. In het derde punt stond inderdaad het fameuze ?het Vlaams bewustzijn kunnen uitdragen?. Nu geef ik toe dat het woord uitdragen iets missionarisachtigs kan hebben, terwijl het voor mij een ander woord was voor communiceren. De dag daarop stond in de krant De Morgen een ronkend hoofdartikel van de hoofdredacteur. Bijzonder scherp. Er stond verderop ook een stuk, met daarin iets in de zin van ?kerels à la Marc Reynebeau, die voortaan zouden worden gefusilleerd.?
Ik begreep er niks meer van. De vijf democratische partijen hadden een afspraak om tot een consensus te komen. Iedereen was het erover eens. Zelfs de media. De radio stelde in de berichtgeving dat het VU-voorstel door alle partijen werd gedragen. Nadien bleek dat De Morgen op het verkeerde been was gezet. De krant wist duidelijk niet waarover het ging. Hoofdredacteur Yves Desmet kent toch zijn eigen teksten ? Hij heeft het in het boekje ?Hersens op z’n Vlaams? zelf over ?het Vlaams bewustzijn?, ?de Vlaamse fierheid? die je nodig hebt om met andere culturen te kunnen communiceren. Dàt was nu net wat wij ambieerden. Die hele rel was dus duidelijk opgeklopt.
Door wie ?
VANDENBROEKE : Vanuit links-progressieve hoek, waar ik, nota bene, heel wat vrienden tel. Die mensen zijn bang van hun eigen schaduw. Zij zien dat we op een confederaal België afstevenen. Dat betekent dat ze Vlaanderen ook een inhoud moeten geven. Er zit nu eenmaal in de Vlaamse samenleving dus ook in het Vlaams parlement een segment dat zich tot het Vlaams Blok rekent en dat extremistisch is. Die mensen maken van dat Vlaams bewustzijn inderdaad een hagiografie. Maar dat is niet onze bedoeling, kan het ook niet zijn. Nu krijg je twee uitersten : aan de ene kant het Blok, dat de Vlaamse identiteit cultiveert tot die iets Übermensch-achtigs krijgt. Aan de andere kant heb je het andere uiterste : de linkse intellectuelen die uit angst voor dat extremisme de andere kant op rennen en zich als identiteithaters afzetten. Terwijl het grote middenveld op een gewone, spontane mannier zijn Vlaamse identiteit beleeft. In de periode tussen de twee wereldoorlogen deed iedereen in Vlaanderen gelovigen, vrijzinnigen, leerkrachten, intellectuelen, kunstenaars , op enkele uitzonderingen na, wat wij nu ambiëren met het aanbevelen van dat Vlaams bewustzijn. Gewoon om mondiaal te kunnen functioneren, om die andere culturen te kunnen ontmoeten.
Het is frappant : vanaf het einde van de jaren zeventig, begin jaren tachtig slaat dat om. Ik denk dat die linkse intellectuelen, kunstenaars zich tegen het Vlaams Blok afzetten en daarom identiteithaters worden. Je mag in hun ogen op die Vlaamse identiteit alleen nog schimpen, want je moet mondiaal functioneren… Ik kan dat alleen verklaren door de opkomst van het Blok en de daaruit volgende schrik van sommigen voor hun eigen schaduw.
Wat is er uiteindelijk van uw amendementen geworden ?
VANDENBROEKE : Die amendementen, die enkele zinnetjes, hebben in werkelijkhied nooit bestaan. Het ging om een discrete tekst die de VU bezorgde aan de overige vier democratische partijen. Het ging om een soort bezinningsnota. Maar door de hoofdartikelen in de pers werd dat plots onbespreekbaar. Wij, de VU, hebben onze amendementen aangehouden. Uiteindelijk is meerderheid tegen minderheid dat ene zinnetje van de CVP gestemd, waarin wordt gezegd dat in de geschiedenislessen de Vlaamse beweging moet worden behandeld.
Intussen werd het ook voorgesteld alsof in ons voorstel leraars die zich niet aan de opdracht hielden, gesanctioneert konden worden. Maar dat stond er niet. Een school kan subsidies verliezen als ze zich niet aan de eindtermen houdt. Niet de leraar. Ook al zou die Vlaanderen als wrijfpaal gebruiken.
Daarop hebben een aantal Gentse historici zich laten mobiliseren. Maar die wisten helemaal niet waarover het ging, want ze hadden geen enkele tekst gelezen. Toegegeven : daaraan heb ik toch wat binnenpretjes beleefd. Want het gaat hier om knappe collega’s, zeer verstandige mensen, die altijd zweren bij dossierkennis. Voor hen moet een artikel af zijn, ten gronde. Blijkt nu dat deze mensen één krantenartikel hadden gelezen, en al meteen in de gordijnen hingen. Zo kom je tot ontsporingen. Doodjammer.
U lijkt na deze rel nogal teleurgesteld over uw intellectuele omgeving ?
VANDENBROEKE : Ze beseffen niet waarover ze spreken. Zal ik eens zonder pedant te willen zijn meegeven wat het kost om intellectueel te mogen worden ? Om vanaf de kleuterklas tot mijn 18de naar school te mogen gaan, heeft de gemeenschap voor mij twee miljoen neergeteld. Om vanaf de kleuterklas, zonder te dubbelen, ook nog vijf jaar universiteit te mogen afwerken : vier miljoen frank. De hele Vlaamse gemeenschap heeft dat mee betaald. En als ik dan op kosten van de gemeenschap het statuut van intellectueel aangemeten krijg, mag ik vooral nooit meer over een Vlaamse identiteit of over Vlaams bewustzijn praten. Mag niet. Van een asociale houding gesproken. Ik heb geen andere verklaring dan de aandrift om zich tegen het Vlaams Blok af te zetten.
Tot de jaren zeventig was het voor de Vlaamse intellectueel bon ton om zich met de rebellerende VU af te geven. De Vlaams Blokkers van nu huisden toen bij de VU. Uw partij nam nooit afstand van die extreem-rechtse vleugel, die uit de collaboratie kwam. Het bezwaarde de Vlaamse intellectueel blijkbaar niet. Zijn het niet veeleer de tv-uitzendingen van Maurice De Wilde over de collaboratie die velen ontnuchterd hebben ?
VANDENBROEKE : Ik dan daar deels inkomen. Alleen was de VU, in tegenstelling tot het vooroorlogse VNV, met Frans Vanderelst en zijn opvolger Hugo Schiltz van meet af democratisch georiënteerd.
Toch heeft uw partij zich nooit afgezet tegen die extreme groep binnen haar muren.
VANDENBROEKE : Het klopt uiteraard dat men toen niet helder heeft durven zeggen wat men had moeten zeggen.
Hebben de recente nationalistische ontsporingen in het voormalige Joegoslavië niet tot nadenken gestemd en mee een domper gezet op het Vlaams nationalisme, op de aandrang van sommigen om die zogenaamde Vlaamse identiteit te benadrukken ?
VANDENBROEKE : Dat speelt mee in de beeldvorming. Als bij een normale verkiezing de gemiddelde Vlaming weigerachtig staat om voor de VU te stemmen omwille van de beelden die hij vanuit Kroatië en Servië op zijn tv te zien krijgt, dan kan ik dat begrijpen. Maar van linkse intellectuelen kan ik niet aannemen dat zij de band leggen tussen de gebeurtenissen in voormalig Joegoslavië en de VU. Dat is een aanfluiting. Dat zij associaties maken met het Blok, tot daar toe. Maar wat ze nu aan het doen zijn, is dag na dag het Vlaams Blok versterken.
Ik heb collega’s aan de universiteit goddank niet in de faculteit geschiedenis die me af en toe een briefje schrijven met wat opmerkingen. Die schrijven dan bewust Vlaamsch, met -sch. Ik zeg ze dan : jullie spelen dat Vlaamsche in de kaart, help liever mee om een serener Vlaanderen tot stand te brengen. Maar hola, als er subsidies te verdelen vallen. Diezelfde collega’s met hun Vlaamsch zijn dan de eersten om een kattebelletje te sturen met ?enkele miljoenen uit het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk onderzoek zouden toch welkom zijn.? Dan valt veel schroom plotseling weg. Want het gaat hier ook om Vlaamse centen, of niet ? Dan is er plots geen sprake meer van Vlaamsch, dan gaat het ineens om de goede zaak.
U toonde zich naderhand nogal ontgoocheld over de houding van voorzitter Norbert De Batselier van het Vlaams parlement.
VANDENBROEKE : Het stemgedrag van De Batselier (SP) heb ik betreurd, ja. Hij stemde tegen, terwijl hij twee dagen later, op 11 juli, in zijn toespraak voor negentig procent herhaalde wat de VU met die eindtermen beoogde. Hier had hij een echt signaal kunnen geven, in plaats van er een boekje over te schrijven.
Zo te horen, bent u niet aangegrepen door het initiatief en het manifest van De Batselier en uw partijgenoot Maurits Coppieters ?
VANDENBROEKE : Omdat ik beter verwachtte… Ik heb Ricardo Petrella ook gelezen. ?Het Sienjaal? is daarvan een afkooksel. Petrella is beter. Maar net als bij Petrella vind ik in ?Het Sienjaal? van De Batselier en Coppieters geen recept om de komende twintig jaar door te komen. Het signaal dat De Batselier op 11 juli heeft gegeven, is al veel sterker.
Zegt u nu eigenlijk : de SP weet in al deze communautaire kwesties niet meer op welke poot ze moet dansen ?
VANDENBROEKE : Heel zeker. Tot nader order maakt de manier waarop de SP in het dossier rond de eindtermen handelde van die partij een totaal onbetrouwbare partner.
Ik blijf erbij dat dit een gemiste kans is geweest. Binnenkort, maar zeker in 1999 moeten we met de Franstaligen onderhandelen. Gezinsbeleid is Vlaams, behalve de centen. Gezondheidsbeleid is Vlaams, behalve de centen. Bejaardenbeleid is Vlaams en binnenkort zitten we met een pak meer bejaarden , behalve de centen. Dat moet toch allemaal uitgediept worden ? Hoe trekken we naar dat gesprek ? In verdeelde slagorde ? Terwijl we nu al een invulling hadden kunnen maken van het federalisme/confederalisme met een pluralistisch Vlaanderen, maar met een sterke identiteit. We moeten daar toch niet beschaamd voor zijn ?
Een verwijt van collega’s van de Gentse universiteit was dat u met uw voorstel feitelijk de allochtonen discrimineerde.
VANDENBROEKE : Da’s toch godgeklaagd. Wat is er op tegen dat de allochtone kinderen die hier school lopen eindelijk leren in welke samenleving ze terecht zijn gekomen, hoe die cultuur hier functioneert ? Ik snap er niks meer van…
Vreest u nu niet dat deze episode uw academische reputatie schade heeft berokkend ?
VANDENBROEKE : Ik voerde met een aantal mensen briefwisseling omdat ik hun houding niet begreep. Van sommigen kreeg ik een briefje terug. Onder meer van Adriaan Verhulst, om te zeggen dat hij allicht te voorbarig had gereageerd, want dat hij niet wist dat het hele dossier er zo uitzag. Ik heb briefwisseling gevoerd met uw collega Marc Reynebeau. Want, en dat heeft me uitermate geërderd, een journalist van De Morgen heeft gepoogd zich een reputatie bijeen te schrijven door een hetze tussen Reynebeau en mezelf uit te lokken. Hij geraakte echter niet verder dan wat riooljournalistiek. Ik heb nooit beweerd dat Reynebeau in zijn boek ?Het klauwen van de leeuw? Vlaanderen denigreert. Het staat trouwens op onze lijst met verplichte literatuur. Reynebeau relativeert, doorprikt een aantal mythen en ballonnen. Intussen hebben we de hele affaire onderling uitgeklaard. Maar wat ik van heel deze episode onthoud, is dat het blijkbaar vrij eenvoudig is om iedereen, in een mum van tijd, in de gordijnen te krijgen.
Rik Van Cauwelaert
Chris Vandenbroeke : Ze hebben schrik van hun schaduw.
Chris Vandenbroeke en VU-fractieleider Annemie Van de Casteele : je moet een eigen identiteit hebben om met andere culturen te kunnen omgaan.
Chris Vandenbroeke : Degenen die me aanvielen, hadden niet eens de teksten gelezen.
